Eχουν γραφτεί πολλά μυθιστορήματα τα οποία αναφέρονται στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από σπουδαίους Γερμανούς συγγραφείς, ωστόσο το έργο του Χανς Φάλαντα (1893-1947) «Ο εφιάλτης» (μετάφραση Αγγελος Αγγελίδης και Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Gutenberg) αποτυπώνει με τον πιο αυθεντικό τρόπο όσα έζησαν οι Γερμανοί μετά τη λήξη του πολέμου. Και ο Γκύντερ Γκρας, στο «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», αφηγείται γεγονότα που διαδραματίζονται στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, απεικονίζοντας την εποχή του ναζισμού, αλλά ο Χανς Φάλαντα γράφει χωρίς σύμβολα, χωρίς υπερβολές όλα όσα έζησαν ο ίδιος αλλά και οι συμπατριώτες του μετά την ήττα και τη συνθηκολόγηση των Γερμανών, σε αυτό το μυθιστόρημα, στο οποίο καταθέτει πολλά προσωπικά στοιχεία του.
Περιγράφονται τα γεγονότα που ακολούθησαν την πτώση του Τρίτου Ράιχ, όπως και η «μαύρη απάθεια της απόγνωσης» που ένιωθαν οι πολίτες, αλλά και το πώς, ενώ «σχεδόν όλοι έχασαν την πίστη τους, κατάφεραν τελικά να ξαναβρούν μια σταλιά κουράγιο, μια σταλιά ελπίδα» σύμφωνα με όσα σημειώνει ο ίδιος στον πρόλογό του. Πρόκειται για μυθιστόρημα με αυτοβιογραφικά στοιχεία, αν και στην πραγματικότητα είναι ένα είδος «document humain», κατά τον χαρακτηρισμό του συγγραφέα, καθώς καταγράφονται σε αυτό όσα υπέφερε ο γερμανικός λαός το χρονικό διάστημα μεταξύ του Απριλίου και του καλοκαιριού του 1945.
Ανασφάλεια για το παρόν
Σε μια μικρή πόλη πρώτα, η οποία βρίσκεται υπό τη σοβιετική διοίκηση, και έπειτα στα χαλάσματα του Βερολίνου, ο Ντολ, ένας συγγραφέας, και η γυναίκα του προσπαθούν απελπισμένοι και φοβισμένοι να επιβιώσουν. Ο φόβος και η ανασφάλεια για το παρόν και το αύριο, οι ενοχές, η καταφυγή σε ηρεμιστικά, η συμπεριφορά που μεταβάλλεται συνεχώς λόγω των ψυχικών αντοχών ή της σωματικής κόπωσης, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, που διαμορφώνεται από την παρουσία των ξένων δυνάμεων στη χώρα και την καταφυγή ορισμένων πολιτών στη «μαύρη» αγορά και στον εύκολο πλουτισμό, αλλά και η αλληλεγγύη, είναι μερικά από τα θέματα που κυριαρχούν σε αυτήν την απλή αλλά τόσο ανθρώπινη ιστορία. Οι πολίτες που τα είχαν χάσει όλα, ζούσαν μόνο το «Σήμερα, χωρίς να τους νοιάζει το Αύριο… Ασκοπα αφήνονταν στο ρεύμα της ζωής – έτσι κι αλλιώς, τι νόημα είχε η ζωή;».
Η κατάδυση του Ντολ στην κόλαση και στους δαίμονές του, στην πλήρη εξαθλίωση, δεν τον ακινητοποιεί πλήρως, αλλά αφήνει διεξόδους, όπως συνέβη και στην πραγματικότητα εάν υποθέσουμε ότι αυτός ο ήρωας συμβολίζει τη χώρα, στην οποία οι πολίτες της δεν παρέμειναν εντέλει απαθείς για πολύ καιρό από το σοκ της ήττας και του ολέθρου, αλλά εργαζόμενοι την ανέσυραν από τα χαλάσματα και τη μετέτρεψαν σε παγκόσμια οικονομική δύναμη.
Η αφήγηση
Αν και γραμμένη η ιστορία σε τρίτο πρόσωπο, ο αναγνώστης έχει την εντύπωση πως η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, γιατί αποδίδεται με ζωντάνια και πειστικότητα η ψυχολογική κατάσταση των προσώπων.
Ο Φάλαντα δεν επιδιώκει σε αυτήν την τόσο ρεαλιστική περιγραφή να «δικάσει» πολιτικές και στρατιωτικές ενέργειες, να δαιμονοποιήσει ή να θυματοποιήσει, αλλά να καταγράψει, χωρίς δραματικούς τόνους ή αφορισμούς, όλα όσα έζησε ο γερμανικός λαός, ο οποίος μέσα από τα συντρίμμια της χώρας τους, αλλά και τις ενοχές, κατάφερε να ορθοποδήσει.
Με την αυθεντική γραφή του, ο Χανς Φάλαντα περιγράφει τον ανθρώπινο πόνο, τη δυστυχία που δημιουργεί ο πόλεμος στους πολίτες σε όποια πλευρά και αν βρίσκεται κανείς. Ωστόσο, ο λόγος αυτός, που στιγμή δεν γίνεται απλοϊκά καταγγελτικός, αφήνει δημιουργικές διεξόδους, τις οποίες είχε διαγνώσει εγκαίρως ο ίδιος, αν και δεν πρόλαβε να τις ζήσει αφού απεβίωσε δύο χρόνια αργότερα.
Χρονικό-μαρτυρία για την εποχή του ναζισμού και ειδικά για το 1945, την «Ωρα μηδέν», είναι και το βιβλίο του δημοσιογράφου Χορστ Κρίγκερ (1919-1999), με τον τίτλο «Το διαλυμένο σπίτι, Τα νεανικά μου χρόνια στη Γερμανία του Χίτλερ», μετάφραση Σίσσυ Παπαδάκη, Gutenberg, 2022.