Βρίσκεται στην Ελλάδα εδώ και μερικές ημέρες, αλλά μιλάει καθημερινά με τους ανθρώπους που άφησε πίσω του στην Οδησσό. Ο ιστορικός Σωφρόνης Παραδεισόπουλος ζει στο μεγάλο ουκρανικό λιμάνι περισσότερα από 25 χρόνια. Υπεύθυνος αρχικώς της Βιβλιοθήκης, διευθύνει από το 2001 το παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (ΕΙΠ) της Οδησσού. Σε ένα από τα τρία οικήματά του λειτουργεί από το 1994 το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας, το οποίο ιδρύθηκε το 1979 από το Ιστορικό – Λαογραφικό Μουσείο της Οδησσού.
Ο κ. Παραδεισόπουλος γνωρίζει αρκετά από τα μέλη της ελληνικής κοινότητας της Οδησσού –«περίπου 1.000 είναι οι Ουκρανοί με ελληνική καταγωγή στον νομό της Οδησσού», μας λέει ο ίδιος– και βεβαίως πολλούς από τους Ελληνες που εργάζονται εκεί. Ωστόσο, μετά την εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία, «η πλειονότητα των Ελλήνων έχει αναχωρήσει από την πόλη, κυρίως τα γυναικόπαιδα», μας πληροφορεί.
Από τη στιγμή που κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος, τόσο το παράρτημα του ιδρύματος όσο και το Μουσείο Φιλικής Εταιρείας έχουν κλείσει. «Οσοι παραμένουν στην πόλη βρίσκονται σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση», εξηγεί ο κ. Παραδεισόπουλος. «Ορισμένοι από τους υπαλλήλους του παραρτήματος, στις ώρες που η κυκλοφορία επιτρέπεται, πηγαίνουν στο μουσείο και ασχολούνται με την εκκένωσή του. Εχει σχεδόν ολοκληρωθεί η διαδικασία να προφυλαχθούν στα υπόγεια του κτιρίου κάποια από τα εκθέματα με ιστορική σημασία, καθώς επίσης τα αρχεία που αφορούν τη Φιλική Εταιρία και περιουσιακά στοιχεία», προσθέτει.
Πριν από τον πόλεμο, περισσότεροι από 5.000 επισκέπτες κάθε χρόνο έφθαναν στην πλατεία Ελλήνων για να περάσουν την πόρτα ενός μουσείου που αποτελεί τοπόσημο για τον ελληνισμό της περιοχής. Η ιστορική είσοδος της κατοικίας που στεγάζει το Μουσείο Φιλικής Εταιρείας βρίσκεται στην οδό Κράσνι Περεούλοκ 18. Πρόκειται για το σπίτι του Ελληνα εμπόρου Γρηγορίου Ιωάννη Μαρασλή, πατέρα του εθνικού ευεργέτη Γρηγορίου Γρ. Μαρασλή, ο οποίος επίσης διετέλεσε επί πολλά χρόνια δήμαρχος της πόλης. «Η παρουσία του ελληνισμού είναι συνυφασμένη με την ίδρυση της Οδησσού», εξηγεί ο ιστορικός. «Στη συγκεκριμένη κατοικία, όπως γνωρίζουμε, συνεδρίαζαν τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας».
Τρεις είναι οι θεματικές ενότητες του μουσείου. Η πρώτη ξεκινά από την ίδρυση του λιμανιού στα τέλη του 18ου αι. και αναφέρεται στην οργάνωση της ελληνικής παροικίας εκεί. Η δεύτερη αρχίζει από το 1814 και την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, ενώ η τρίτη είναι συνδεδεμένη με τη δράση του Αλέξανδρου Υψηλάντη, από το 1820, οπότε ανέλαβε την αρχηγία της Εταιρείας, έως τη σύλληψή του στα μέσα του 1821. Μεταξύ των εκθεμάτων περιλαμβάνονται χάρτες, γκραβούρες, έγγραφα σε κρυπτογραφικό κώδικα των Φιλικών, χειρόγραφα σχετικά με την ίδρυση της Εταιρείας και κατάλογοι των μελών της. Επίσης, χάρη στα πρωτότυπα εκθέματα που παρουσιάζονται στον πρώτο όροφο του μουσείου (επίπλωση και αντικείμενα εποχής), ο επισκέπτης μεταφέρεται νοερά σε ένα αστικό σπίτι των αρχών του 19ου αιώνα.
Οπως αναφέρει στην «Κ» ο κ. Παραδεισόπουλος, η πρόσφατη αρχιτεκτονική μελέτη για παρεμβάσεις στο κτίριο βρίσκεται για έγκριση στο υπουργείο Πολιτισμού της Ουκρανίας. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή τα κλειδιά του παραρτήματος έχουν παραδοθεί επισήμως στον Ελληνα πρόξενο της Οδησσού.