Κώστας Χρ. Χατζιώτης
Λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας
εκδ. Παρισιάνου
σελ. 465
Κτίρια, κάτοικοι και διαδρομές κατά μήκος του δρόμου από το Σύνταγμα έως τους Αμπελοκήπους.
Ο Κώστας Χρ. Χατζιώτης, από τους συνεπέστερους και εμβριθέστερους μελετητές της Αθήνας, μας παρέδωσε την ιστορία της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας. Καρπός πολυετούς έρευνας, το νέο έργο του ακάματου ιστοριοδίφη αφηγείται την ιστορία του πιο ευρωπαϊκού βουλεβάρτου της πρωτεύουσας με μια διάθεση νοσταλγίας και ρεαλισμού, με έναν τρόπο που προχωράει τη σκέψη και τη γνώση μας για τη νεότερη Αθήνα.
Γέννημα-θρέμμα της Αθήνας, ο Κώστας Χρ. Χατζιώτης, μεγαλωμένος στη συνοικία του Αγίου Παύλου, εμφορείται από εκείνον τον σπάνιο όσο και ευδιάκριτο ιδεαλισμό, με αφετηρία το συναισθηματικό και νοηματικό υπόβαθρο που είναι απαραίτητη συνθήκη για μια πλήρη και συνειδητή προσέγγιση και κατανόηση της αστικής ιστορίας. Γνωστή στους παλιούς Αθηναίους ως λεωφόρος Κηφισιάς, η Βασιλίσσης Σοφίας αναπτύχθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα ως προθήκη του κοσμοπολίτικου ελληνισμού. Η σειρά των αστικών μεγάρων, σωστών επαύλεων με κήπους, που ο Κώστας Χρ. Χατζιώτης προσεγγίζει με συγκίνηση τονίζοντας το βραχύβιο των περισσότερων αρχοντικών της λεωφόρου, οργανώθηκε και συμπληρώθηκε σε διάστημα περίπου είκοσι ετών (1890-1910) και επεκτάθηκε σταδιακά έως τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου με νεότερες ενδιαφέρουσες πολυκατοικίες, όπως οι «κόκκινες» πολυκατοικίες Πρεζάνη απέναντι από το Χίλτον. Ηδη, όμως, από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 είχε αρχίσει η αντικατάσταση των αρχοντικών της αθηναϊκής μπελ επόκ.
Ολη αυτή την ιστορία, σημαντική για την Αθήνα αλλά και ευρύτερα για την κατανόηση της κοινωνικής οργάνωσης και της αντανάκλασης των αξιών τής κάποτε ηγέτιδος τάξεως στην κοσμοπολίτικη αρχιτεκτονική του 1900, την αφηγείται ο Κώστας Χρ. Χατζιώτης με άξονα τόσο αρχιτεκτονικό όσο και ανθρωποκεντρικό. Μεγάλο μέρος της έρευνάς του απασχόλησε η εξεύρεση στοιχείων για τους ανθρώπους που έχτισαν και έζησαν τη Βασιλίσσης Σοφίας πριν ακόμη αυτή ονομαστεί έτσι (αυτό συνέβη το 1932 με πρωτοβουλία του δημάρχου Σπύρου Μερκούρη).
Το βιβλίο εξετάζει την ανάπτυξη της λεωφόρου από το Σύνταγμα έως τους Αμπελοκήπους, σε χρονικούς κύκλους, καθώς η δόμηση μετά το όριο του «Ευαγγελισμού» ήταν αραιή έως τουλάχιστον το 1920. Η Βασιλίσσης Σοφίας συγκέντρωσε ιδιαίτερα εύπορους επενδυτές και κατοίκους μετά το 1890, οργανώνοντας ένα περιδέραιο αρχιτεκτονικής μεγαλοπρέπειας στον άξονα των ανακτόρων, συμπληρώνοντας και ενισχύοντας τις συγκεντρώσεις μεγαλοαστικής κατοικίας στην Πανεπιστημίου, στην Ακαδημίας και στην Αμαλίας. Το Κολωνάκι, που άρχισε σταδιακά να αναπτύσσεται από τα τέλη του 19ου αιώνα, μεγάλωσε ως φυσική ενδοχώρα της προθήκης των αστικών μεγάρων στις λεωφόρους που το ορίζουν προς τα ανάκτορα.
Αξιοθέατο
Ιδιαίτερα πολύτιμη είναι η οργάνωση του υλικού που μας προσφέρει ο Κώστας Χρ. Χατζιώτης. Και έχει πράγματι δίκιο ότι η Αθήνα έχασε την ευκαιρία να διατηρήσει αλώβητη αυτή τη θαυμαστή λεωφόρο που σήμερα θα ήταν αξιοθέατο. Εχει ενδιαφέρον πως αναφέρει ως παράδειγμα τη Via Mezzati στο Φολίνιο της κεντρικής Ιταλίας με τη σειρά των ημιεξοχικών επαύλεων και αστικών μεγάρων. Το βιβλίο, η έρευνα και η αγάπη του Κώστα Χρ. Χατζιώτη μάς υπενθυμίζουν πόσο ενδιαφέρουσα θα ήταν η ψηφιακή, έστω, ανασύσταση του μετώπου των αρχοντικών της Βασιλίσσης Σοφίας. Προπολεμικά αλλά και μεταπολεμικά, σημαντικοί αρχιτέκτονες έχτισαν πολυκατοικίες στη λεωφόρο, αλλά το πνεύμα του δρόμου είναι η πρωτογενής έκφραση της αθηναϊκής μπελ επόκ.
