Η σημασία της συλλογής Στερν και οι ενστάσεις – Ντιμπέιτ στην «Κ»

Η σημασία της συλλογής Στερν και οι ενστάσεις – Ντιμπέιτ στην «Κ»

Η «Κ» ανοίγει τον διάλογο για τη συμφωνία επαναπατρισμού των 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα. Ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Νίκος Καλτσάς γράφει για τη σημασία της συλλογής Στερν, ενώ η επίτιμη διευθύντρια του ΥΠΠΟΑ δρ Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη επισημαίνει προβληματισμούς και αντιρρήσεις για τους όρους της συμφωνίας.

7' 25" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Είναι μια διαδικασία πρωτόγνωρη. Και οι δύο πλευρές που σχολιάζουν αυτές τις μέρες πολιτικά και επιστημονικά τη διαδικασία επαναπατρισμού της άγνωστης συλλογής των 161 αρχαιοτήτων του κυκλαδικού πολιτισμού στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ συμφωνούν τουλάχιστον σε ένα σημείο: ότι συμβαίνει για πρώτη φορά.

Αύριο Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου η Βουλή θα συζητήσει και θα κληθεί να κυρώσει τη συμφωνία μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού με έδρα το Ντέλαγουερ, ώστε η ιδιωτική συλλογή των 161 αρχαιοτήτων να έρθει στην Ελλάδα αλλά και να εκτεθεί σε ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου.

Σύμφωνα με το σχετικό νομοσχέδιο, το ελληνικό κράτος θα αποκτήσει την κυριότητα της ιδιωτικής συλλογής Λέοναρντ Στερν και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης θα παραλάβει 15 αρχαιότητες μέσω του νεοσύστατου Ινστιτούτου στο Ντέλαγουερ, το οποίο έχει ιδρύσει το ίδιο το μουσείο. Οι αρχαιότητες θα παρουσιαστούν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης για ένα χρόνο και έπειτα θα επιστρέψουν στο Μητροπολιτικό Μουσείο για να εκτεθούν με το σύνολο της συλλογής για διάστημα 10 ετών.

«Η επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών μιας χώρας συνιστά νομική και ηθική υποχρέωσή της», σημείωσε η υπουργός Λίνα Μενδώνη.

Στο τέλος της δεκαετίας και ανά πενταετία θα επιστρέφουν στην Ελλάδα 15 αρχαιότητες της συλλογής και θα παρουσιάζονται σε ελληνικά μουσεία. Στο τέλος της 25ετίας (2049) το ελληνικό κράτος, σύμφωνα με το νομοσχέδιο, μπορεί να συνεχίσει τον δανεισμό στο Μet για επιπλέον 25 χρόνια ή να τον διακόψει και να επιστρέψει το σύνολο της συλλογής στην Ελλάδα. Σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης των αρχαιοτήτων στο Μet θα δηλώνεται η ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους, ενώ στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΥΠΠΟΑ με το μουσείο της Νέας Υόρκης θα προβάλλεται ο κυκλαδικός πολιτισμός και θα χορηγούνται υποτροφίες σε Ελληνες αρχαιολόγους. «Η επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών μιας χώρας συνιστά νομική και ηθική υποχρέωσή της», σημείωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στη συζήτηση του νομοσχεδίου στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής, προσθέτοντας ότι αυτή η υποχρέωση δεν επιτυγχάνεται μόνο μέσω δικαστικής διεκδίκησης αλλά και μέσω «ήπιων στρατηγικών».

Στο πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης που έχει ανοίξει ευρύτερα, η «Κ» δημοσιεύει δύο απόψεις σχετικά με τη σημασία της συλλογής Στερν αλλά και με τα βασικά σημεία των ενστάσεων που εκφράζονται για το περιεχόμενο της συμφωνίας.

ΑΠΟΨΕΙΣ

Η σημασία των 161 αρχαιοτήτων

Του Νικόλαου Καλτσά*

Η συλλογή κυκλαδικών αρχαιοτήτων του Λέοναρντ Στερν αποτελείται από 161 έργα, στην πλειονότητά τους μαρμάρινα ειδώλια, ενώ υπάρχουν και αγγεία και ελάχιστα μικροαντικείμενα.
 
Με την πρώτη ματιά αντιλαμβάνεται κανείς ότι πρόκειται για αντικείμενα ιδιαίτερης αρχαιολογικής αξίας. Τα μαρμάρινα ειδώλια είναι πολύ σημαντικά, με ορισμένα από αυτά να ξεχωρίζουν για το μέγεθός τους αλλά και τη σπανιότητά τους. Ενα από αυτά έχει ύψος 1,32 μ., το τρίτο έως τώρα γνωστό ακέραιο ειδώλιο τέτοιου μεγέθους, μαζί με εκείνα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, τα οποία ουσιαστικά αποτελούν μνημειακά γλυπτά, ενώ πολλών άλλων το ύψος φτάνει έως τα 70-85 εκ. Τα ειδώλια αυτά αποτελούν ορόσημο στη μελέτη της τέχνης και γενικότερα του πολιτισμού των Κυκλάδων κατά την 3η χιλιετία π.Χ., με κάποια να ξεχωρίζουν για τη μοναδικότητά τους, όπως το σπάνιο διπλό ειδώλιο (με δύο μορφές, τη μία να στέκεται στο κεφάλι της άλλης. Ενα μικρό μόνο θραύσμα αυτού του τύπου υπάρχει στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης), το πρώιμο γυναικείο ειδώλιο με ιδιόμορφο και με έντονη πλαστικότητα αποδοσμένο στήθος κ.ά.
 
