VOLKER KUTSCHER – ARNE JYSCH
Το βρεγμένο ψάρι
εκδ. ∆ιόπτρα, 2021, σελ. 232
Βερολίνο, 1929. Τεσσεράμισι εκατομμύρια άνθρωποι, μητροπολιτική αρχιτεκτονική, μεθυστικά νυχτερινά στέκια, πρωτοποριακά μιούζικαλ και πέντε χιλιάδες κινηματογραφικές αίθουσες. Την ίδια στιγμή, πολύνεκρες διαδηλώσεις στους δρόμους, πολιτική και κοινωνική αναταραχή, το κραχ της Γουόλ Στριτ που δημιουργεί εκατομμύρια ανέργους στη χώρα και η απειλητική άνοδος του εθνικοσοσιαλισμού. Η Πρώτη Γερμανική Δημοκρατία, θεσπισμένη περίπου μια δεκαετία πριν, έχει ακόμα τρία χρόνια ζωής. Στο τέλος της «χρυσής δεκαετίας» του ’20, η τότε τρίτη μεγαλύτερη πόλη του κόσμου είναι ένα ηφαίστειο που βράζει και πάνω του ακροβατεί ένας αστυνομικός επιθεωρητής που μπλέκεται σε μια σκοτεινή υπόθεση.
Παρασυρόμαστε από τον ακαταμάχητο συνδυασμό ιστοριο- γνωσίας και μυθοπλαστικής δεινότητας του δημιουργού του, του Γερμανού συγγραφέα Φόλκερ Κούτσερ.
Ο Γκέρεον Ρατ, νέος, ωραίος, τολμηρός και διόλου «άγιος», έχοντας μόλις πάρει μετάθεση από την Κολωνία, ενδίδει στα χιλιάδες θέλγητρα της «πιο αμερικανικής πόλης της Ευρώπης» και γεύεται τις γλύκες της –γυναίκες, ναρκωτικά, τις πρώτες επιτυχίες επί το έργον– κι αυτή σύντομα του δείχνει τα δόντια της. Ακολουθώντας τις αναζητήσεις του, παρασυρόμαστε από τον ακαταμάχητο συνδυασμό ιστοριογνωσίας και μυθοπλαστικής δεινότητας του δημιουργού του, του Γερμανού συγγραφέα Φόλκερ Κούτσερ, που από το 2007 έως σήμερα έχει γράψει επτά ιστορίες για τον ήρωά του, ξαναφέρνοντας στη ζωή ένα επεισόδιο της ιστορίας της χώρας του που οι συμπατριώτες του απέφυγαν για χρόνια να κοιτάξουν κατάματα. Οι New York Times λένε χαρακτηριστικά γι’ αυτόν: «Οπως πολλοί άνθρωποι, ο Φόλκερ Κούτσερ διαβάζει εφημερίδες για να κρατείται ενήμερος. Αυτό όμως που είναι λιγότερο συνηθισμένο είναι πως οι δύο εφημερίδες τις οποίες διαβάζει, η Vossische Zeitung και η Berliner Tageblatt, έχουν σταματήσει να κυκλοφορούν εδώ και επτά δεκαετίες».
Την ίδια χρονιά, ο ίδιος ο Κούτσερ γράφει σ’ ένα δικό του άρθρο: «Κάπου δέκα χρόνια πριν ξεκίνησα να γράφω μια σειρά μυθιστορημάτων που διαδραματίζονται στο Βερολίνο μεταξύ του 1929 και του 1938. Εγραψα αυτά τα βιβλία για διάφορους λόγους: μου αρέσουν οι ιστορίες με γκάνγκστερ και τα αυτοκίνητα, η μουσική και τα ρούχα της εποχής. Υπήρξε όμως και ένας πιο σοβαρός λόγος: ήθελα να κατανοήσω πώς είναι ποτέ δυνατόν μια πολιτισμένη χώρα σαν τη Γερμανία, που έσπασε τα δεσμά της βασιλείας και έγινε δημοκρατία (και μάλιστα μια καλή δημοκρατία), να υποκύψει στη χειρότερη δικτατορία του 20ού αιώνα. Πώς ένα έθνος ποιητών και φιλοσόφων, με τόσο πλούσια πολιτιστική και επιστημονική παράδοση, ένα έθνος όπου η εβραϊκή κοινότητα ήταν όχι μόνο αποδεκτή αλλά και πατριωτική, τελικά κατάφερε να γυρίσει την πλάτη σε όλα αυτά, στο όνομα ενός αποτρόπαιου εθνικού πρότζεκτ;»
Η εμπορική επιτυχία του όλου εγχειρήματος ήταν τόσο μεγάλη που γέννησε μια σειρά από παραπροϊόντα με τη δική τους αίγλη και απήχηση: την πιο ακριβή τηλεοπτική παραγωγή στην ιστορία της Γερμανίας (τη σειρά «Babylon Berlin», βασισμένη στα βιβλία του Κούτσερ, που στοίχισε συνολικά 55 εκατομμύρια ευρώ και την έχουν δει δεκάδες εκατομμύρια θεατές) αλλά και ένα κόμικ (ή graphic novel) βασισμένο στο πρώτο βιβλίο της σειράς, με τον ομώνυμο τίτλο – «Το βρεγμένο ψάρι» (που στη γερμανική αστυνομική διάλεκτο σημαίνει «ανεξιχνίαστη υπόθεση»). Στα χέρια μας κρατάμε την ελληνική έκδοση αυτού του graphic novel, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα. Σμιλευμένο καρέ καρέ με εμφανές πάθος από τον Γερμανό εικονογράφο Arne Jysch, μάστορα του storyboarding («τέχνη» αδερφική αυτής των κόμικς), δίνει εικόνα στην έρευνα και στη μυθοπλασία του Φόλκερ Κούτσερ και τελικά δημιουργεί μια παραλλαγή της πρωτότυπης ιστορίας, εξίσου συναρπαστική με αυτήν. Κι ενώ λένε για τη μνήμη πως πάει χέρι χέρι με την επινόηση και τη φαντασία, ο εν λόγω κομίστας φαίνεται πως ακολούθησε τα βήματα του Κούτσερ στην εμμονή του για ενδελεχή ιστορική έρευνα. Σε συνέντευξή του που περιλαμβάνεται στον επίλογο της έκδοσης μιλάει για το αρχείο από φωτογραφίες της εποχής που άρχισε να φτιάχνει και για την προσοχή που έδωσε σε κάθε λεπτομέρεια, που, όπως λέει, «θα προσέδιδε έστω και υποσυνείδητα αυθεντικότητα στην ατμόσφαιρα». Πράγματι, ο επιθεωρητής Γκέρεον Ρατ που δημιούργησε ο Arne Jysch φοράει στυλάτα κοστούμια, παπούτσια και καπέλα του Βερολίνου του 1929 και αναπνέει τον αέρα μιας εποχής που πέρασε εδώ και σχεδόν ένα αιώνα. Κι όμως, μοιάζει σαν χάρτινη εκδοχή ενός σημερινού ηθοποιού –του Μάικλ Φασμπέντερ– και έχει άχρονα πάθη: βωμολοχεί, σαρκάζει και είναι γεμάτος λάθη που τον οδηγούν σε μια δίνη από αδιέξοδα.
Η κολασμένη πορεία του μέσα στις αναπάντεχες τροπές του σεναρίου μάς παρασέρνει σε μια τρομακτική διαδρομή στο βαγόνι ενός τρένου της εποχής: τα τοπία έξω από το παράθυρο είναι χάρτινα, βαμμένα με συννεφιασμένες ακουαρέλες, και η αμαξοστοιχία ξεφυσά γκρίζο καπνό, ενώ μπαίνει αγριεμένη σε ένα τούνελ που μοιάζει να μην έχει διέξοδο.
Η προσεγμένη γραφιστικά έκδοση, με το σκληρό εξώφυλλο, βαριά σαν παλιό βιβλίο, είναι το εισιτήριο για μια (πολύ ενήλικη) εμπειρία στον κόσμο του graphic novel, ενός μέσου που έφερε τα κόμικς στο ευρύ αναγνωστικό κοινό, αλλά και στο Βερολίνο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, ενός τόπου και ενός χρόνου που άλλαξαν τον κόσμο.
