«Τα δέντρα ανθίζουν μα μοιάζουν σαν ξένοι», έγραψε ο Οσιπ Μαντελστάμ στο ποίημά του «Παλιά Κριμαία», με αφορμή την παγωμένη άνοιξη του Μεγάλου Λιμού που ερήμωσε την Ουκρανία το 1938, κατ’ εντολήν του Ιωσήφ Στάλιν. Με αυτούς τους στίχους ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Ορέστης Ανδρεαδάκης, άνοιξε τη φετινή διοργάνωση. Είναι η πρώτη που γίνεται και πάλι με θεατές στις αίθουσες, ύστερα από δύο χρόνια κατά κύριο λόγο ψηφιακής παρουσίας. Η τελετή έναρξης στο Ολύμπιον είχε ίσως μικρότερο κοινό από αυτό που ξέραμε στο παρελθόν – προφανώς ο συγχρωτισμός εξακολουθεί να μας φοβίζει, αλλά θερμό. Χειροκρότησε την παρουσιάστρια της εκδήλωσης, ηθοποιό Νάντια Κοντογεώργη, και τις συγχαρητήριες ομιλίες των επισήμων που σηματοδότησαν την επάνοδο του φεστιβάλ στην κανονικότητα. Επίσης επιβράβευσε τη δήλωση των διοργανωτών ότι η τέχνη –η ποίηση, ο κινηματογράφος, ειδικά οι ταινίες τεκμηρίωσης– οφείλει να λειτουργεί ως μεγεθυντικός καθρέφτης της πραγματικότητας κρατώντας μας σε διαρκή εγρήγορση.
Με το βλέμμα, λοιπόν, στραμμένο στα «κόκκινα» σημεία του πλανήτη –από την Ουκρανία σήμερα έως τη Νότια Αφρική, και από τον Λίβανο, στη Λατινική Αμερική και στην Ινδονησία– αλλά και εκεί όπου οι κάθε είδους ανισότητες στερούν την ελπίδα από τους ανθρώπους, διαμορφώθηκε το πρόγραμμα του 24ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που διαρκεί έως τις 20 Μαρτίου.
Η επιλογή της ταινίας έναρξης, μια παγκόσμια πρεμιέρα, αποτύπωσε πλήρως την απόφαση να διοργανωθεί φέτος ένα φεστιβάλ που μιλάει τολμηρά για πολιτική, αποκαλύπτει αποσιωπήσεις και προβάλλει τις αιχμηρές πλευρές της μετα-πραγματικότητας που βιώνουμε από το 2020 κι έπειτα. Το ντοκιμαντέρ «Πώς να επιβιώσεις από μια πανδημία» του σκηνοθέτη Ντέιβιντ Φρανς είναι το χρονικό όσων ζήσαμε τα προηγούμενα δύο χρόνια. Οπως εξήγησε ο ίδιος –παρευρέθηκε στην τελετή έναρξης μαζί με την παραγωγό του Μίρα Τσανγκ– η κατάσταση της πανδημίας λειτούργησε ως έμπνευση, μια πρόκληση για άμεση ανταπόκριση στο παρόν. Αποφάσισε να στρέψει το ενδιαφέρον του στο τιτάνιο έργο των επιστημονικών ομάδων ανά τον κόσμο να δημιουργήσουν σε χρόνο-ρεκόρ τα εμβόλια κατά της COVID-19.
«Για τους ανθρώπους που δούλεψαν σκληρά, πίσω από τη βιτρίνα, στα εργαστήριά τους για την έρευνα και την ανάπτυξη των εμβολίων», γι’ αυτούς μιλάει η ταινία του. Τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ οργανώθηκαν σε πολλές διαφορετικές ηπείρους ταυτόχρονα, ενίοτε ακόμη και την ίδια ημέρα. Οι συντελεστές χρειάστηκε να δουλέψουν πολλές ώρες από τα σπίτια τους, χωρίς ποτέ να γίνεται αυτό αντιληπτό από τον θεατή. Το ντοκιμαντέρ μάς μεταφέρει πίσω από τις κλειστές κουρτίνες των εργαστηρίων, εκεί όπου η επιστήμη τροφοδοτούσε την ελπίδα του πλανήτη για επιβίωση, αλλά και πίσω από τις κλειστές πόρτες της εξουσίας. Στο πρώτο μέρος, η ανορθολογική ρητορική του Ντόναλτ Τραμπ και η συνειδητοποίηση της προσπάθειας της επιστημονικής κοινότητας να την υπερβεί, σε κάνει να αναπηδάς τρομαγμένος από τη πολυθρόνα σου. Στο δεύτερο μέρος, όταν η έρευνα αποκαλύπτει ότι οι κοινωνικές ανισότητες κατά τη διανομή των εμβολίων στέρησαν τη ζωή περίπου ενός εκατομμυρίου ατόμων στις φτωχές χώρες του πλανήτη, αναρωτιέσαι πικρά τι σημαίνει στ’ αλήθεια η αλληλεγγύη στον 21ο αιώνα.