Ασπρόμαυρη φωτογραφία. Η κινηματογραφική κάμερα ακολουθεί έναν οπλισμένο άνδρα με ρούχα παραλλαγής, που διασχίζει το άδειο τοπίο. Ο στρατιώτης, χωρίς να γυρίσει ούτε στιγμή το κεφάλι του προς τον θεατή, χώνεται μέσα στη γη. Από εδώ και πέρα ξεκινάει η πορεία του στα χαρακώματα, πάντα μόνος. Το φως της ημέρας χάνεται, ακολουθούν λήψεις στο σκοτάδι και ύστερα μια σειρά από γυμνές αναμμένες λάμπες αποκαλύπτουν τον χώρο. Δωμάτια με ξύλινα υποστυλώματα και τοίχους από χώμα, σκαμμένα από εκείνους που τους κατοικούν, ένας σκύλος, μια ξυλόσομπα, μια κατσαρόλα που αχνίζει, αντρικές φωνές που συζητούν, κάποιος κόβει τα μαλλιά του, άλλος βράζει ένα αυγό. Δεν ξεφυλλίζουμε βιβλίο ιστορίας, η ζωή στα χαρακώματα διαδραματίζεται στην Ευρώπη του 21ου αιώνα.
«Χαρακώματα» είναι ο τίτλος της ταινίας τεκμηρίωσης που σκηνοθέτησε ο Γάλλος δημοσιογράφος Λουπ Μπιρό, και θα δούμε στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Ως πολεμικός ανταποκριτής ο Μπιρό έμεινε στην Ουκρανία –στην περιοχή του Ντονμπάς– 4 μήνες κι εκεί γύρισε το ντοκιμαντέρ του. Πρόκειται για το εξαιρετικό σκηνοθετικό ντεμπούτο ενός ρεπόρτερ που ήδη στα 32 του χρόνια έχει βρεθεί σε αρκετές από τις «κόκκινες» περιοχές του πλανήτη. Εχει εργαστεί για αρκετά χρόνια ως διεθνής ρεπόρτερ καλύπτοντας τα γεγονότα της Αραβικής Ανοιξης στην Αίγυπτο, τον πόλεμο στη Συρία και τη ρωσοουκρανική σύρραξη. Τον Ιούλιο του 2017 συνελήφθη κοντά στα σύνορα με το Ιράκ ενώ βρισκόταν σε δημοσιογραφική αποστολή. Κατηγορήθηκε για τρομοκρατία και βρέθηκε αντιμέτωπος με 25χρονη κάθειρξη. Τον Σεπτέμβριο του 2017 οι τουρκικές αρχές, υποκύπτοντας σε διπλωματικές πιέσεις, αποφάσισαν να τον αποφυλακίσουν. Ζει και εργάζεται στη Γαλλία και στην Ουκρανία. Η «Κ» προσπάθησε να επικοινωνήσει μαζί του, αλλά δεν στάθηκε δυνατόν, καθώς σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες καλύπτει τον πόλεμο.
Στα «Χαρακώματα», πριν η κινηματογραφική κάμερα μας οδηγήσει στα υπόγεια όπου οι στρατιώτες ζουν καθημερινά, τίθεται το πλαίσιο της αφήγησης: Το ντοκιμαντέρ λαμβάνει χώρα στο Σβιτλοντάρσκ της Ουκρανίας, και εξιστορεί τη ρωσο-ουκρανική σύγκρουση που σοβεί στα ανατολικά της χώρας εδώ και 8 χρόνια. Συγκεκριμένα, όπως εξηγεί ο σκηνοθέτης, μετά τον Φεβρουάριο του 2014, στην περιοχή του Ντονμπάς εστάλησαν μυστικά Ρώσοι στρατιώτες για να υποστηρίξουν τους Ουκρανούς φιλορώσους αυτονομιστές. Ο ουκρανικός στρατός παρενέβη, και έπειτα από πολύμηνες μάχες με πολλούς νεκρούς, συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός. Αυτό όμως δεν έβαλε τέλος στον πόλεμο.
Για τα γυρίσματα της ταινίας που στην ουσία πραγματοποιήθηκαν σε 70 ώρες, χρόνος-ρεκόρ για μια κινηματογράφηση τέτοιας ποιότητας,
ο Μπιρό ακολούθησε μια μικρή διμοιρία ανδρών που ανήκουν στις χερσαίες δυνάμεις της Ουκρανίας. Εζησε δίπλα τους μέσα στη λάσπη και κατάφερε να καταγράψει εικόνες που ενώ μοιάζουν με πολεμικά στιγμιότυπα από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι τραγικά επίκαιρες.
«Το πιο δύσκολο κομμάτι της δουλειάς δεν ήταν η κινηματογράφηση, αλλά το να αποκτήσω επαφή με τους στρατιώτες ώστε να με εμπιστευτούν», είπε ο σκηνοθέτης σε μια πρόσφατη συνέντευξή του. «Είναι άνθρωποι που καθημερινά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο και ήθελα να νιώθουν ότι μπορούν να μιλήσουν γι’ αυτό. Η ταινία αφορά την καθημερινή ζωή τους: Πώς προσαρμόζονται σε αυτό το περιβάλλον, αναρωτήθηκα. Πώς επιβιώνουν ξέροντας ότι σκάβουν μόνοι τους τον τόπο όπου θα πολεμήσουν, θα ζήσουν και ίσως θα πεθάνουν;».
