ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΥΡΙΜΗ
Καλό σημάδι
εκδ. Μεταίχμιο
Μπορούμε να αναμετρηθούμε με τις σιωπές του παρελθόντος μας; Μπορούμε να μάθουμε από το παρελθόν; Μπορούμε να το ξεπεράσουμε και να απογαλακτιστούμε από αυτό; Αν όχι όλοι, γιατί; Κι αν ναι, πώς και με ποιο τίμημα; Οι απαντήσεις δίνονται από την Ελευθερία Κυρίμη στο νέο της μυθιστόρημα «Καλό σημάδι» (εκδόσεις Μεταίχμιο), μέσα από την προσωπική αναμέτρηση των ηρώων της, της δημοσιογράφου Ηλέκτρας Μακρή και του δασκάλου Πότη Βρεττάκου, με το δικό τους τραυματικό παρελθόν. Μέσα από το παρόν της Μάνης η συγγραφέας αναστοχάζεται τη σκληρότητα της Κατοχής και του Εμφυλίου στην περιοχή και διερευνά τη σχέση των σύγχρονων Μανιατών με τους σκελετούς που κρύβουν στα ντουλάπια τους.
Το παρόν επομένως στο «Καλό σημάδι» δεν είναι αυθύπαρκτο. Προκύπτει αλλά και αναδύεται από το μακραίωνο μανιάτικο παρελθόν: Από τον κλειστό, φυλετικό τρόπο ζωής και τον κοινωνικό διαχωρισμό σε μεγαλογένητες κι αχαμνόμερους, τις πειρατικές μεθόδους προσπορισμού (αξίζει να διαβαστεί πώς παγιδεύονταν από τους Μανιάτες πειρατές τα καράβια), τη σκληρή προσπάθεια υποταγής της φύσης (η περιγραφή του τρόπου κυνηγιού του ορτυκιού, για παράδειγμα) αλλά και τις οικογενειακές σχέσεις (δίνονται εξαιρετικές σκηνές εξουσιαστικής και σεξουαλικής βίας απέναντι στη γυναίκα).
Ενα αρτιότατο αυτοτελές λογοτεχνικό έργο και μια ολοκληρωμένη λογοτεχνική παρουσίαση της νεότερης ιστορίας της Μάνης.
Πάντως για την Ελευθερία Κυρίμη η πιο καίρια επίδραση του παρελθόντος στο μανιάτικο παρόν είναι αυτή του Εμφυλίου. Αξιοποίησε δικές της προφορικές μαρτυρίες και κυρίως μαρτυρίες από το έργο του υποφαινόμενου «Ο πόλεμος στη Μάνη» για τη δράση των Ταγμάτων Ασφαλείας, του ΕΛΑΣ και της παραστρατιωτικής ομάδας ΕΑΟΚ. Χωρίς να περιορίζεται στο μαεστρικό πάντρεμα των ιστορικών τεκμηρίων με την πλοκή του έργου, συνδέει τις πηγές με το μετεμφυλιακό γράψιμο της Ιστορίας από τους νικητές. Και παράλληλα με τις σιωπές των νικητών καταφέρνει να αδράχνει (στις αλλόκοτες, γεμάτες γρίφους και προφητείες σιωπές της γιαγιάς του Πότη Βρεττάκου) και τις σιωπές των χαμένων του Εμφυλίου, όσων δεν μετανάστευσαν μαζί με τη μνήμη τους και τα τραύματά τους προς την Καλαμάτα ή τον Πειραιά.
Στο «Καλό σημάδι» και την ιστορική σημειολογία του δεν λησμονούνται επ’ ουδενί οι προσωπικές διαφορές, τα ανθρώπινα πάθη, οι ερωτικές ζηλοφθονίες, που πολλές φορές στην Ιστορία εντάσσονται στις πολιτικές και κοινωνικές διαφορές, χειραγωγούν τα πρόσωπα και υποδαυλίζουν εμπάθειες προς συγχωριανούς. Πάνω σε τέτοιου είδους πάθη, άλλωστε, εδράζεται και ο μίτος της αναζήτησης από τον Πότη Βρεττάκου του προδότη και των φονιάδων του αντάρτη παππού του.
Τέλος, η συγγραφέας πραγματεύεται ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα που συνιστά αντικείμενο έρευνας και μελέτης της Ιστορίας αλλά και των κοινωνικών επιστημών, ευρύτερα: την κληρονομιά του οικογενειακού τραύματος. Πώς μεταβιβάζεται το τραυματικό παρελθόν; Γιατί διαιωνίζεται το οικογενειακό τραύμα; Υπάρχει δυνατότητα να αντιμετωπιστεί το τραύμα αυτό, ή, έστω, να καταστεί διαχειρίσιμο από τις νεότερες γενιές; Πώς θα επέλθει η συμφιλίωση με ένα σκληρό παρελθόν που μας κατατρύχει;
Το «Καλό σημάδι» αποτελεί, πέρα από αρτιότατο αυτοτελές λογοτεχνικό έργο, την πιο ολοκληρωμένη λογοτεχνική παρουσίαση της νεότερης ιστορίας της Μάνης, συγκεφαλαιώνοντας και προωθώντας τους προβληματισμούς από προηγούμενα έργα Ελλήνων λογοτεχνών για τη Μάνη. Είναι ένα απολαυστικό μυθιστόρημα αλλά και ένας οδηγός για την ιστορία, τo γλωσσικό ιδίωμα, τη ζωή και τις κοινωνικές σχέσεις της Μάνης.
* Ο κ. Γιάννης Καρακατσιάνης είναι διδάκτωρ Ιστορίας, φιλόλογος στο Πειραματικό Γυμνάσιο Καλαμάτας και συγγραφέας του έργου «Ο πόλεμος στη Μάνη: Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος».