Κι Γουέστ, Φλόριντα, 1939. Στον αποθηκευτικό χώρο του μπαρ «Σλόπι Τζο», ένας άντρας κρύβει κούτες γεμάτες με ενθύμια, φωτογραφίες, εισιτήρια και σημειωματάρια, και τα ξεχνάει εκεί για χρόνια. Δύο δεκαετίες μετά, το 1961, ο άντρας αυτός παίρνει μια καραμπίνα και αυτοκτονεί. Ηταν ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ· κάποιος, που και μόνο το άκουσμα του ονόματός του εμπνέει εικόνες τόσο κινηματογραφικές, που είναι λες και ανήκουν σε ήρωα της λαϊκής μυθολογίας. Εικόνες ενός αγέρωχου τυχοδιώκτη που ορμάει χωρίς φόβο σε κάθε λογής περιπέτεια, παρασημοφορημένου στρατιώτη, ηδονιστή πότη, πολίτη του κόσμου και ταξιδιώτη που γοητεύει τις γυναίκες και τους διάσημους του πλανήτη, που ζει σε μυθικές βίλες στην Καραϊβική και αρμενίζει πάνω σε εντυπωσιακά ξύλινα σκάφη και, βέβαια, ενός συγγραφέα που η πένα του κερδίζει Νομπέλ και Πούλιτζερ.
Και όμως, ο «Πάπα», όπως τον φώναζαν, βρισκόταν μακριά από αυτήν τη θεϊκή υπόσταση που του έχει αποδώσει η συλλογική φαντασία. Ηταν πέρα για πέρα ανθρώπινος, ατελής και θνητός – τόσο πολύ, μάλιστα, που έπρεπε να περάσουν δεκαετίες για να το καταλάβουμε αυτό, λίγο λίγο, όσο ντοκουμέντα από τη μυθιστορηματική ζωή του άρχισαν να έρχονται στο φως. Τα ντοκουμέντα του «Σλόπι Τζο» ανασύρονται σήμερα από τη λήθη και περιλαμβάνουν, μεταξύ των άλλων, επιστολές, αδημοσίευτο διήγημα με ήρωα τον Σκοτ Φιτζέραλντ ως… μποξέρ, σχεδίασμα μυθιστορήματος, σπάνιες, άγνωστες φωτογραφίες, σελίδες με νεανικές σκέψεις του «Χεμ» πάνω στον θάνατο και στην αυτοκτονία, τη στολή του από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κ.ά. Αποκτήθηκαν πέρυσι για λογαριασμό του Penn State University από τη φιλόλογο Σάντρα Σπάνιερ (Sandra Spanier), ερευνήτρια του Χέμινγουεϊ, που συμπληρώνει την παράλληλη έρευνα ετών του Καρλ Εμπι (Carl Eby), καθηγητή στο Appalachian State University και προέδρου της Ernest Hemingway Society.
Εχοντας πίσω του τη συγγραφή τριών βιβλίων πάνω στη ζωή, στην προσωπικότητα και στον ψυχισμό του μεγάλου συγγραφέα, ο κ. Εμπι μάς μιλάει διαδικτυακά με ενθουσιασμό, αυθεντία και μεγάλη γενναιοδωρία, παρέχοντάς μας μάλιστα και μια σειρά φωτογραφιών από τα πρόσφατα ευρήματα, ακυκλοφόρητων ακόμη στον παγκόσμιο Τύπο.
– Τι σηματοδοτεί αυτό το «πακέτο» πρόσφατων ευρημάτων και γιατί ο Χέμινγουεϊ τα είχε κρύψει εκεί;
– Διότι ήταν μανιακός συλλέκτης εφήμερων. Τα μάζευε, τα έκρυβε και μετά συχνά τα ξεχνούσε για πάντα. Τα τωρινά ευρήματα δεν είναι τα πρώτα που βρήκαμε. Υπήρχαν και κάποια άλλα που εμφανίστηκαν το 1956. Τα είχε ξεχάσει στο ξενοδοχείο Ριτζ, στο Παρίσι, όπου είχε μείνει το 1927. Ανάμεσά τους βρέθηκαν και τα απομνημονεύματα που αποτέλεσαν το υλικό για το βιβλίο του «Κινητή γιορτή», το πρώτο του που κυκλοφόρησε μετά θάνατον, το 1964. Οσο για τα ίδια τα ευρήματα, κατ’ αρχάς, τα γράμματα είναι πολύτιμα, γιατί λειτουργούν σαν κομμάτια της βιογραφίας του. Εξίσου πολύτιμα είναι και τα αντικείμενα, που είναι σαν μουσειακά κομμάτια, π.χ. στολές του από τον πόλεμο ή το καπέλο που φορούσε στο σαφάρι. Τέτοια κομμάτια «υλικής κουλτούρας» είναι σημαντικά, επειδή μας δίνουν αυτήν την πολύτιμη αίσθηση πως ερχόμαστε, χειροπιαστά, κοντά σε αυτόν και στην εποχή του. Υπάρχουν και οι φωτογραφίες, με την αμίμητη αναπαραστατικότητά τους. Αυτή όπου στέκεται ανάμεσα στους Ιταλούς στρατιώτες, στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου, είναι μοναδικό ντοκουμέντο.