Τα ειδώλια καλύπτουν όλες τις παραλλαγές του κανονικού τύπου με διπλωμένα τα χέρια κάτω από το στήθος –και όχι μόνο–, με επικρατέστερες τις παραλλαγές Σπεδού, Δωκαθισμάτων και Καψάλων. Τα περισσότερα σώζονται ακέραια ή σχεδόν ακέραια, με μικρά σπασίματα, γεγονός που τους προσδίδει μεγαλύτερη αξία.
 
Τα αγγεία της συλλογής, όπως κρατηρίσκοι, φιάλες, κύλικες κ.λπ., διατηρούνται σε άριστη κατάσταση. Σπάνιου τύπου είναι η καντήλα με ραβδώσεις, το αγγείο με ανάγλυφη ανθρώπινη μορφή, η πρώιμη λίθινη πυξίδα με εγχάρακτη διακόσμηση, αλλά και οι κομψές κύλικες με πόδι.
 
Είναι φανερό ότι οι αρχαιότητες της συλλογής αυτής είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη μελέτη και τη διαμόρφωση μιας πιο ολοκληρωμένης εικόνας του πολιτισμού που άνθησε στα νησιά των Κυκλάδων κατά την 3η χιλιετία π.Χ.
 
Συνεπώς, επιδίωξη της Ελλάδας πρέπει να είναι η απόκτηση ολόκληρης αυτής της συλλογής, ο επαναπατρισμός και η έκθεσή της στα ελληνικά μουσεία.

* Ο κ. Νικόλαος Καλτσάς είναι επίτιμος διευθυντής του ΥΠΠΟΑ.

Επικίνδυνες συμφωνίες

Της δρος Μαριας Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη*

Μέχρι πρόσφατα η χώρα μας πρωτοστατούσε παγκοσμίως σε δύο βασικούς τομείς της πολιτιστικής κληρονομιάς, στηριζόμενη στις αυστηρές διατάξεις του νόμου 3028/2002: στην προστασία και συντήρηση των μνημείων και στον αγώνα για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων και την επιστροφή στις χώρες προέλευσης. Στους αγώνες αυτούς η Ελλάδα παρείχε σχετική τεχνογνωσία σε πολλές χώρες. 

Με υπερηφάνεια τα έτη 2015-2016 αναλάβαμε την προεδρία της Επικουρικής Επιτροπής της UNESCO, αρμόδιας για τη Σύμβαση του 1970, δηλαδή του κύριου οργάνου ελέγχου της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών. 

Και με υπερηφάνεια προχωρήσαμε σταθερά τις διαδικασίες για επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα, αφού πείσαμε και είχαμε συμπαραστάτες τα περισσότερα κράτη-μέλη της Σύμβασης 1970. 

Δυστυχώς η σημερινή στάση του ΥΠΠΟΑ στο ζήτημα της προστασίας των μνημείων γενικώς, είναι τραυματική. Απόδειξη η προχθεσινή επείγουσα συζήτηση στην επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, της συμφωνίας που αφορά την «επιστροφή» ιδιωτικής συλλογής 161 αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού, στην Ελλάδα. 

Ζητείται δηλαδή από τη Βουλή των Ελλήνων να νομιμοποιήσει την επίσημη παραμονή και έκθεση στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης για 50 χρόνια, των παρανόμως εξαχθέντων από την Ελλάδα κυκλαδικών ειδωλίων, όταν:

1. Η πολιτεία της Νέας Υόρκης έχει αυστηρή νομοθεσία ως προς τις αρχαιότητες που εκτίθενται στα μουσεία της. Μέσα σε ένα χρόνο ο εισαγγελέας του Μανχάταν έχει εκδώσει έξι εντάλματα για κατάσχεση παράνομων αρχαιοτήτων του Μητροπολιτικού Μουσείου και επιστροφή στις χώρες προέλευσης! Είναι δυνατόν να πρόκειται για απλή σύμπτωση η μεγάλη κατάσχεση με εισαγγελικό ένταλμα στις 11.7.2022 με ισχύ έως 21.7.2022, να συμπίπτει ακριβώς με την υπογραφή από την υπουργό της κατάπτυστης συμφωνίας;

2. Ο διεθνής Τύπος διαρρέει πως επιθυμία του συλλέκτη Stern δεν ήταν να δωρηθούν τα ειδώλια στην Ελλάδα, αλλά στο Met. Καθώς δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί η δωρεά αυτή, βάσει της αυστηρής νομοθεσίας της Ν.Υ., και καθώς η Ελλάδα έχει τη νόμιμη κυριότητα, το Met προσέγγισε την κ. Μενδώνη και βρέθηκε η επαίσχυντη λύση: τροποποίηση του αρχαιολογικού νόμου για δανεισμό έως 50 χρόνια, δημιουργία ενός ινστιτούτου στο εξωτερικό ως κατόχου των αρχαιοτήτων, έκθεση των ειδωλίων για 50 χρόνια στο Met, λίγη ελεημοσύνη για ξεκάρφωμα με 15 ειδώλια στο ιδιωτικό μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Γουλανδρή και έπειτα από μισό αιώνα (!) να συγκεντρωθούν όλα στο ιδιωτικό μουσείο. Ντροπή!!!

