Πιο νωρίς, πιο ψηλό, πιο λαμπερό αποζήτησαν φέτος πολλές και πολλοί το χριστουγεννιάτικό τους δέντρο. Γιατί ήταν ανάγκη να επιβεβαιώσουμε ότι ναι, τα καταφέραμε έως εδώ. Γιορτάζουμε φυτεύοντας τελετουργικά την ελπίδα στο κέντρο του οίκου μας, τη στιγμή ακριβώς που πολλά εξακολουθούν να μοιάζουν δύσκολα και δυσοίωνα καθώς βρισκόμαστε στην αρχή ενός ακόμα επισφαλούς χειμώνα. Iσως λοιπόν δεν είναι τυχαίο ότι το δέντρο και ο στολισμός του, σύμβολο προστασίας και αγαθής συνύπαρξης, έχουν την τιμητική τους σε παλαιότερες αλλά και στις πιο πρόσφατες εκδόσεις γιορτινών βιβλίων για τα παιδιά.
Ο Ευγένιος Τριβιζάς, όπως παλαιότερα η ραδιοφωνική Λιλιπούπολη, καταφέρνει να μπολιάσει με γλωσσοπλαστική χάρη, ευρηματικό χιούμορ και αχαλίνωτη φαντασία τη λογοτεχνία για πολύ μικρά παιδιά. Εδώ και δεκαετίες αποτελεί σταθερό αντίβαρο στη σοβαροφάνεια, στον διδακτισμό και στην ευκολία που ταλανίζουν το ελληνόγλωσσο παιδικό βιβλίο. Το «Eξι στολίδια ταξιδεύουν» (εκδόσεις Διόπτρα) είναι ένα ακόμη τριβιζικό ρεσιτάλ κεφιού που παραπέμπει, μάλιστα, και σε πολλά προηγούμενα έργα του ίδιου συγγραφέα. Ας παρατηρηθεί, με την ευκαιρία, ότι το μέτρο και η ρίμα στην παιδική λογοτεχνία που, τελευταία, χρησιμοποιούνται όλο και συχνότερα από τις Ελληνίδες και τους Ελληνες συγγραφείς και μεταφραστές, χρειάζονται γερά κότσια. Τα παιδιά δεν είναι αναγνώστες βήτα κατηγορίας ώστε να τους σερβίρουμε το ανάλογο προϊόν. Δυστυχώς διαβάζουμε κάθε τόσο ομοιοκαταληξίες της συμφοράς, ενώ δεν λείπουν και οι μεταφραστικές αστοχίες, όπως π.χ. η απόδοση στο χιόνι του επιθέτου «κρατσανιστό» (αντί του ορθού «τριζάτο»), σαν να ήταν το χιόνι ψητό κοτόπουλο.
Για να γυρίσουμε, πάντως, στον Τριβιζά, η «στρογγυλή, ολοστρόγγυλη μεταξωτή μπαλίτσα που είχε χρώμα ροζ και παπαρουνί» και «τη λέγανε Λίτσα Κουτρουβαλίτσα» είναι γραμμένη στα ωραία ελληνικά και με την αναγνωρίσιμη παιχνιδιάρικη ρίμα του δημοφιλούς συγγραφέα. Η μπαλίτσα θα εγκαταλείψει το δέντρο της γιορτής μαζί με τους φίλους της, τα άλλα πέντε στολίδια, εξαιτίας της πονηρής γάτας Γουργουρίτσας. Η φυγή των στολιδιών θα οδηγήσει εντέλει σε διαπραγμάτευση και επωφελή συμφωνία με την ιδιοκτήτρια της γάτας, των στολιδιών και του δέντρου, τη Ρούλα Ονειρούλα. Oλα τα παιδιά θα αναγνωρίσουν το νόημα της συγκεκριμένης συμφωνίας ενώ και όλοι όσοι έχουν παιδική ψυχή ποτέ δεν το λησμόνησαν: κάθε μέρα θα όφειλε να είναι γιορτή.
Κάθε μέρα γιορτή!
