«Είναι η πρώτη φορά εφέτος στην οποία οι μεγάλες ημέρες αυτής της εβδομάδας περνούν για τη Σμύρνη με μεγαλοπρέπεια εντελώς πρωτοφανή και με ζωηρότητα ασυνήθιστη. Η παρουσία του ελληνικού στρατού ανάμεσά μας δεν συνέτεινε λίγο σε αυτό. Με εξαιρετική λαμπρότητα διήλθε η Σμύρνη τη χθεσινή μέρα (σ.σ. Μεγάλη Παρασκευή). Από το πρωί οι περίπολοι του ελληνικού στρατού καθώς και οι φρουροί χωροφύλακες κρατούσαν τα όπλα υπό μάλης σε ένδειξη πένθους. Οι σημαίες των πλοίων και των δημόσιων κτιρίων ήταν μεσίστιες, οι δε καμπάνες των ναών ηχούσαν πένθιμα».
Αυτά γράφει (σ.σ. απόδοση του ρεπορτάζ στη δημοτική γλώσσα) στην πρώτη σελίδα της η πρωινή εφημερίδα της Σμύρνης «Κόσμος», στο φύλλο με ημερομηνία 28/10 Μαρτίου 1920 (σ.σ. παλιό και νέο ημερολόγιο). Εκείνο ήταν το πρώτο Πάσχα που γιόρταζε ο χριστιανικός πληθυσμός της πόλης μετά την αποβίβαση του ελληνικού στρατού στο λιμάνι της, τον Μάιο του 1919. Στην «άπιστη» Σμύρνη, όπως την ονόμαζαν οι Οθωμανοί, επειδή η πλειονότητα των κατοίκων της δεν ήταν μουσουλμάνοι, ζούσαν Οθωμανοί υπήκοοι από διάφορες εθνότητες, και αρκετοί πολίτες ξένων κρατών: Ελληνες, Ευρωπαίοι, Αμερικανοί και Λεβαντίνοι. Ομως το Ορθόδοξο Πάσχα ήταν ανέκαθεν η μεγαλύτερη γιορτή των χριστιανών της Ανατολής, μια ευκαιρία να συναντηθούν όλες οι ενορίες της πόλης, αλλά και να τονωθούν οι σχέσεις με τους άλλους πληθυσμούς.
«Οταν πλησίαζε η γιορτή, οι πωλητές αρνιών συνέρρεαν από το εσωτερικό της χώρας προς τη Σμύρνη. Οι μουσουλμάνοι έμποροι γνώριζαν τα έθιμα και προμήθευαν και αυτοί στους χριστιανούς τα αρνιά για το Πάσχα», γράφει ο ιστορικός Ερβέ Ζορζελέν στο βιβλίο του «Σμύρνη. Από τον κοσμοπολιτισμό έως τους εθνικισμούς» (εκδ. Κέδρος). «Το μεγάλο Σάββατο οι γειτονιές μοσχοβολούσαν από τα λαμπριάτικα φρεσκοψημένα σμυρναίικα τσουρέκια», μας λέει η δρ Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, «και τη μέρα της Λαμπρής οι Σμυρνιοί από την πόλη και τα γύρω χωριά ξεχύνονταν στις εξοχές κρατώντας τα σύνεργα για να στήσουν τις αυτοσχέδιες κούνιες τους – σκοινιά και μαξιλαράκια ή μια σανίδα για τους καθιστούς και τους όρθιους», προσθέτει κάνοντας ξεχωριστή αναφορά στο έθιμο με τις κούνιες που οι νέοι και τα παιδιά κρεμούσαν στα δέντρα για να παίξουν και να φλερτάρουν ανταλλάσσοντας αυτοσχέδια στιχάκια. Οσο για το βράδυ της Ανάστασης οι πανηγυρισμοί που ακολουθούσαν το «Χριστός Ανέστη» ήταν συνήθως θορυβώδεις, με πυροτεχνήματα, πυροβολισμούς και αναμμένες φωτιές.
Ομως εκείνο το συγκεκριμένο Πάσχα του 1920, που την πόλη διοικούσε η «Υπατη Αρμοστεία Σμύρνης» με επικεφαλής τον Αριστείδη Στεργιάδη, η μεγαλύτερη χριστιανική ομάδα της πόλης γιόρτασε με «πρωτοφανή μεγαλοπρέπεια», όπως λέει το ρεπορτάζ της εφημερίδας.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, οι μουσουλμάνοι έμποροι προμήθευαν στους χριστιανούς τα αρνιά.
«Κατά την περίοδο που η “Ζώνη της Σμύρνης” βρισκόταν υπό ελληνική κατοχή, και ο ύπατος αρμοστής είχε απόλυτη θεσμική εξουσία, το Πάσχα αποτελούσε για τους Ελληνες της πόλης μια ανοιχτή εκδήλωση εθνικού αισθήματος. Οι θρησκευτικοί εορτασμοί πήραν πανηγυρικό χαρακτήρα, απόρροια μιας καινούργιας αίσθησης ελευθερίας την οποία εξασφάλιζε τόσο η παρουσία του ελληνικού στρατού κατοχής όσο και η εγγύηση των Συμμάχων. Οι ορθόδοξοι Σμυρνιοί αισθάνονταν περισσότερο από κάθε άλλη φορά ασφαλείς να τιμήσουν τα παραδοσιακά έθιμά τους, τα οποία είχαν έντονο ελληνικό περιεχόμενο», σχολιάζει ο Δημήτρης Καμούζης, ιστορικός-ερευνητής στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών.
Αναδιφώντας με τη βοήθειά του σε εφημερίδες της εποχής, μετακινούμαστε στον χρόνο, και μεταφερόμαστε στο Πάσχα του 1921. Ο «Κόσμος» στις 21 Απριλίου 1921 έχει τίτλο στο πρωτοσέλιδο πασχαλινό ρεπορτάζ του, «Η ελληνική Σμύρνη πανηγυρίζουσα», και γράφει: «Το θέαμα ήταν φαντασμαγορικό. Υπό τους ήχους των τηλεβόλων του Φρουραρχείου και το φως των προβολέων της “Λήμνου” και της “Ελλης” η αιφνίδια πολύχρωμος ανάφλεξη του καμπαναριού αποτέλεσε κάτι το αφάνταστα ωραίο και μεγαλοπρεπές […] Πράγματι η Σμύρνη η Ελληνική δεν γιόρταζε προχθές μόνον την Ανάσταση του Θεανθρώπου. Πανηγύριζε με ενθουσιασμό την ανάσταση εκ της δουλείας της Μικρασιάτιδος γης, ανάσταση την οποία μάς εγγυάται ο ηρωικός, ο ατρόμητος Ελληνικός στρατός».
Παραδόξως, εξίσου λαμπρό ήταν το Πάσχα του 1922. Ο τίτλος της πρώτης σελίδας του «Κόσμου» της 6ης/19ης Απριλίου μιλάει για «Το Πάσχα στον στρατό», και περιγράφει μια χαρούμενη γιορτή της χριστιανοσύνης κατά την οποία «όλοι οι στρατώνες, οι καταυλισμοί, τα νοσοκομεία αποτέλεσαν κέντρα προσκυνήματος και διασκέδασης για τον Σμυρναϊκό λαό». «Ξέρουμε από μαρτυρίες της εποχής ότι τα νέα της κατάρρευσης του μετώπου της Μικράς Ασίας άργησαν πολύ να φτάσουν στη Σμύρνη», εξηγεί ο κ. Καμούζης, «ενώ παράλληλα ο Τύπος προσπαθούσε να κρατήσει υψηλό φρόνημα. Οι περισσότεροι Σμυρνιοί εξακολουθούσαν να νιώθουν στο απυρόβλητο, και δεν διαισθάνονταν το κακό που επρόκειτο να συμβεί».
Με αφορμή ενός αιώνα από τη Μικρασιατική Καταστροφή, το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών ζωντανεύουν το χρονικό του μικρασιατικού ελληνισμού μέσα από την έκθεση «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Λάμψη – Καταστροφή – Ξεριζωμός – Δημιουργία» τον προσεχή Σεπτέμβριο στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138.