– Η τρίτη γυναίκα του, Μάρθα Γκέλχορν, είχε πει «πρέπει να είσαι μοναδική ιδιοφυΐα για να σε συγχωρούν που είσαι τόσο απεχθής άνθρωπος». Ενας χαρισματικός… κόπανος, δηλαδή;
– Ναι, κάπως έτσι. Πολύ συχνά, όμως, ήταν και τρομακτικά γενναιόδωρος και σπάνια συμπονετικός με τους ανθρώπους. Αντιφατικός, πολύπλευρος. Η πρώτη του γυναίκα είχε πει το εξής χιουμοριστικό: «Εχει τόσο πολλές πλευρές, που θα ήταν αδύνατον να τον σχεδιάσεις σε βιβλίο γεωμετρίας».
Ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ είχε κρύψει όλα αυτά τα αρχεία το 1939 στην αποθήκη ενός μπαρ στο Κι Γουέστ της Φλόριντα.
– Σίγουρα, όμως, στη διαμόρφωση της ζωής και των επιλογών του, πρέπει να έπαιξε ρόλο και η καταπόνηση του κορμιού του, τα ατυχήματά του.
– Σίγουρα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Είχε, π.χ., χρόνια τοξική εγκεφαλοπάθεια. Είχε πάθει πολλαπλές φορές διάσειση – φανταστείτε πως σε κάποια φάση είχε βρεθεί σε δύο αεροπορικά ατυχήματα μέσα σε δύο ημέρες. Επιπλέον, είχε δεχθεί σφαίρα στο πόδι –αλλά και θραύσματα από πυρά– πολεμώντας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ολα αυτά σίγουρα διαδραμάτισαν ρόλο στη λειτουργία του εγκεφάλου του – σίγουρα, σε κάποιο βαθμό, την κατέστρεψαν. Επιβίωσε, επανήλθε, αλλά του έμεινε ένα χνάρι από τα τόσο πολλά ατυχήματα.
– Στα χαρτιά που βρέθηκαν τώρα, υπάρχει ένα νεανικό κείμενό του με θέμα τον θάνατο και την αυτοκτονία. Μιλήστε μας λίγο για την εμμονή του αυτή.
– Υπήρξε περιοδικά αυτοκτονικός από το 1919 έως την αληθινή αυτοκτονία του, το 1961. Ηταν μια τάση που του ερχόταν και του έφευγε. Π.χ. το 1926, όταν διαλυόταν ο πρώτος του γάμος –κάτι που τον είχε καταβάλει– είχε γράψει μια ολόκληρη σειρά από γράμματα αυτοκτονίας, υπό την έννοια ότι το σκεφτόταν σοβαρά να το κάνει. Ηταν μάλιστα δύο χρόνια προτού αυτοκτονήσει ο πατέρας του. Οσο για τον θάνατο, είχε βρει έναν τρόπο να τον μελετάει, να τον συναντάει, μέσα από τις ταυρομαχίες. Αμέσως μετά τον πόλεμο, άλλωστε, αν ήθελες να ασχοληθείς με σκέψεις πάνω στον θάνατο, οι ταυρομαχίες ήταν μια καλή αρχή – μακριά από τον θάνατο τον ανθρώπων. Και το ειρωνικό είναι πως έπασχε από μια φοβία για την αυτοκτονία, γιατί ένιωθε μια τάση προς αυτήν. Του ασκούσε την ίδια στιγμή φόβο αλλά και γοητεία.