Το ίδιο ακανθώδες πρόβλημα, της βραχείας δηλαδή διάρκειας της γιορτής, αντιμετωπίζει και ο μικρός ήρωας του Χρήστου Μπουλώτη, ενός συγγραφέα που επίσης αποτελεί σταθερή αξία στην ποιοτική λογοτεχνία για παιδιά. Στο «Ποιος είναι ο πλανήτης των Χριστουγέννων;» (εκδόσεις Καλέντης με ωραία εικονογράφηση από την Αιμιλία Κονταίου) ο μικρός Δημήτρης ή Τάκης ή Μίμης ή Ντίμης ή Μιμάκος ή «χρυσό μου» λύνει τον γόρδιο δεσμό με ένα νόμο και ένα άρθρο. «Eτσι», μας λέει, «αποφάσισα να κάνω από φέτος αυτό που κανένας άνθρωπος δεν είχε σκεφτεί έως τώρα: δηλαδή όλες τις μέρες μου Χριστούγεννα. Και, τελικά, δεν ήταν δα και τόσο δύσκολο». Oχι, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, δεν είναι τόσο δύσκολο.
«Αποφάσισα να κάνω από φέτος αυτό που κανένας άνθρωπος δεν είχε σκεφτεί έως τώρα: δηλαδή όλες τις μέρες μου Χριστούγεννα. Και, τελικά, δεν ήταν δα και τόσο δύσκολο…».
Eνα έθιμο, τώρα, με ιστορικές ρίζες, που κάθε χρόνο συνδέει τα νορβηγικά δάση με την πλατεία Τραφάλγκαρ του Λονδίνου, πήρε πλέον τη μορφή μιας έμμετρης ιστορίας για παιδιά. «Λιοντάρια μου κρατάνε συντροφιά/ κι ένα άγαλμα που ποτέ δεν με κοιτά» διαβάζουμε στο εξαιρετικά εικονογραφημένο βιβλίο «Το έλατο των Χριστουγέννων» (εκδόσεις Ικαρος). Το έλατο που, όντως, στήνεται και στολίζεται κάθε χρόνο στην Τραφάλγκαρ, καταφθάνει με καράβι από τη Νορβηγία. Αποτελεί ένα έμπρακτο «ευχαριστώ» των Νορβηγών στους Βρετανούς για τη βοήθειά τους κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το βιβλίο που αφηγείται το σχετικό έθιμο είναι γραμμένο στα αγγλικά από τη δημιουργό του απαράμιλλου Gruffalo, την Τζούλια Ντόναλντσον και ζωγραφισμένο από τη Βικτόρια Σαντόι. Βλέπετε, η «Εταιρεία Ποιητών της Μεγάλης Βρετανίας» ζητάει (από το 2009, ενώ το έθιμο της δωρεάς του δέντρου τηρείται από το 1947) από έναν ποιητή ή μια ποιήτρια, εδώ από μια συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας, που φημίζεται για τις τέλειες ρίμες των παιδικών βιβλίων της, να γράψει ένα ποίημα για να καλωσορίσει το δέντρο. Η ιστορία έγινε έθιμο, το έθιμο έγινε ποίημα, το ποίημα έγινε βιβλίο για παιδιά. Ενας πραγματικά σπουδαίος συγγραφέας και εικονογράφος, o Γιουβάλ Ζόμερ, γνωστός στα ελληνικά από τη σειρά «Το μεγάλο βιβλίο των ζουζουνιών», μας διηγείται με λόγια και μαγικές εικόνες την ιστορία ενός δέντρου που δεν ήταν ούτε πολύ ψηλό ούτε πολύ θαλερό, αλλά ήταν απλά «Το δέντρο που είμαι» (εκδόσεις Ψυχογιός). Ηταν στ’ αλήθεια αυτό που ήταν και, όντας ο εαυτός του, τα κατάφερε να στολιστεί στην καρδιά του δάσους και να γίνει το κέντρο του θαύματος. Σε μια εποχή που υποφέρει τόσο από την έλλειψη νοήματος και συνεκτικού ιστού, ένα εγώ που δεν φοβάται να σταθεί στο κέντρο του κόσμου και να δηλώσει πως υπάρχει, ρωτώντας φωναχτά αν το ακούει κανείς, σχίζει την απελπισία και δίνει ελπίδα και παρηγοριά, ιδίως καθώς το πλησιάζουν και το στολίζουν με ό,τι έχουν «μια αλεπού ένα ελάφι ένα πουλί». Ακόμη κι όταν δεν χιονίζει, το χιόνι ανήκει στην ιδέα των Χριστουγέννων. Ο Ερικ Καρλ δεν θα μπορούσε να αποφύγει τον πειρασμό ενός χιονισμένου βιβλίου και μάλιστα με κινούμενες εικόνες, που τα πολύ μικρά παιδιά της προσχολικής ηλικίας θα λατρέψουν («Χιονίζει…», εκδόσεις Καλειδοσκόπιο). Είναι η ιστορία ενός γέρου που ζει σε ένα μικρό αγροτόσπιτο και φροντίζει τα πέντε ζώα του. Ενα βράδυ τα Χριστούγεννα εισχωρούν με τη μορφή του χιονιού πρώτα στον ύπνο του και έπειτα στην πραγματικότητα. Τότε, ακολουθώντας τη μεταμόρφωση της πλάσης μεταμορφώνεται και ο ίδιος στη γνώριμη αγιοβασιλιάτικη φιγούρα (χωρίς να κατονομάζεται ο Αγιος) και στολίζει για το χατίρι των προστατευόμενων πλασμάτων του το χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Η Αυστριακή Μπριγκίτε Βένινγκερ τυλίγει σε ένα σοφό πακέτο 24 ημερών ισάριθμες ιστορίες με χιόνι και Χριστούγεννα («24 Ιστορίες από το δάσος των Χριστουγέννων», εκδόσεις Πατάκη). Αλλες από αυτές, όπως τα «Τρία Γουρουνάκια» είναι πολύ γνωστές και άλλες όχι, ενώ και η προέλευσή τους ποικίλλει. Η Βένινγκερ, επικουρούμενη από τη γαλλικής καταγωγής εικονογράφο Ιβ Θάρλετ, διασκευάζει –λίγο μόνο– αυτές τις γνωστές και άγνωστες ιστορίες ώστε να τους προσδώσει έναν χριστουγεννιάτικο τόνο εφόσον δεν τον διαθέτουν εξαρχής. Οι 24 ιστορίες παραπέμπουν στη γερμανική παράδοση του Advent, δηλαδή των 24 ημερών του Δεκεμβρίου που οδηγούν στην Αγια Νύχτα. Υποβάλλεται, έτσι, σε μικρούς και μεγάλους η ιδέα της καθημερινής ανάγνωσης μιας ιστορίας ως αντίστροφη μέτρηση από την 1η Δεκεμβρίου μέχρι τα Χριστούγεννα. Να κάτι από το οποίο μπορούν να επωφεληθούν οι οικογένειες που αγαπούν την ανάγνωση αλλά, γιατί όχι, και κάποιες σχολικές τάξεις του δημοτικού προκειμένου, μαζί με τον στολισμό, να μπουν σε τερπνό και ωφέλιμο εορταστικό ρυθμό.
Η αρκουδο-οικογένεια
«Λατρεύω τα δώρα, τις κορδέλες και τη μεταξωτή κλωστή,/τις κάρτες, τη χρυσόσκονη… Μα τι χαρά είναι αυτή!/ Μου αρέσει να προσφέρω δώρα, όμορφα τυλιγμένα,/ μα πιο πολύ κι απ’ τα Χριστούγεννα εγώ αγαπώ…». Κάπως έτσι πάει η ιστορία της αρκουδο-οικογένειας που δημιούργησαν η συγγραφέας Ελι Χάτι και ο εικονογράφος Τιμ Γουόρνς με τίτλο «Σ’ αγαπώ πιο πολύ κι απ’ τα Χριστούγεννα» (εκδόσεις Τζιαμπίρης Πυραμίδα). Το χιόνι έπεσε, οι ετοιμασίες ξεκίνησαν, το δέντρο κατέφτασε και στολίστηκε, τα κάλαντα τραγουδήθηκαν, τα κεράσματα μοιράστηκαν στα παιδιά και κάθε τόσο ξεκινά η επωδός, που διακόπτεται πριν ειπωθεί η κρίσιμη λέξη, πριν ολοκληρωθεί η γιορτή μέσα σε μια μεγάλη, σφιχτή, γούνινη, αρκουδίσια αγκαλιά. Το βιβλίο ξεχειλίζει γλυκύτητα και φως. Είναι βέβαιο πως κάποια παιδιά θα το φυλάξουν μεγαλώνοντας για να το δείξουν αργότερα σαν τρυφερό μυστικό στον πρώτο τους έρωτα ή ακόμα και στα δικά τους παιδιά. Γιατί όλα αυτά, το δέντρο και τα στολίδια του, το χιόνι που μαγεύει την εικόνα, οι γλυκές μυρωδιές και τα κεριά είναι εκδοχές μιας βαθιάς αγάπης. Τα Χριστούγεννα την εγγυώνται, τουλάχιστον ως δυνατότητα, σε μικρούς και μεγάλους. Αυτός που λέει «σ’ αγαπώ πιο πολύ κι απ’ τα Χριστούγεννα» οδηγεί ταυτόχρονα και τη γιορτή στο απόγειό της.
