Η Νότια Κορέα έχει σήμερα πολύ καλό σινεμά. Ενώ μέχρι και τη δεκαετία του 1990 επικρατούσαν τα ηθικοπλαστικά μελό, μια ομάδα νέων σκηνοθετών άλλαξε τον ρουν και επέβαλε το νοτιοκορεατικό σινεμά στο παγκόσμιο κοινό. Ενας από αυτούς είναι αναμφίβολα ο Κιμ Κι-Ντουκ (1960-2020), με την ταραχώδη ζωή, ενίοτε και ποινικώς κολάσιμη, με τις πολλές ταινίες (24 αν μετράω σωστά) και τις πολλές διεθνείς διακρίσεις. Πέθανε στη Ρίγα της Λετονίας, ουσιαστικά εξορισμένος από την πατρίδα του, από επιπλοκές της COVID-19, χωρίς να προλάβει να ολοκληρώσει την τελευταία ταινία του «Κλήση Θεού». Την ολοκλήρωσαν οι φίλοι του και προβλήθηκε εκτός διαγωνισμού στη φετινή Μόστρα της Βενετίας.
Η ταινία του «Ανοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας… και πάλι άνοιξη» (2003), που ξαναπροβλήθηκε φέτος στα θερινά σινεμά, διαδραματίζεται σε έναν πλωτό βουδιστικό ναό, μέσα σε μια λίμνη, όπου ένας μοναχός και ο μαθητής του ζουν αποκομμένοι εντελώς από τον υπόλοιπο κόσμο. Κανείς από τους δύο δεν έχει όνομα, όπως και κανένα άλλο από τα πρόσωπα της ταινίας. Δεν πρόκειται για ψυχολογικούς χαρακτήρες. Οι τέσσερις εποχές του έτους, όπως αντίστοιχα συμβολίζονται από διάφορα ζώα, ορίζουν τέσσερα στάδια στη ζωή του ανθρώπου.
Η άνοιξη (σκύλος και χελώνα) ορίζει την προηθική περίοδο της παιδικής αθωότητας. Το παιδί βασανίζει τα ζώα (ψάρι, βάτραχο, φίδι) και το απολαμβάνει ανένοχα. Ο μοναχός που το βλέπει δεν του λέει να πάψει να το κάνει, αλλά θα του δέσει, όταν κοιμάται, μια πέτρα στην πλάτη, όπως έκανε και εκείνο στα ζώα, για να το οδηγήσει στην ηθική συνειδητοποίηση. Η ηθική συνείδηση δεν είναι ενδογενής, χρειάζεται μια φωνή απέξω.
Το καλοκαίρι (κόκορας) ορίζει την περίοδο της αφύπνισης της γενετήσιας ορμής κατά την εφηβεία. Ο νεαρός μοναχός ποθεί το κορίτσι που πηγαίνει εκεί, γιατί πάσχει από μια περίεργη αρρώστια. Ο κόσμος εισβάλλει στο μοναστήρι με τη μορφή μιας γυναίκας. Ο μοναχός θα τη διώξει, αφού γίνει πια καλά, αλλά ο νεαρός θα την ακολουθήσει. Ο δάσκαλος τον προειδοποιεί: το πάθος οδηγεί στη θέληση για εξουσία και μετά στο έγκλημα. Θα επιβεβαιωθεί.
Η αμαρτία αφήνει ανεξίτηλη χαρακιά στην ψυχή του ανθρώπου.
Το φθινόπωρο (γάτα) ο νεαρός, ενήλικος πλέον, επιστρέφει στο μοναστήρι. Δεν επιστρέφει μετανιωμένος, αλλά γεμάτος οργή και (αυτο)καταστροφικό μίσος. Θερίζει ό,τι έσπειρε. Είναι η στιγμή της έκρηξης του πάθους, προτού ακολουθήσουν ο κατευνασμός, η τιμωρία και η εξιλέωση. Η γυναίκα που αγάπησε πήγε με άλλον –ό,τι ποθώ εγώ μπορεί να το ποθεί και ένας άλλος– και εκείνος, αφού δεν μπορούσε να την κατέχει αποκλειστικά, τη σκότωσε. Η ομορφιά αποδείχθηκε θανάσιμη. Ο μοναχός για να του κατευνάσει την οργή θα γράψει με την ουρά της γάτας μία εκτενή σούτρα –θα ήθελα πολύ να ξέρω το περιεχόμενό της– και του ορίζει να τη σκαλίσει με το φονικό μαχαίρι. Ο φονιάς, κατευνασμένος, θα δεχθεί κατόπιν ήρεμα να οδηγηθεί στη φυλακή. Δεν χρειάζεται καν να του φορέσουν χειροπέδες οι αστυνομικοί, που έχουν και αυτοί καταλαγιάσει. Ο μοναχός, ο οποίος έχει φτάσει σε μεγάλα πνευματικά μέτρα (μπορεί να σταματάει και να κινεί τη βάρκα με τη δύναμη του πνεύματός του), θα κλείσει τον κύκλο της ζωής των αισθήσεων και θα αυτοπυρποληθεί μέσα στη βάρκα. Ολοκλήρωση της αποταγής.