– Στο σημερινό πλαίσιο πολιτικής ορθότητας που κυριαρχεί, πώς αξιολογείται η… διόλου πολιτικώς ορθή περσόνα του Χέμινγουεϊ;
– Ολο αυτό πάει πίσω στο «δεύτερο κύμα» του φεμινισμού, τη δεκαετία του ’60. Τότε υπήρξε σκληρή κριτική εναντίον του. Επειτα, κατά τη διάρκεια του ’80, κυκλοφόρησε το δεύτερο μυθιστόρημά του μετά τον θάνατο του – ο «Κήπος της Εδέμ», που φανέρωσε τη θηλυκή του πλευρά. Αυτό ωστόσο έμεινε μεταξύ των ερευνητών. Δεν το κάναμε και πολύ μεγάλο θέμα, γιατί ξέραμε πως το ευρύ κοινό δεν θα μπορούσε εύκολα, τότε, να αντιληφθεί την πολυπλοκότητα αυτού του πράγματος. Και πιο πρόσφατα άρχισαν να μελετώνται και να κυκλοφορούν τα γράμματά του. Η συνάδελφος Σάντρα Σπάνιερ ηγήθηκε αυτής της προσπάθειας, αυτού του νέου «κινήματος» να τον μάθουμε μέσα από αυτές τις επιστολές. Και πράγματι, εκεί είδαμε τον αληθινό Χέμινγουεϊ καλύτερα από οποιαδήποτε βιογραφία. Και τώρα, σιγά σιγά έχουν λήξει τα πνευματικά δικαιώματα πολλών έργων του και έχουν γίνει δημόσιο κτήμα.
Η στερεοτυπική, μονοδιάστατη εικόνα του «κυρίαρχου αρσενικού»
– Ενα από τα στοιχεία που προκύπτουν από την έρευνα ντοκουμέντων, όπως αυτά που βρέθηκαν πρόσφατα, είναι πως η στερεοτυπική εικόνα του Χέμινγουεϊ ως «κυρίαρχου αρσενικού» δεν αποδίδει εντελώς πιστά την πραγματικότητα.
– Πράγματι, πρόκειται για τη μισή αλήθεια. Ναι, του άρεσαν οι ταυρομαχίες, το κυνήγι, η πυγμαχία, να ψαρεύει τεράστια ψάρια στην ανοιχτή θάλασσα – όλα αυτά τα πράγματα που έπλασαν τον μύθο του «μάτσο» άντρα. Ομως αυτή η εικόνα σωριάζεται στο πάτωμα όταν δούμε πως του άρεσε να ανταλλάσσει σεξουαλικές ταυτότητες με τις συζύγους του. Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, τον «Κήπο της Εδέμ», γράφει για ένα ζευγάρι που περνάει τον μήνα του μέλιτος. Ενα βράδυ, στο κρεβάτι, η σύζυγος μετατρέπεται σε αγόρι, και από Κάθριν γίνεται… Πίτερ, ενώ ο άντρας της, Ντέιβιντ, ονομάζει τον εαυτό του Κάθριν. Το ίδιο έκανε στην αληθινή ζωή, με την τελευταία γυναίκα του, Μαίρη – έγραφε σε γράμματά του, που έχουν αποκαλυφθεί, προς αυτήν πως θα ήθελε «να είναι το κορίτσι της». Και αυτό δεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά ένα συνεχιζόμενο μοτίβο που εμφανίζεται από τα τέλη του ’40 έως και τον θάνατό του το ’61.
Με την τελευταία γυναίκα του, Μαίρη, αντάλλασσε γράμματα, που έχουν αποκαλυφθεί, στα οποία της έγραφε πως θα ήθελε «να είναι το κορίτσι της».
– Και όμως, προς τα έξω, προς το ευρύ κοινό, βγήκε μόνο αυτή η εικόνα του περιπετειώδους, αγέρωχου, σκληρού τύπου.
– Ναι. Ας μην ξεχνάμε πως ήταν το τέλος του πολέμου και ο «λαός» χρειαζόταν έναν τέτοιο ήρωα. Εναν χάρτινο χαρακτήρα, δισδιάστατο, που να συμβολίζει έναν μονοκόμματο «ανδρισμό». Ηταν κάτι σαν μια αρσενική βερσιόν της Μέριλιν Μονρόε: και οι δύο απόλυτα επίπεδοι χαρακτήρες-αρχέτυπα μιας στερεοτυπικής έννοιας «αρσενικού» ή «θηλυκού». Και στο τέλος, αυτό που συνέβη είναι πως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έπλασαν αυτόν τον ρόλο, και με τη σειρά του ο Χέμινγουεϊ τον υποδύθηκε. Ηταν, δηλαδή, συνένοχος και συμμέτοχος σε αυτό το παιχνίδι. Ενώ, παράλληλα, ήθελε η γυναίκα του να τον αποκαλεί με γυναικεία ονόματα. Αλλά, βλέπετε, ο μύθος –κάθε μύθος– δεν μπορεί να περιγράψει την πολυπλοκότητα της ζωής.