Περίπου μία ώρα χρειάζεται ο επισκέπτης για να περιηγηθεί στη μεγάλη επετειακή έκθεση «Μικρά Ασία. Λάμψη. Ξεριζωμός. Καταστροφή. Δημιουργία» στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς, που ανοίγει από σήμερα για το κοινό. Κι όμως, βγαίνοντας από την τελευταία αίθουσα έχει κανείς την αίσθηση ότι αυτό το ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο έχει διαρκέσει πολύ περισσότερο.
Η διαδρομή, που ξεκινάει από την περίοδο της ακμής του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας –την Ιωνία και τα δυτικά παράλια, την Καππαδοκία και τις νότιες επαρχίες, τον Πόντο, την περιοχή της Κωνσταντινούπολης και την Ανατολική Θράκη– περνάει μέσα από τον σκοτεινό δρόμο της περιόδου των διωγμών, της μικρασιατικής εκστρατείας, της καταστροφής, για να καταλήξει στην Ελλάδα, εκεί όπου οι χαμένες πατρίδες των προσφύγων βρήκαν καινούργια γη.
Αυτός ο πλούτος των 1.100 εκθεμάτων που συγκεντρώθηκαν από κάθε γωνιά της Ελλάδας, από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές, από απλούς ανθρώπους αλλά και άξιους θεματοφύλακες της συλλογικής μνήμης, όπως είναι το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών –ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά ιδρύματα έρευνας της ιστορίας και του πολιτισμού της Μικράς Ασίας– και το Μουσείο Μπενάκη με τις συλλογές του, συνθέτουν σε ρέουσα αφήγηση τη δραματική πορεία των Μικρασιατών μέσα στην Ιστορία, από τις παραμονές του 20ού αιώνα έως τη δεκαετία του 1920. Το χρονικό αυτό περιγράφεται μέσα από έργα τέχνης, εικόνες, εκκλησιαστικά, πολεμικά και προσωπικά κειμήλια, ενδυμασίες, κοσμήματα, χειροτεχνήματα, χάρτες, φωτογραφίες, αρχειακό και κινηματογραφικό υλικό, εφημερίδες, επιστολές, κάρτες και πολλά άλλα τεκμήρια.
Η έκθεση, που διαρκεί έως τις 12 Φεβρουαρίου 2023, διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες, σαφώς διαχωρισμένες σκηνογραφικά, από τις οποίες δεν λείπουν οι εκπλήξεις για τον επισκέπτη: η εντυπωσιακή είσοδος που μας οδηγεί –σαν επιβάτες πλοίου– στην αποβάθρα της Σμύρνης, η σκοτεινή οδός που καταλήγει στην «Εξοδο» περνώντας μέσα από την καταστροφή και τις φλόγες, οι σιωπηλές προσφυγικές σκηνές γεμάτες ενθυμήματα και αποδείξεις της νέας ζωής που ρίζωνε.
Κάθε μια από αυτές τις σκηνές που θυμίζουν τους προσφυγικούς καταυλισμούς του 1922 κρύβει στο εσωτερικό της θησαυρούς, καθώς επικεντρώνεται στην εγκατάσταση και ενσωμάτωση των εκπατρισμένων στην Ελλάδα, όπως και στην επίδραση που είχε η παρουσία τους στην ελληνική κοινωνία. Τμήμα του επιλόγου της έκθεσης αναφέρεται στην ίδρυση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών από τη Μέλπω και τον Οκτάβιο Μερλιέ, ενώ ο μικρός χώρος που είναι αφιερωμένος στη μουσική, με αυθεντικά λαϊκά όργανα, δίσκους βινυλίου και τις θαυμάσιες τέσσερις ξυλογραφίες που ο χαράκτης Α. Τάσσος ονόμασε «Οι αρχόντισσες των ρεμπέτικων τραγουδιών», συγκινεί με την αμεσότητά του.
Ξεχωριστή αναφορά αξίζει επίσης στον τελευταίο σταθμό της περιήγησης: ένα βίντεο με αποσπάσματα από προσωπικές μαρτυρίες Μικρασιατών τρίτης και τέταρτης γενιάς, που εξομολογούνται τις αναμνήσεις τους αποκαλύπτοντας πολύτιμα οικογενειακά κειμήλια. Οι εξιστορήσεις τους δεν εκμαιεύουν τη συγκίνηση –όπως άλλωστε συμβαίνει συνολικά με την έκθεση–, όμως επιβεβαιώνουν πως εκείνα που χάθηκαν πριν από έναν αιώνα ήταν και παραμένουν ζωντανά στη χώρα, αναπόσπαστο μέρος της ψυχής μας. Οπως σχολίασε άλλωστε η επιμελήτρια της έκθεσης, ιστορικός τέχνης Εβίτα Αράπογλου, «ρωτώντας όποιον συναντούσαμε εάν είχε κάποια σχέση με τη Μικρά Ασία συνειδητοποιήσαμε πως τέσσερις στους πέντε Eλληνες είχαν έστω κάποια μακρινή συγγενική σχέση».
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr