ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΚΑΝΕΒΑΤΟΣ
Ο πατέρας δεν μιλούσε γι’ αυτά
εκδ. Εστία, σελ. 152
Στην αρχή του μυθιστορήματος ο αφηγητής, σαν μέσα σε όνειρο, παραλαμβάνει μια βαλίτσα που δεν αναγνωρίζει, ένα φορτίο που απαιτεί αποκρυπτογράφηση. Δύο ακόμη αλληγορικά οράματα του φανερώνονται, καθώς αναζητεί στα νεφελώματα του χρόνου τον πατέρα του. Eνας άντρας σκίζει τις σελίδες του βιβλίου που διαβάζει. Στο τέλος από την ανάγνωση δεν θα μείνει παρά ένα εξώφυλλο, ένα απολειφάδι της ιστορίας. Σε άλλο διόραμα ένας άντρας γράφει ασταμάτητα τα βράδια και το ξημέρωμα πετάει τα νυκτόβια γραπτά του στα σκουπίδια. Ο αφηγητής σκέφτεται πως ο νυχτερινός συγγραφέας και ο καταστροφικός αναγνώστης απηχούν τον βαθύ εαυτό του πατέρα του. «Κάθε λέξη, αφού διαβαστεί ή γραφτεί, οφείλει να οδηγηθεί στον αφανισμό. Απομένει η μνήμη σαν εκπαιδευόμενος αποθηκάριος. Με λάθος καταλόγους και ελλιπείς λίστες».
Ο Γιάννης Καρκανέβατος (γεν. 1966) θεμελιώνει το πρώτο του βιβλίο στην προγονική ιστορία. Στήνοντας τον πατέρα του και τον θείο του μπροστά σε μια βιντεοκάμερα, τους ακούει να συνομιλούν για τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Οι βιντεοσκοπήσεις, αποδοσμένες σε επιμελώς πηγαίο και τεχνηέντως ακατέργαστο προφορικό λόγο, παρεμβάλλονται αποσπασματικά στην κύρια αφήγηση, όπου εκδιπλώνονται με ήπια μελαγχολία οι στοχασμοί του συγγραφέα πάνω στη δική του ενηλικίωση. Eνα ακόμα όραμα έρχεται να συνδράμει την ελλιπή μνήμη του γιου. Βλέπει τον πατέρα του ριζωμένο σε έναν φασματικό τόπο, τα γένια του ήταν πυκνές, δασωμένες ρίζες. Hταν δέντρο. Αυτή η μεταμόρφωση υποδήλωνε ένα οδυνηρό τραύμα. Οφειλε να κρύβεται και να σιωπά για να προστατεύει τον μεγαλύτερο αδερφό του που είχε βγει στο βουνό. Από μικρό παιδί είχε επωμιστεί την ασφάλεια της «σεσημασμένης» ανταρτοοικογένειάς του. Η συνέντευξη που παίρνει ο συγγραφέας από τον πατέρα του και τον θείο του είναι μια απέλπιδα χειρονομία, που δεν ξεγελά την επίγνωσή του πως το τραύμα των επιζώντων παραμένει αμετάδοτο. Eτσι όπως στέκονταν απέναντί του έδειχναν, τόσο με τα λόγια όσο και με τις αποσιωπήσεις τους, το αδιάνυτο χάσμα ανάμεσά τους. «Εγκλωβισμένοι στα όρια του κάδρου τους». Απλησίαστοι. Η διάσωση της φωνής τους, το ηχόχρωμα της δικής τους ιστορίας, ήταν ένα εύθρυπτο ανάχωμα στην επελαύνουσα λήθη. Τα βακχικά νταούλια που άλλοτε μάγευαν τον πατέρα, έσβηναν σε έναν υπερβατικό απόηχο. Πουθενά πια γιορτή. Ο συγγραφέας πολεμά την απώλεια σκηνοθετώντας ένα παρατεταμένο ενσταντανέ, καθώς ο πατέρας του είχε προ πολλού μετοικήσει από το νοσοκομείο στο νεκροταφείο. Η συνέντευξη, ενθύμιο της ζώσας φωνής του, ήταν σαν εκείνο το εξώφυλλο που θα έμενε στα χέρια του αναγνώστη που έσκιζε τις σελίδες. Μια υπόμνηση των χαμένων λέξεων και ιστοριών.
Αν εξαιρέσουμε τις χιλιοειπωμένες αναφορές σε αντάρτες, ταγματασφαλίτες, διώξεις και εξορίες, εξαντλημένες πλέον λογοτεχνικά, το βιβλίο του Καρκανέβατου αποκτά ενδιαφέρον όταν εστιάζεται στις εσωτερικές περιπλανήσεις του αφηγητή. Σε αυτές τις υπόγειες, υπόσαρκες διαδρομές διαλάμπουν στιγμές εξαιρετικά συγκινητικές. Ξεχωρίζω την επίσκεψη του γιου και του άρρωστου πατέρα στο πάτριο χωριό, ένα καπνοχώρι χαμένο στον νομό Σερρών. Ρημαγμένος τόπος, διάστικτος από απομεινάρια και ερείπια. Πατέρας και γιος σμίγουν σε «έναν χορό του αοράτου», καθώς κινούνται σε άδειους χώρους, με τη μνήμη να ιχνηλατεί την παλιά χωροταξία, υποδεικνύοντάς τους ανύπαρκτα ίχνη. Ο πατέρας, μια σκιά στον άδειο χώρο. Ο Καρκανέβατος έχει δουλέψει με προφανή μεθοδικότητα τη μυθοπλαστική σύνθεση, ενώ επίσης ελέγχει με προσεκτικούς μετατονισμούς την ένταση του συναισθήματος. Τη λογοτεχνική ποιότητα του βιβλίου διασφαλίζουν φευγαλέες, παραισθητικές στιγμές, όπου η λύπη αποδύεται στο μοντάζ της μνήμης και των ονείρων.