Σήμερα, πρώτη Δευτέρα του Οκτωβρίου, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Αρχιτεκτονικής μαζί με την Παγκόσμια Ημέρα Κατοικίας του ΟΗΕ, μια πρωτοβουλία της Διεθνούς Eνωσης Αρχιτεκτόνων (UIA). Φέτος, είναι αφιερωμένη στην «Αρχιτεκτονική της ευεξίας», συνεπικουρώντας στην κήρυξη του 2022 ως «έτους σχεδιασμού για την υγεία». Στις 2 το μεσημέρι (ώρα κεντρικής Ευρώπης) στον ιστότοπο του UIA (www.uia-architectes.org) μπορεί να παρακολουθήσει κανείς τη διαδικτυακή συζήτηση σε συντονισμό της Ρούζικα Μπόζοβιτς Σταμένοβιτς (Σερβία). Περιλαμβάνει εισήγηση του Τιάγκο Χερίκ ντε Σα από το τμήμα κοινωνικών καθοριστικών παραγόντων υγείας του ΠΟΥ για τον καθοριστικό ρόλο της αρχιτεκτονικής στην ευεξία, ενώ η «Αρχιτεκτονική στην υπηρεσία της κοινωνίας» απασχολεί τον Αμερικανό Πασκάλ Σαμπλάν (Adjaye Associates). Το ρυθμιστικό σχέδιο της Λευκωσίας παρουσιάζουν οι Αγνή Πετρίδου και Αλί Γκουράλπ, ο Νοτιοαφρικανός Τζέικο Νάις (Studio Konstruk) μιλάει για «υγιή κτίρια», ο Κινέζος Κοντζγιάν Γιου (Turenscape) δίνει προτεραιότητα στο θεραπευτικό τοπίο σε ανθεκτικό δομημένο περιβάλλον, την ώρα που ο Δανός Γιαν Γκελ εστιάζει στον ανθρωποκεντρικό αστικό σχεδιασμό.
Μπορεί η αρχιτεκτονική να θεραπεύσει; Εχει αντίκτυπο το ντιζάιν στην ταχύτερη ανάρρωση των ασθενών; Τα «αναζωογονητικά» κτίρια ωφελούν σώμα και ψυχή, υποστηρίζει στην «Αρχιτεκτονική της ελπίδας» ο Τσαρλς Τζενκς, αρχιτέκτονας, θεωρητικός του μεταμοντερνισμού και συνιδρυτής των κέντρων φροντίδας καρκίνου Maggie’s. Συμπληρωματικά των νοσοκομείων του αγγλικού Εθνικού Συστήματος Υγείας, σχεδιάζονται από σταρ-αρχιτέκτονες ως πρωτοποριακές φιλόξενες κατοικίες και όχι ως ψυχρές δομές υγείας. Η ανέγερση στη φύση, οι διαφανείς συνδέσεις μέσω μεγάλων ανοιγμάτων, εξωστών και κήπων, η μικροκλίμακα και ο στοχαστικός ηλιασμός/αερισμός είναι τα βασικά συνθετικά χαρακτηριστικά μιας σειράς υπερσύγχρονων δημόσιων νοσοκομείων όπως το Heatherwood στο Μπέρκσαϊρ (BDP), η κυκλική πτέρυγα Waldkliniken Eisenberg του μεγαλύτερου ορθοπεδικού κέντρου της Γερμανίας στο δάσος της Θουριγγίας (Matteo Thun & HDR) και βέβαια τα τρία νοσοκομεία (Ρέντσο Πιάνο/Betaplan) που θα κατασκευαστούν σε Κομοτηνή, Σπάρτη και Θεσσαλονίκη (σε χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος).
Η φύση έχει ουσιαστικό ρόλο στη διαδικασία αποκατάστασης των ασθενών, όπως στα αρχαία Ασκληπιεία.
Η φύση έχει ουσιαστικό «θεραπευτικό» ρόλο στη διαδικασία αποκατάστασης των ασθενών, όπως στα αρχαία Ασκληπιεία: «Τόποι ιεροί αλλά και χώροι ιατρικής περίθαλψης», όπως επισήμανε τον Απρίλιο ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης, ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, μέλος UIA, στη συζήτηση «Υγιείς πόλεις και δημόσιοι χώροι». Η συζήτηση θα μεταφερθεί στην Κοπεγχάγη, όπου μαζί με τον Νίκο Καζέρο, αρχιτέκτονα, μέλος UIA, θα εκπροσωπήσουν την Ελλάδα στη θεματική «Δημόσιοι χώροι».
Σε δύσκολα προσβάσιμους τόπους και κλιματικά σκληρά περιβάλλοντα, όπως αυτά της Αφρικής και της Ασίας, η αρχιτεκτονική επενδύει σε τοπικά υλικά και παραδοσιακές μεθόδους κατασκευής που επιτρέπουν τον αερισμό χωρίς χρήση κλιματιστικών για μέγιστη εξοικονόμηση ενέργειας, ενώ προσαρμόζονται στο θερμό κλίμα με τη χρήση λειτουργικών συστημάτων σκίασης και ημιυπαίθριων χώρων. Εξαιρετικά παραδείγματα «αρχιτεκτονικής της ευεξίας» αποτελούν το Κέντρο Λοιμωδών Νοσημάτων της Γκάνας, ένα νοσοκομείο 100 κλινών στην Ακρα, που κτίστηκε σε χρόνο ρεκόρ 100 ημερών ως απάντηση στην COVID-19, η κλινική στη Σενεγάλη, το Νοσοκομείο Παίδων στο Γιοχάνεσμπουργκ, η Μονάδα Μητρότητας στην Ουγκάντα και τα γενικά νοσοκομεία στη Νιγηρία, στο Μπανγκλαντές, στο Αφγανιστάν και στο Νεπάλ.
