JOHN LE CARRE
Σίλβερβιου
μτφρ.: Μαρία Παπανδρέου
εκδ. Bell, σελ. 260
Οταν τον Δεκέμβριο του 2020 ανακοινώθηκε ο θάνατος του Ντέιβιντ Τζον Μουρ Κόρνουελ –κατά κόσμον Τζον Λε Καρέ– ανάμεσα στις πολυπληθείς νεκρολογίες για τον συγγραφέα που, όπως έχει ειπωθεί, «δεν έγραψε μόνο για τον κόσμο των μυστικών υπηρεσιών, τον άλλαξε για πάντα», ξεχώριζε ένα εκτεταμένο αφιέρωμα: Η ρωσική πρεσβεία στο Λονδίνο τον αποχαιρετούσε επισημαίνοντας ότι «αν και βρισκόταν στην άλλη πλευρά του Σιδηρού Παραπετάσματος, γνώριζε και καταλάβαινε τη Ρωσία, γι’ αυτό και θαυμάζεται από εκατομμύρια Ρώσους αναγνώστες».
Συμπεριλαμβανομένου του τελευταίου επικεφαλής της KGB και πρώτου τής διαδόχου ρωσικής μυστικής υπηρεσίας πληροφοριών, SVR: «Στον Γεβγκένι Μαξίμοβιτς Πριμακόφ με τις ειλικρινείς θερμές ευχές μου και με την ελπίδα ότι θα ζήσουμε σε έναν κόσμο πολύ καλύτερο από αυτόν που περιγράφεται εδώ», έγραφε η αφιέρωση του Τζον Λε Καρέ στο βιβλίο του «Smiley’s People» όταν το έδωσε στον Γεβγκένι Πριμακόφ στη διάρκεια ενός γεύματος το 1997. Ο Ρώσος, που στο μεταξύ είχε διοριστεί υπουργός Εξωτερικών του προέδρου Μπορίς Γέλτσιν, είχε ζητήσει από τον Ρώσο πρεσβευτή να καλέσει τον Λε Καρέ σε γεύμα. «Ταυτίζομαι με τον Τζορτζ Σμάιλι» του εξομολογήθηκε ο Πριμακόφ.
Οι επικριτές
Για πολλούς λόγους, προφανείς και μη, δεν συνέβαινε το ίδιο και με τους Βρετανούς των μυστικών υπηρεσιών πληροφοριών ΜΙ5 και ΜΙ6. «Είναι ο νεαρός Ντέιβιντ [Κόρνγουελ] και οι όμοιοί του που κάνουν πολύ πιο δύσκολο για την υπηρεσία να προσλάβει αξιοπρεπείς αξιωματικούς και πηγές. Διαβάζουν τα βιβλία του και αποθαρρύνονται», είχε πει το 1979 ο τότε επικεφαλής της ΜΙ6, Μόρις Ολντφιλντ, στον Αλεκ Γκίνες, ο οποίος υποδυόταν τον Σμάιλι στην περίφημη τηλεοπτική μεταφορά του «Tinker Tailor Soldier Spy».
«Ολοι μας απολαύσαμε την ανάγνωση των βιβλίων του Σμάιλι. Ωστόσο, είναι τόσο διαβρωτική η άποψή του για την MI6», είχε δηλώσει πρώην αρχηγός της υπηρεσίας.
Και ο σερ Ρίτσαρντ Ντίαρλοβ, αρχηγός της ΜΙ6 από το 1999 έως το 2004, είχε δηλώσει σε ένα λογοτεχνικό φεστιβάλ το 2019 στο Κλίβεντεν, στη Βρετανία: «Ολοι μας απολαύσαμε πάρα πολύ την ανάγνωση των βιβλίων του Σμάιλι. Ωστόσο, είναι τόσο διαβρωτική η άποψή του για την MI6, που οι περισσότεροι επαγγελματίες αξιωματικοί της SIS είναι αρκετά θυμωμένοι μαζί του. Οι οργανισμοί πληροφοριών βασίζονται στην εμπιστοσύνη μεταξύ των συναδέλφων. Τα βιβλία του αφορούν αποκλειστικά την προδοσία». Οι παλιοί συνάδελφοι του συγγραφέα είχαν νιώσει βαθιά προσβεβλημένοι από τη σκληρή απεικόνιση της πρεσβείας της Βόννης στο «Μια μικρή πόλη στη Γερμανία» (1968).
Πιο πρόσφατα, βέβαια, η είδηση του θανάτου του Λε Καρέ οδήγησε σε ένα φόρο τιμής από τον σημερινό αρχηγό της MI6, Ρίτσαρντ Μουρ, ο οποίος έγραψε στο Twitter τα συλλυπητήρια όλων όσοι εργάζονται στο «River House» – το φανταστικό όνομα που έδωσε ο Λε Καρέ στο αρχηγείο της MI6 στο Λονδίνο, στην όχθη του ποταμού. Ο Μουρ εξήρε τα «υποβλητικά και λαμπρά μυθιστορήματα» του Λε Καρέ.
