Εδώ και χρόνια έχει ως έδρα της το Παρίσι, όμως η Ιρανή σκηνοθέτις Σεπιντέ Φαρσί δεν είναι καθόλου άγνωστη στη χώρα μας. Εχει ζήσει στην Αθήνα («την αγαπώ, μου θυμίζει την παιδική μου ηλικία στη Τεχεράνη», λέει), μιλάει περίφημα τα ελληνικά, ενώ η ταινία της «Αύριο περνάω απέναντι» (2019), που γυρίστηκε σε Ελλάδα και Τουρκία, προβλήθηκε στο 21ο Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου.
Στην ίδια τη σκηνοθέτιδα, πάλι, δεν είναι καθόλου άγνωστες οι πρόσφατες διαδηλώσεις στο Ιράν. Τα τελευταία 20 χρόνια, σημειώνει, έχει υπάρξει μια αλληλουχία παρόμοιων εκδηλώσεων διαμαρτυρίας, που δεν καλύπτονται κατ’ ανάγκην από τα δυτικά μέσα: εξαρτάται πώς θα εξελιχθούν οι εξεγέρσεις και, συνήθως, φθάνουν μέχρι ενός σημείου, προτού τις καταπνίξει το καθεστώς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, η «πράσινη επανάσταση» του 2009, που στράφηκε κατά του Αχμαντινετζάντ, αλλά και το κύμα διαδηλώσεων που ξέσπασε δέκα χρόνια αργότερα, με αφορμή την αύξηση της τιμής των καυσίμων, και στοίχισε τη ζωή σε 1.500 ανθρώπους.
«Η ιδιαιτερότητα των τωρινών διαδηλώσεων έγκειται στο ότι δεν γίνονται για οικονομικούς λόγους, αλλά για την υπεράσπιση των γυναικείων –των ανθρωπίνων– δικαιωμάτων», λέει η Σεπιντέ Φαρσί και μνημονεύει τον θάνατο της Μαχσά Αμίνι από την αστυνομία ηθών του Ιράν, που πυροδότησε το όλο κίνημα. «Νομίζω, μάλιστα», συνεχίζει η σκηνοθέτις, «ότι με τα μέχρι στιγμής δεδομένα η κατάσταση στη χώρα δεν θα επιστρέψει στην πρότερη μορφή της. Οι γυναίκες βγαίνουν στους δρόμους και διαδηλώνουν με απίστευτους τρόπους και στο πλάι τους βρίσκονται άνδρες που υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους. Εχει ξανασυμβεί, αλλά όχι σε τέτοια κλίμακα. Και είναι δύσκολο να προβλέψουμε τι θα γίνει τελικά. Οσο ο πρόεδρος Ραϊσί βρισκόταν στη Νέα Υόρκη (σ.σ.: στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ), το καθεστώς προσπαθούσε να μην κάνει πολύ θόρυβο διεθνώς. Τώρα που επέστρεψε, η αστυνομία χτυπάει πιο δυνατά. Ολα θα εξαρτηθούν από την ισορροπία που θα επικρατήσει μεταξύ των διαδηλώσεων και της καταστολής τους. Νομίζω, πάντως, ότι οι γυναίκες δεν θα γυρίσουν πίσω σε αυτό που ήταν ακόμη και δέκα ημέρες πριν. Ποτέ».
Η Σεπιντέ Φαρσί, από την πλευρά της, αναρωτιέται, εκτός των άλλων, αν θα μπορέσει ποτέ να επιστρέψει στη χώρα της. Η 57χρονη σήμερα σκηνοθέτις εγκατέλειψε το Ιράν στα 18 της γιατί δεν γινόταν αλλιώς: είχε φυλακιστεί στα 16 της από το καθεστώς και όταν βγήκε δεν της επιτράπηκε να παρακολουθήσει το σχολείο και αργότερα το πανεπιστήμιο – τα ολοκλήρωσε από το σπίτι. Κατόπιν, προσπάθησε να διαφύγει στις ΗΠΑ, δεν της δόθηκε όμως βίζα.
Εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, από όπου επέστρεψε μερικές φορές στη χώρα της, με τελευταία το 2009: «Η ταινία μου “Téhéran sans autorisation” (“Η Τεχεράνη χωρίς άδεια”) θα πήγαινε στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο και εγώ είχα πάρει ανοικτά το μέρος των διαδηλωτών», διηγείται η Φαρσί. «Με ανέκριναν, εμένα και τους συνεργάτες μου, και αφού έφυγα, με ενημέρωσαν ότι σε περίπτωση που επέστρεφα δεν θα μπορούσα να ξαναφύγω. Δεν επέστρεψα, λοιπόν».
Στην ερώτηση αν η ιρανική διασπορά διαπρέπει στις τέχνες ή αν πρόκειται για στερεότυπο, η Σεπιντέ Φαρσί απαντά ότι είναι πράγματι έτσι, για προφανείς λόγους: οι Ιρανοί καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν έντονη λογοκρισία στη χώρα τους, γι’ αυτό και την εγκαταλείπουν. Κάτι παρόμοιο, λέει, έκαναν στη διάρκεια της χούντας στην Ελλάδα ο Μίκης Θεοδωράκης και η Μελίνα Μερκούρη.
Είναι, ωστόσο, αισιόδοξη. Υπάρχουν ρωγμές στο ιρανικό καθεστώς που δεν τις έχει ξαναδεί. Δύο μεγάλα κόμματα ζήτησαν πρόσφατα να διακοπούν οι περιπολίες της αστυνομίας ηθών και η υποχρεωτικότητα της μαντίλας – «έχουν καταλάβει ότι αν επιμείνουν σε τόση καταπίεση, το όλο σύστημα εξουσίας κινδυνεύει», εκτιμά η σκηνοθέτις. Παρακολουθεί επίσης με έκπληξη διασημότητες της κρατικής τηλεόρασης του Ιράν να παίρνουν πλέον το μέρος των διαδηλωτών.
«Η κοινωνία των πολιτών», καταλήγει, «ιδιαίτερα τα νέα μέλη της, αλλάζει διαρκώς προς το καλύτερο. Υπό αυτήν την έννοια, οι τωρινές διαδηλώσεις δεν είναι κάτι νέο. Αυτή τη φορά, όμως, υπάρχει ένα σημείο καμπής που έχει ξεπεραστεί».