Η Παγκόσμια Ημέρα Αρχιτεκτονικής δεν επικεντρώνεται μόνο στον σωστό σχεδιασμό για την αποκατάσταση της υγείας, αλλά θέτει έναν ευρύτερο προβληματισμό για την προστασία και ανάπτυξη καλύτερης υγείας – πριν ακόμη αρρωστήσουμε. Τα υγειονομικά πρωτόκολλα της COVID-19 ασχολήθηκαν τόσο με την κοινωνική απόσταση, όσο και με το αποτελεσματικό φιλτράρισμα του αέρα στο εσωτερικό. Εν μέσω διαδοχικών εγκλεισμών, οι άνθρωποι που ζούσαν σε κακής ποιότητας χώρους βίωσαν περισσότερο τον παραλογισμό της πανδημίας. Τα εργαλεία «αρχιτεκτονικής ευεξίας» είναι πρωτίστως οι καλές υποδομές στους χώρους εργασίας και κατοικίας, όπου περνάμε τον περισσότερο χρόνο: σωστός φωτισμός/αερισμός/προσανατολισμός, επαρκείς «κοινόχρηστοι» χώροι, φιλικά προς το περιβάλλον υλικά και σωστή οργάνωση της κάτοψης. Πόσο ρόλο παίζουν η κλιματική αλλαγή και η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη στις επαναλαμβανόμενες πανδημίες; Το κυκλοφοριακό, η ρύπανση, τα απορρίμματα, η έλλειψη πρασίνου, η εγκατάλειψη του δημόσιου χώρου; Η COVID-19 ανέδειξε τις τεράστιες ανισότητες του πλανήτη, που συνέβαλαν στον αυξημένο αριθμό θανάτων από τον ιό. Η παγκόσμια συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους έχει ως συνέπεια τις κακές και ανθυγιεινές συνθήκες στέγασης, την έλλειψη ικανών δημόσιων υπαίθριων χώρων σε περιοχές υψηλής πυκνότητας και τη μειωμένη πρόσβαση σε δημόσια υγειονομική περίθαλψη, άθληση και εκπαίδευση. Οι στοχευμένες ανθρωποκεντρικές οικονομικoκοινωνικές πολιτικές με απρόσκοπτη πρόσβαση σε δημόσια αγαθά και υπηρεσίες και η εφαρμογή υγιούς αστικοποίησης θα συμβάλουν σαφώς στη βελτίωση της υγείας «κατασκευάζοντας» πόλεις βιώσιμες, χωρίς αποκλεισμούς.
Ο ρόλος των αρχιτεκτόνων στη διαμόρφωση πολιτικών
Η Φανή Βαβύλη-Τσινίκα, ομότιμη καθηγήτρια του Tμήματος Aρχιτεκτόνων AΠΘ και πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος UIA, ασχολείται χρόνια με την αρχιτεκτονική χώρων υγείας, περίθαλψης και κοινωνικής πρόνοιας έχοντας μάλιστα επιμεληθεί βιβλία όπως «Σχεδιάζοντας για τους ηλικιωμένους» και «Κτίρια για την ψυχική υγεία». Πιστεύει πως οι αρχιτέκτονες ως συλλογικότητα πρέπει να εμπλέκονται στη διαμόρφωση των δημόσιων πολιτικών που υπηρετούν τις ανάγκες της κοινωνίας. Το ελληνικό τμήμα της UIA, με την πολύτιμη συνεισφορά των μελών της στη διεθνή αρχιτεκτονική συζήτηση, κάνει ακριβώς αυτό. Βεβαίως, χρειάζεται μεγαλύτερη υποστήριξη από το ΤΕΕ για να αναλάβει περισσότερες πρωτοβουλίες.
Τον Μάιο διοργανώθηκε φόρουμ στη Μαδρίτη με θέμα «Προσιτές οικονομικά κατοικίες», ενώ το πρόγραμμα εργασίας «Κοινωνική Κατοικία» της UIA, όπου συμμετέχει η Τόνια Κατερίνη, τέως πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, προασπίζει το θεμελιώδες δικαίωμα στη στέγη. «Η Ελλάδα είναι πάντα παρούσα με δράσεις, εισηγήσεις, συμμετοχές σε σεμινάρια και συνέδρια, εντός και εκτός συνόρων», τονίζει η Φανή Βαβύλη-Τσινίκα. «Πέρυσι, το Ελληνικό Τμήμα της UIA και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων συνδιοργάνωσαν διαδικτυακή συζήτηση για τις επιπτώσεις της COVID-19 στον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο. Στις 2-6 Ιουλίου θα παραβρεθούμε στην Κοπεγχάγη, που έχει ανακηρυχθεί “Παγκόσμια Πρωτεύουσα Αρχιτεκτονικής 2023” από την UIA και την UNESCO. Το παγκόσμιο συνέδριο με γενικό θέμα “Βιώσιμα Μέλλοντα – Μην αφήνετε κανέναν πίσω”, θα εστιάσει στην ανταπόκριση της αρχιτεκτονικής στις προκλήσεις της εποχής μας, ειδικά στον τομέα του περιβάλλοντος, με ταυτόχρονη αποτίμηση της αξίας του σχεδιασμού στην καθημερινή ζωή», αναφέρει καλώντας τους αρχιτέκτονες να υποβάλουν συμμετοχή –έως τις 8 Φεβρουαρίου– στα «Διεθνή Βραβεία Καινοτόμου Σχεδιασμού Υγείας», με υλοποιημένο ή θεωρητικό έργο.