Ωστόσο και αυτός, στο προηγούμενο, πρώτο tweet του ως επικεφαλής της MI6, προέτρεπε τους επίδοξους Σμάιλι να μην κάνουν αίτηση στην υπηρεσία.
Οπως φαίνεται, αν και ο ίδιος ο συγγραφέας είχε επανειλημμένως δηλώσει ότι τα έργα του ήταν καθαρή μυθοπλασία από την αρχή μέχρι το τέλος, κανείς δεν τον πίστευε ή –σε ό,τι αφορά τους αναγνώστες τουλάχιστον– κανείς δεν ήθελε να τον πιστέψει. Η ρεαλιστική, έξοχη αφήγηση συναντούσε με υποστηρικτική διάθεση «τη βαθιά δυσπιστία των ανθρώπων απέναντι στην πολιτική ζωή, που στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 παρήγαγε σχετικές αφηγήσεις συνωμοσίας και το κατασκοπευτικό μυθιστόρημα συμπυκνώνει αυτή την επιφυλακτικότητα του κοινού για την πολιτική συμπεριφορά και το “στήσιμο” της κοινωνίας», είχε πει το 1978 εξηγώντας τη δημοτικότητα του είδους, σε μία από τις πολλές συνεντεύξεις του στο περιοδικό Time.
Ούτε και ο διεθνής Τύπος, εξάλλου, τον πίστευε. Τα σχόλια και οι κριτικές μέχρι σήμερα για το «Ο κατάσκοπος που ήρθε από το κρύο» υποδεικνύουν την κοινή πεποίθηση πως δεν πρόκειται απλώς περί μιας αυθεντικής ιστορίας αλλά για ένα είδος σχεδόν αποκαλυπτικού μηνύματος. Εξάλλου, τι άλλο είναι η μυθοπλασία παρά ένας τρόπος να αφηγείσαι την πραγματικότητα; Τα γεγονότα, τα συναισθήματα και τις εκφάνσεις του ανθρώπινου ψυχισμού έτσι όπως διαπλέκονται όλα μεταξύ τους; Ετσι όπως το ένα εισχωρεί στην επικράτεια του άλλου δημιουργώντας το –μικρό ή μεγάλο– εύρος στην αντίληψή μας για τον κόσμο;
Στο «Σίλβερβιου», το βιβλίο που οδηγήθηκε στην έκδοση μετά τον θάνατο του συγγραφέα από τον γιο του, Νικ Κόρνγουελ, ο αναγνώστης θα βρει ένα απολύτως αξιόλογο ανάγνωσμα με όλα τα χαρακτηριστικά της αφηγηματικής ιδιαιτερότητας του Τζον Λε Καρέ. Ο Πρόκτορ, ένας γερασμένος κατάσκοπος που ψάχνει πίσω στο παρελθόν για να ερευνήσει έναν αποστάτη, ο Τζούλιαν, αφελής συνοδοιπόρος και ανίδεος συμμέτοχος στη διαδικασία της έρευνας, μια σύζυγος-κατάσκοπος πιστή στην υπηρεσία. Ενα σύνολο μεταμφιέσεων και εναλλαγής ταυτοτήτων, η ηθική ασάφεια, η ίντριγκα, οι αποχρώσεις, η αμφιβολία και η δειλία. Η ανθρώπινη αδυναμία. Ο μελαγχολικός απολογισμός σε μια απομακρυσμένη ακτή της ανατολικής Αγγλίας για ό,τι καθείς πίστεψε, υπηρέτησε και «πρόδωσε» ή άφησε πίσω του για αξίες υψηλότερες του καθήκοντος προς την υπηρεσία. Η κριτική απέναντι στη σύγχρονη κοινωνικοπολιτική βρετανική πραγματικότητα, στο βουλιμικό για εξουσία και άπληστο για χρήμα, απ’ όπου κι αν προέρχεται, Σίτι του Λονδίνου.
Οταν τον Ιανουάριο του 2020 του απονεμήθηκε το βραβείο Ολαφ Πάλμε, δώρισε τις 100.000 δολάρια που προέκυψαν στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Οι Σουηδοί διοργανωτές αναφέρθηκαν στην «εξαιρετική συμβολή του στον αναγκαίο αγώνα για την ελευθερία, τη δημοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη». Μάλλον ο Τζον Λε Καρέ επιθυμούσε ειλικρινά αυτό που έγραφε στην αφιέρωσή του στον Πριμακόφ: Εναν καλύτερο κόσμο. Ποιος ξέρει πώς θα όριζε αυτόν τον κόσμο σήμερα…
Με πληροφορίες από τα περιοδικά Time και Foreign Policy.