«Πρέπει να πεις οπωσδήποτε για το Κίεβο πόσο όμορφο είναι την άνοιξη, γεμάτο λουλούδια… Μια έκρηξη χρωμάτων και αρωμάτων». Σα να μη θέλει ο Φώτος Λαμπρινός να κλείσουμε την κουβέντα που ξεκίνησε για τον πόλεμο με εικόνες καταστροφής. Σα να θέλει να χαλαρώσει λίγο την ασφυκτική ανησυχία που νιώθει για τον πολύ στενό φίλο του, διακεκριμένο Ουκρανό σκηνοθέτη, που δυσκολεύεται να βρει στο τηλέφωνο, και ο οποίος αρνήθηκε να εγκαταλείψει την πόλη – ζει στο κέντρο της μαζί με τη γυναίκα του, εφοδιασμένος πλέον με ένα όπλο. Σα να θέλει να ξορκίσει το μεγάλο κακό που το βλέπει να πλησιάζει, με λίγες πιθανότητες αναστροφής, τουλάχιστον έως τη στιγμή αυτή (Τρίτη πρωί).
«Το Κίεβο είναι το πιο πράσινο και λουλουδιασμένο μέρος του κόσμου», συνεχίζει. «Εκτός από όλα τα άλλα έχει και τον Βοτανικό Κήπο στο κέντρο της πόλης». Μιλάει και για την αρχιτεκτονική, που παρά τη σοβιετική παρέμβαση, με τα τυποποιημένα οικοδομικά μπλοκ, διατηρεί και κτίρια που αποτυπώνουν την παλιά αίγλη του 19ου αιώνα, του ρομαντισμού, του κλασικισμού. Μιλάει για την υπέροχη κουζίνα, με τις ξεχωριστές γεύσεις.
Ομως η πρόθεσή του δεν είναι να συντάξει έναν μικρό τουριστικό οδηγό για το «δικό του» Κίεβο. Αλλά να μιλήσει για την ιστορία του και τον πολιτισμό του, να ανασκευάσει τα ψέματα και την προπαγάνδα που τον εξοργίζουν. Εξάλλου, αυτή είναι η δουλειά του, δεκαετίες τώρα: η τεκμηρίωση.
Ο Φώτος Λαμπρινός, με φιλμογραφία μεγάλη σε όγκο και σημαντική σε περιεχόμενο, δημιουργός αρχείου κινηματογραφικών τεκμηρίων (Επίκαιρα) στο υπουργείο Εξωτερικών και πολλών ντοκιμαντέρ («Πανόραμα του αιώνα», «Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο», έως το πιο πρόσφατο «Η Μεγάλη Ουτοπία»), έχει στενούς δεσμούς με την Ουκρανία. Την έχει επισκεφθεί και περιηγηθεί, ως ταξιδιώτης και ως σκηνοθέτης. Τον φίλο του –του οποίου θέλει να προστατεύσει το όνομα– συνάντησε για πρώτη φορά στο κινηματογραφικό εργαστήριο του Μιχαήλ Ρομ στη Μόσχα, όπου σπούδαζαν και οι δύο, το 1965. Εκτοτε δεν χώρισαν ποτέ.
«Οταν πρωτογνώρισα την Ουκρανία ήταν τμήμα της Σοβιετικής Ενωσης αλλά οι Ουκρανοί ανέκαθεν θεωρούσαν τη χώρα τους ανεξάρτητη, με δική της γλώσσα, της οικογένειας των σλαβικών γλωσσών, δική της γραμματεία και εθνικό ποιητή τον Ταράς Σεβτσένκο. Αλλη γλώσσα και γραμματική σημαίνει και άλλο τρόπο σκέψης».
Θυμάται ανεξίτηλα το ταξίδι στον Δνείπερο με βαρκάκι με πανιά, καλοκαίρι του 1969, μαζί με τον φίλο του και τα αδέλφια του, επίσης κινηματογραφιστές. Το ’89, επί Γκορμπατσόφ, γύρισε για την ΕΡΤ μια σειρά, και το επεισόδιο του Κιέβου το τιτλοφόρησε «Η όλη εξουσία στους ποιητές», παραφράζοντας το «η όλη εξουσία στα Σοβιέτ». «Στην προσπάθεια τότε της ουκρανικής ελίτ να ανεξαρτητοποιηθεί και να αποκτήσει υπόσταση ανεξάρτητης και ελεύθερης χώρας, είχαν πρωτοστατήσει οι Ουκρανοί ποιητές», λέει ο Φώτος Λαμπρινός. «Εκανα συνεντεύξεις μαζί τους, έδειξα την ιστορία της Ουκρανίας».
Μακραίωνη, πέραν των 1.000 ετών, όταν στο Κίεβο, με τον πρίγκιπα Βλαδίμηρο, οι εκεί Σλάβοι ασπάστηκαν τον χριστιανισμό. Ο σκηνοθέτης μάς παραπέμπει στο πρώτο επεισόδιο της σειράς «Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο» (ΕΡΤ, 1992) αλλά και στη θρυλική ταινία του Σεργκέι Παρατζάνοφ «Σκιές των λησμονημένων προγόνων». Το 1918/9, μήνες πριν από το τέλος του Μεγάλου Πολέμου, οι μπολσεβίκοι υπέγραψαν τη Συνθήκη Μπρεστ-Λιτόβσκ, με την οποία παρέδιδαν την Ουκρανία στα στρατεύματα του Κάιζερ, τα οποία με τη σειρά τους «άδειασαν» τη χώρα από τα αποθέματά της σε σιτάρι και όχι μόνον.
Και ο σκηνοθέτης συνεχίζει την καταγραφή της Ιστορίας: «Αποτέλεσμα, στον Εμφύλιο (1918), η Ουκρανία να συμμετάσχει με τέσσερις διαφορετικές δυνάμεις: κόκκινοι, λευκοί, αναρχικοί και εθνικιστές. Τον Εμφύλιο ακολούθησε λιμός που έπληξε κυρίως τα αστικά κέντρα και ανάγκασε τον Λένιν να εισαγάγει τη Νέα Οικονομική Πολιτική που, εκτός των άλλων, έδωσε σχετική ανεξαρτησία και ανάλογη αυτονομία στην Ουκρανία. Με κύριο χαρακτηριστικό τη χρήση της ουκρανικής γλώσσας στην εκπαίδευση και στον Τύπο. Για τους Ουκρανούς, η περίοδος αυτή θεωρείται ως “χρυσή εποχή”. Κράτησε όμως πολύ λίγο. Από το 1927 και μετά, με τον Στάλιν, τα πράγματα αλλάζουν…».
Κάτι παραπάνω: η κεντρική εξουσία συγκεντρώνει με τη βία το τελευταίο σπυρί σιτάρι από τα αγροτικά νοικοκυριά. Πεθαίνουν από την πείνα περίπου 5 εκατ. αγρότες στην Ουκρανία και στη Νότια Ρωσία, ενώ άλλο 1,5 εκατ. στάλθηκαν στη Σιβηρία ως «κουλάκοι». Στη «Μεγάλη Ουτοπία» (2017) ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί ανέκδοτο υλικό, με ανατριχιαστικές μαρτυρίες ανθρώπων που επέζησαν από τον «τεχνητό λιμό», από δύο ντοκιμαντέρ που γύρισαν το ’85 και το ’89 στην Ουκρανία φίλοι του κινηματογραφιστές.
Η εξιστόρηση συνεχίζεται με πολλά επεισόδια: τι ακολούθησε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την περίοδο Γκορμπατσόφ, την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, οπότε και «για πρώτη ουσιαστικά φορά, από την εποχή του πρίγκιπα Βλαδίμηρου, η Ουκρανία κατέστη ανεξάρτητη χώρα;
»Η ρωσική ηγεσία δεν αποδέχτηκε αυτή την εξέλιξη και υπέθαλψε την “εξέγερση” των ανατολικών επαρχιών (Λουγκάνσκ, Ντονέτσκ) με τους ρωσόφωνους των περιοχών αλλά και με Τσετσένους και Κεντροασιάτες μισθοφόρους. Η ουκρανική αντίσταση δεν επέτρεψε την επικράτηση των “αυτονομιστών” – κάτι που έδωσε την αφορμή στον Πούτιν να οργανώσει την επίθεση κατά της Ουκρανίας, με σκοπό να καταλάβει το Κίεβο και να τοποθετήσει μια κυβέρνηση απολύτως ελεγχόμενη από τον ίδιο.
»Οι ψευδείς ειδήσεις και η προπαγάνδα υπήρξαν τα κυρίαρχα όπλα σε αυτόν τον άνισο όσο και άδοξο πόλεμο, με την Ευρώπη, τότε, στον ρόλο του απλού θεατή».
Ο,τι ζει σήμερα η Ουκρανία μοιάζει με απότοκο του χθες. Και «αύριο»; Ποια είναι η εκτίμησή σας, ρωτώ τον Φώτο Λαμπρινό. «Φοβάμαι να την κάνω…»