3. Δεν έχει ελεγχθεί από την αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία της Ελλάδας η γνησιότητα όλων των 161 κυκλαδικών ειδωλίων, όταν μάλιστα έχουν εντοπιστεί κίβδηλα κυκλαδικά ειδώλια στο «χρηματιστήριο της τέχνης». Η συλλογή Stern δεν έχει δημοσιευθεί επιστημονικά. 
Αν υπερψηφιστεί το νομοσχέδιο, η Βουλή εκτός της νομιμοποίησης της συλλογής, πιστοποιεί χωρίς επιστημονική έκθεση και τη γνησιότητα όλων των αρχαιοτήτων της συλλογής.

Η επιγραφολόγος υπουργός βάσει ποιας νόμιμης διαδικασίας υπογράφει επικίνδυνες συμφωνίες, χωρίς τη συμβολή των αρμόδιων διοικητικών οργάνων και των Κεντρικών Συμβουλίων, εμπλέκοντας και τη Βουλή;

4. Καθώς τα 161 ειδώλια αποτελούν προϊόντα λαθρανασκαφής και  αρχαιοκαπηλίας, αν κυρωθεί η αναφερόμενη συμφωνία νομιμοποιούνται έμμεσα και παράνομες αρχαιότητες που διατηρούνται στις αποθήκες μουσείων και δεν εμφανίζονται λόγω κινδύνου κατάσχεσης. Και όλα αυτά όταν τα τελευταία χρόνια παρατηρείται τα μεγάλα ξένα μουσεία να προτιμούν περιοδικές εκθέσεις με δάνεια από χώρες όπως η Ελλάδα, παρά να αγοράζουν ύποπτες αρχαιότητες χωρίς τη «δέουσα επιμέλεια». 

5. Τολμούν να κάνουν λόγο για μια καινοτόμο πρακτική στη μουσειακή πολιτική μας που θα μπορούσε να οδηγήσει στην επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα! Μα ακριβώς αυτή η ιστορία βλάπτει σοβαρά την υπόθεση των Γλυπτών. Θα είναι η μεγάλη μας ήττα. Το επιχείρημα ότι εκατομμύρια άνθρωποι θα δουν τα ειδώλια στο Met είναι το ίδιο που χρησιμοποιεί το Βρετανικό Μουσείο για τα Γλυπτά.

Αν ψηφιστεί ένα τέτοιο νομοσχέδιο, θα συμπαρασύρει και αρχαιότητες που παρανόμως βρίσκονται στο εξωτερικό και τις οποίες διεκδικούμε. Θα αποτελέσει τροχοπέδη στην ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης για τα θέματα της παράνομης διακίνησης. 

Θα διαλύσει τις όποιες συμμαχίες μας με Κύπρο, Ιταλία, Τουρκία, Αίγυπτο, καθώς ακολουθούμε έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο διεκδίκησης επιστροφής αρχαίων. 

Δυστυχώς, η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ προτιμά να προβαίνει σε συμφωνία σε αντίθεση με τον ισχύοντα αρχαιολογικό νόμο, και προσφεύγει σε κύρωση αυτής από την ελληνική Βουλή, παρότι διαθέτει όλα τα νόμιμα όπλα που της παρέχουν οι μεγάλες επιτυχίες επαναπατρισμού του παρελθόντος. 
Τώρα καταφέραμε να γίνουμε περίγελος διεθνώς. Πριν από λίγες μέρες η Ιταλία πήρε πίσω αρχαιότητες από το Getty. Η Ελλάδα αντιθέτως, η χώρα που στηρίζεται στον πολιτισμό και στα μνημεία της, αποκαλεί «επιστροφή» την ανανέωση των συλλογών ιδιωτικών μουσείων και επανασυστήνεται ως η χώρα που ξεπλένει αρχαιοκάπηλους.

Κύριοι βουλευτές όλων των κομμάτων μην επικυρώσετε μια τέτοια επαίσχυντη συμφωνία, καταφανώς αντίθετη στον αρχαιολογικό νόμο!  

Ειδικά όσοι ψηφίσατε το 2021 τον δανεισμό των αρχαιοτήτων για 50 χρόνια στο εξωτερικό, κάντε τώρα τουλάχιστον μια διορθωτική κίνηση με την απόρριψη της προτεινόμενης κύρωσης.

* Η δρ Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη είναι επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και πρώην πρόεδρος της Επικουρικής Επιτροπής της Σύμβασης του 1970 της UNESCO.

 

 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή