Η ουμανιστική λογοτεχνία που μεγάλωσε γενιές και γενιές τον εικοστό αιώνα είναι πλέον δυσεύρετη. Κάποτε ήταν κανόνας· ας πούμε ότι ήταν ένα πέρασμα στην ενηλικίωση. Τα μυθιστορήματα της ξένης λογοτεχνίας που διαμόρφωναν συνειδήσεις και απευθύνονταν σε όλους σταδιακά ξεπεράστηκαν, υπονομεύτηκαν, κρίθηκαν απλοϊκά, αφελή, ξεπερασμένα. Τα γράφω αυτά γιατί τις μέρες αυτές άρχισα να διαβάζω τη «Μάνα» της Περλ Μπακ. Το βρήκα σε μια έκδοση του 2017 σε μετάφραση Κώστα Κυριαζή, στη σειρά κλασικής λογοτεχνίας που αναπτύσσουν με συνέπεια οι εκδόσεις Αγγελάκη.
Η «Μάνα» υπάρχει σε αρκετές εκδόσεις, και θυμάμαι να την είχα πρωτοδιαβάσει σε έκδοση τσέπης στα «Κλασσικά Παπύρου». Ισως οι εικόνες του πολέμου στην Ουκρανία να με ώθησαν να αναζητήσω κάτι στέρεο, με αξίες και ανθρωπιά, κάτι πρότερα δοκιμασμένο, κάτι που ζητούσε τώρα τη νέα ματιά, έπειτα από δεκαετίες. Η Περλ Μπακ, που όχι τυχαία τιμήθηκε με Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1938, την εποχή ανόδου του ολοκληρωτισμού, είναι μία από τις πολλές περιπτώσεις που πέρασαν στο περιθώριο σταδιακά. Αν και η ίδια πασίγνωστη ακόμη και πολυδιαβασμένη στο παρελθόν, σήμερα τη διαβάζουν, αν τη διαβάζουν, μόνον οι μεγαλύτερες γενιές. Υπάρχει η αίσθηση πως η λογοτεχνία του «καλού» και των ανθρωπιστικών αξιών έχει ισχυρούς ανταγωνιστές, εδώ και δεκαετίες. Και είναι αλήθεια πως δύσκολα θα βρεις κοινό για τις ιστορίες της Κίνας πριν από τον κομμουνισμό, αν και η Περλ Μπακ όταν έγραφε για την Κίνα που γνώριζε τόσο καλά μιλούσε επί της ουσίας για μια πανανθρώπινη συνθήκη. Και θα βρεις δύσκολα κοινό γιατί οι νεότερες γενιές ούτε καν γνωρίζουν την ουμανιστική λογοτεχνία του περασμένου αιώνα. Εχει υπονομευτεί προ πολλού και έχει περάσει σε μια μισοφωτισμένη περιοχή. Οσοι έχουν επιθυμήσει στέρεη λογοτεχνία, ας θυμηθούν τη «Μάνα» της Περλ Μπακ. Κάτι θα γαληνέψει, ένα μικρό φως θα τρεμοσβήνει. Ο αρχέγονος άνθρωπος θα είναι εκεί.