Ο χειμώνας (φίδι) είναι η στιγμή της καταλλαγής, μετά την εξιλέωση διά της τιμωρίας και της κακοπάθειας, η στιγμή της αποκατάστασης. Ο άνδρας (τον υποδύεται ο ίδιος ο Κιμ Κι-Ντουκ), μετά την αποφυλάκισή του, επιστρέφει στο ρημαγμένο μοναστήρι και συνεχίζει στα ίχνη του δασκάλου του. Τον περιμένουν προσεκτικά διπλωμένα τα μοναχικά ρούχα. Θα μαζέψει ευλαβικά τα ελάχιστα υπολείμματα του δασκάλου από την καύση. Μια άγνωστη γυναίκα, με καλυμμένο πρόσωπο, θα πάει στο μοναστήρι και θα αφήσει ένα μωρό παιδί. Φεύγοντας θα πνιγεί μέσα στην τρύπα που είχε ανοίξει εκείνος στον πάγο για να αντλεί νερό. Ο μοναχός θα επιβάλει στον εαυτό του να κουβαλήσει στην κορυφή του βουνού το λατρευτικό άγαλμα μιας γυναικείας θεότητας, δεμένος με μια βαριά πέτρα. Εξιλεωτική διαδικασία, για να απαλλαγεί από την πέτρα που του πλακώνει την καρδιά χρόνια και χρόνια, από τότε που διέπραξε την αμαρτία του βασανισμού των ζώων. Η αμαρτία αφήνει ανεξίτηλη χαρακιά στην ψυχή του ανθρώπου.
Ξανάρχεται όμως η άνοιξη και ο μοναχός μεγαλώνει το παιδί που εγκατέλειψε η γυναίκα στο μοναστήρι. Το ίδιο θα είχε γίνει μάλλον και με τον ίδιο. Ισως και με τον πρώτο μοναχό. Μήπως τελικά το μεγαλύτερο αμάρτημα από όλα, για την ταινία, είναι η εγκατάλειψη ενός μικρού παιδιού; Και τούτο το μικρό αγόρι απολαμβάνει να βασανίζει ζωάκια (χελώνα). Και έτσι όλα ξαναρχίζουν από την αρχή, ο τροχός μπαίνει σε κίνηση, όλα είναι τα ίδια, μόνο τα πρόσωπα αλλάζουν. Ο μοναχός, πάντως, φαίνεται τώρα να έχει κατακτήσει τη γαλήνη. Εφυγε δύο φορές από το μοναστήρι και ξαναγύρισε. Εξω στον κόσμο υπέφερε και βασανίστηκε. Η επιθυμία είναι πηγή του κακού και του πόνου. Η δύναμη του κακού, ήγουν της επιθυμίας, είναι δυσπολέμητη, γι’ αυτό και η γαλήνη δυσκατόρθωτη.
Η ταινία διαπνέεται από τον βουδισμό, που είναι στον πυρήνα και στην ουσία του ένα κίνημα μοναχών ασκητών. Οποιος δεν έχει άμεση γνώση του βουδισμού, όπως εγώ, είναι βέβαιο ότι παρακολουθεί την ταινία με πολλές απώλειες. Δεν μπορώ να κρίνω επίσης πόσο γνήσια και ακριβής είναι η εικόνα του βουδισμού που παρουσιάζει ο Κιμ Κι-Ντουκ στον δυτικό θεατή, στον οποίο κυρίως απευθύνεται. Το μεγάλο ερμηνευτικό ζήτημα που θέτει η ταινία, όπως και κάθε έργο άλλων πολιτισμών ή ιστορικών περιόδων, δεν είναι πόσα χάνουμε στην κατανόησή του, αλλά αν και πόσο αυτές οι απώλειες μας οδηγούν σε παρερμηνεία. Είναι πιθανό ένας καλός γνώστης του βουδισμού να κρίνει πως και τούτο το κείμενο έχει ξαστοχήσει ερμηνευτικά.