«Για τον Ελευθέριο Βενιζέλο η εκπαίδευση υπήρξε ένα προσωπικό ζήτημα, επειδή αποτελούσε μέρος του συνολικού μεταρρυθμιστικού του σχεδίου. Η ιδέα ήταν ότι η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση πρέπει να συνομιλεί με την κοινωνία. Τον απασχολούσε η μόρφωση των πολιτών και τον ενδιέφερε η διάχυση της στοιχειώδους και μέσης μόρφωσης και στα δύο φύλα, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού», σχολιάζει ο αναπληρωτής καθηγητής Θεωρίας και Ιστορίας της Ιστοριογραφίας στο ΕΚΠΑ, Βαγγέλης Καραμανωλάκης.
Η συνομιλία μας γίνεται με αφορμή το διήμερο συνέδριο με θέμα «Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση: Από τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο σήμερα», που ξεκινάει τις εργασίες του σήμερα. Διοργανώνεται από το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, και είναι ανοιχτό για το κοινό. Ο κ. Καραμανωλάκης είναι ένας από τους 23 συμμετέχοντες ομιλητές, στην πλειονότητά τους πανεπιστημιακοί δάσκαλοι. «Πρόκειται για ένα συνέδριο αναστοχασμού γύρω από την έννοια των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα, εκκινώντας από εκείνες που πραγματικά αποτέλεσαν τομή στην πορεία της χώρας. Οι μεταρρυθμίσεις της βενιζελικής περιόδου ήταν οι πρώτες οργανωμένες στην πορεία του σύγχρονου ελληνικού κράτους, είχαν ευρεία έκταση και αφορούσαν όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης», εξηγεί ο κ. Καραμανωλάκης. «Ετσι, με βάση καινούργιες μελέτες γύρω από αυτή την περίοδο, μας δίνεται η ευκαιρία να ξανασκεφθούμε τη σημασία τους, ενώ παράλληλα μπορούμε να διαπιστώσουμε τις συνέπειές τους στα χρόνια που ακολούθησαν. Αλλωστε, πέραν του ότι αποτελούν σημαντική κληρονομιά, αυτές οι μεταρρυθμίσεις κυριάρχησαν στον 20ό αιώνα. Οι νόμοι που θεσπίστηκαν τότε παρέμειναν ενεργοί μέχρι το 1982 – προφανώς με προσθαφαιρέσεις».
«Την Παιδεία την τοποθετούσε πάντοτε στην κορυφή των προτεραιοτήτων του και των πολιτικών σχεδιασμών του», αναφέρει ο Νικόλαος Παπαδάκης.
«Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε επιδείξει διαχρονικά, ήδη από τα χρόνια της Κρήτης, ένα εξαιρετικά έντονο προσωπικό ενδιαφέρον για την Παιδεία, την τοποθετούσε πάντοτε στην κορυφή των προτεραιοτήτων του και των πολιτικών σχεδιασμών του», αναφέρει ο γενικός διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», Νικόλαος Παπαδάκης. «Ηταν επόμενο στη διάρκεια της διακυβέρνησής του να ασχοληθεί συστηματικά με τη χάραξη πρωτοποριακών εκπαιδευτικών πολιτικών. Να προχωρήσει σε σημαντικές μεταρρυθμιστικές απόπειρες (που σε ένα ιδιαίτερα δυσχερές εσωτερικό κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον, με την προσπάθεια εδαφικής ολοκλήρωσης της χώρας σε προτεραιότητα, ήταν αδύνατον να ολοκληρωθούν). Αλλά και να προωθήσει ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό της εκπαιδευτικής πραγματικότητας της χώρας. Μιας χώρας που μαστιζόταν από τον αναλφαβητισμό, ταλανιζόταν από το γλωσσικό ζήτημα, από την έλλειψη σοβαρών επιστημονικών και εκπαιδευτικών θεσμών, από την απουσία κτιριακών και άλλων υποδομών».
Το συνέδριο αναφέρεται σε μεταρρυθμίσεις που εκτείνονται από το 1911 έως το 1932. «Συνάντησαν ισχυρές αντιδράσεις, οι οποίες εύλογα είναι συνδεδεμένες στο μυαλό μας με τον δημοτικισμό ως κύριο στοιχείο της σύγκρουσης. Στην ουσία όμως συνδέονται με έναν γενικότερο εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης», σχολιάζει ο κ. Καραμανωλάκης. «Πέρα από όλα τα άλλα –συμφέροντα, πολιτικές–, οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις συνδέονται με το υψηλό κύρος που έχει η εκπαίδευση στην Ελλάδα, και η σύνδεσή της με το κύρος και την εθνική ταυτότητα. Κι αυτό το βλέπουμε στον τρόπο που αντιμετωπίστηκε η δημοτική γλώσσα. Ενώ στις περισσότερες από τις ευρωπαϊκές χώρες η ιδέα μιας λαϊκής γλώσσας λύθηκε σχετικά εύκολα, στην Ελλάδα αυτό υπήρξε πολύ δύσκολο. Η σύγκρουση συνδέεται με ένα συμβολικό ζήτημα όπως είναι η σχέση με την αρχαία Ελλάδα και τον ελληνοχριστιανισμό».