ΓΚΑΣΤΟΝ ΝΤΕΣΑΝ
Η Ελλάδα του Χαρίλαου Τρικούπη
πρόλογος: Νίκος Κ. Αλιβιζάτος
μτφρ.: Αριστέα Κομνηνέλλη
εκδ. Μεταίχμιο
«Από όλους τους φλύαρους και συμπαθείς λαούς, ο ελληνικός είναι εκείνος που δυσκολότερα αποκαλύπτεται στον ξένο που περνάει από τον τόπο του. Μπορεί να μένεις στην Αθήνα, να τρέχεις από σαλόνι σε σαλόνι, να κουβεντιάζεις με πλούσιους τραπεζίτες που νιώθουν περήφανοι που μιλούν καλά τη γλώσσα μας και αντιγράφουν το καλό μας γούστο, αλλά να μην καταλαβαίνεις τίποτα από τα ελληνικά πράγματα. Αυτό συμβαίνει με πολλούς διπλωμάτες, που η αναζήτησή τους δεν προχωράει πέρα από τα σπίτια όπου γίνονται χοροί, ενώ, πάλι, ορισμένοι Γάλλοι έχουν τη συνήθεια να βλέπουν την παραμονή τους εκεί σαν εξορία και κοπιάζουν για να φτιάξουν, στους πρόποδες της Ακρόπολης, μια μικρή Μονμάρτη», γράφει ο συγγραφέας του ταξιδιωτικού χρονικού «La Grèce d’ aujourd’hui» (Η Ελλάδα τού σήμερα), Γκαστόν Ντεσάν (Gaston Deschamps).
Το βλέμμα του Ντεσάν καλύπτει μέρος της δεκαετίας του 1880, που σηματοδότησε τη γέννηση του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1892 κι έχει πολύ μεγάλη συγγένεια ως προς το είδος και τη μορφή με το οδοιπορικό τού επίσης Γάλλου Εντμόν Αμπού, το οποίο σύστησε στους συμπατριώτες του την Ελλάδα του Οθωνα. Ο νεαρός Ντεσάν ήρθε στη χώρα μας ως υπότροφος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής το 1885. Ηταν μόλις 24 ετών και η θητεία του στην πρώτη ξένη αρχαιολογική αποστολή που έφθασε εδώ αποτελούσε για τη Γαλλία διαπιστευτήριο μιας λαμπρής μελλοντικής σταδιοδρομίας. Αλλά ο Γκαστόν ήταν ανήσυχο πνεύμα που δεν μπορούσε να περιοριστεί στην αρχαιολογία. Συμμετείχε μεν σε πολυάριθμες ανασκαφές, αλλά ταυτόχρονα έστελνε τακτικά δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις για την Ελλάδα στο Παρίσι. Εντέλει τον κέρδισε η δημοσιογραφία, και όταν επέστρεψε στο Παρίσι εργάστηκε ως κριτικός λογοτεχνίας στον Τύπο. Στη συνέχεια πέρασε με επιτυχία από τον πολιτικό στίβο, ενώ έγραψε ποίηση και πεζογραφία.
Το βλέμμα του πάνω στην Ελλάδα της εποχής καλύπτει μέρος της δεκαετίας του 1880, της προτελευταίας του αιώνα που σηματοδότησε τη γέννηση του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Γενική αισιοδοξία
Στην εμπεριστατωμένη εισαγωγή της έκδοσης αυτού του ταξιδιωτικού χρονικού, ο νομικός, καθηγητής Νίκος Κ. Αλιβιζάτος γράφει: «Το βέβαιο είναι ότι η τριετία που πέρασε ο Ντεσάν στην Ελλάδα (1885-1888) ήταν από τις ευτυχέστερες της περιόδου του πρώτου ελληνικού κοινοβουλευτισμού. Είχε ξεκινήσει βέβαια με ήττα του Τρικούπη στις εκλογές του 1885, παρά την επιτυχημένη πρώτη πρωθυπουργία του. Ο Τρικούπης προκήρυξε εκλογές το 1887 και τις κέρδισε για να σχηματίσει την τρίτη κυβέρνησή του, τη δημιουργικότερη ίσως απ’ όλες, με σπουδαίο έργο τόσο από πλευράς δημόσιων έργων –η Βουλή εκείνη ονομάστηκε γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο “σιδηροδρομική”– όσο και μεγάλων θεσμικών μεταρρυθμίσεων. […] Δεν είναι συνεπώς τυχαίο ότι στην Αθήνα επικρατούσε γενική αισιοδοξία για τις τύχες της χώρας».
Μαρίνος Παπαδόπουλος Βρετός (1828-1871), «Πειραιάς», λιθογραφία. (Μουσείο Μπενάκη / έκδοση «1821. Πριν και μετά»)
Αυτή η αισιοδοξία είναι διάχυτη σε όλο το κείμενο – τίποτε δεν προμηνύει την επικείμενη πτώχευση του 1893 και το «Μαύρο 1897», τον καταστροφικό ελληνοτουρκικό πόλεμο. Ο Ντεσάν ήρθε για να ζήσει την ελληνική περιπέτειά του θετικά διακείμενος απέναντι στη χώρα και στους κατοίκους. Και διατήρησε την καλή του γνώμη ακόμη κι όταν –όπως όλοι οι ξένοι–, αμέσως μετά την άφιξή του στο λιμάνι του Πειραιά, πέρασε τη δοκιμασία του τελωνείου, στο οποίο υπηρετούν «βάρβαροι που το όνομα Ελληνες δεν τους αξίζει», όπως έγραψε.
Εντέλει, με διεισδυτική αλλά καλοπροαίρετη ματιά δημιούργησε ένα μωσαϊκό της Ελλάδας που έζησε, περιγράφοντας το αττικό τοπίο αλλά την αθηναϊκή κοινωνία. Σχολιάζει την πολιτική κατάσταση και την οικονομία καθώς και τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού της χώρας, ενώ χάρη στα ταξίδια του μας μεταφέρει στις περιοχές που μόλις έχουν προσαρτηθεί στο ελληνικό κράτος – τη Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία.
