Νίκος Αναγνωστόπουλος
Ενας ήρωας στην προκυμαία
εκδ. Νίκας, σελ. 176
«Στις 20 Σεπτεμβρίου, ημέρα των γενεθλίων μου, με κατέλαβε μια σχεδόν ανεξέλεγκτη επιθυμία να βρω κάθε διαθέσιμο τρόπο για να σώσω τουλάχιστον τα πρόσωπα, τα οποία είχα συγκεντρώσει στα καταφύγια και για τα οποία αισθανόμουν υπεύθυνος», γράφει τον Ιανουάριο του 1924 ο Αζα Τζένινγκς στον Αλεν Ντάλες, τον μετέπειτα αρχηγό της CIA που τότε διηύθυνε το Τμήμα Υποθέσεων Εγγύς Ανατολής του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, περιγράφοντας τη δράση του στη Σμύρνη τον Σεπτέμβριο του 1922. Η ιστορία του Τζένινγκς, που ευτυχώς έχει αρχίσει να γίνεται ακόμη πιο γνωστή με αφορμή την επέτειο της εκατονταετηρίδας από τη Μικρασιατική Καταστροφή, δεν είναι μια απλή ιστορία ηρωισμού. Και αυτό καταφέρνει να δείξει έξοχα ο Νίκος Αναγνωστόπουλος στο βιβλίο του «Ενας ήρωας στην προκυμαία».
Ξεκινώντας από την ιστορία της Σμύρνης και την προσωπική ιστορία του Τζένινγκς, μελετώντας το αρχείο του εγγονού του, Ρότζερ Τζένινγκς, καθώς και επίσημα αμερικανικά αρχεία, ο Αναγνωστόπουλος συνθέτει το χρονικό της δράσης του τολμηρού υπαλλήλου της ΧΑΝ Σμύρνης.
Στην πραγματικότητα, η «σχεδόν ανεξέλεγκτη επιθυμία» κατέλαβε τον πάστορα αρκετές μέρες πριν από τα γενέθλιά του. Είχε αρχίσει να ασχολείται με το θέμα των χριστιανών προσφύγων που συνέρρεαν στη Σμύρνη μετά την υποχώρηση του ελληνικού στρατού και την ταυτόχρονη ραγδαία προώθηση των στρατιωτών του Κεμάλ από τις 4 Σεπτεμβρίου, συστήνοντας την Επιτροπή Ανακούφισης Προσφύγων. Συγκλονιστικές είναι οι περιγραφές που παρέχει ο Αναγνωστόπουλος για τις διαδρομές του Τζένινγκς στους δρόμους της Σμύρνης με τη Chevrolet που του παραχώρησε η ΧΑΝ, με την οποία μετέφερε γυναικόπαιδα, ετοιμόγεννες και γέροντες σε ασφαλή μέρη ώστε να τους παρασχεθεί ιατρική βοήθεια, όταν η καταστροφή στην πόλη είχε ξεκινήσει για τα καλά.
Ακόμη πιο συγκλονιστικές, όμως, είναι οι περιγραφές των αγωνιωδών και επίμονων προσπαθειών του Τζένινγκς να συνεννοηθεί με τους ανωτέρους του, τις τουρκικές αρχές, τους κυβερνήτες των συμμαχικών πλοίων που βρίσκονταν στον κόλπο της Σμύρνης, καθώς και με την ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να οργανώσει τη διάσωση περίπου 300.000 χριστιανών από την κόλαση που επικρατούσε στην προκυμαία. Από τις διηγήσεις και τα αρχειακά έγγραφα ξεχωρίζουν οι μορφές του ναυάρχου Πάουελ, του κυβερνήτη του «Κιλκίς», πλοιάρχου Θεοφανίδη, του Αμερικανού προξένου Τζορτζ Χόρτον, καθώς και της Αμερικανίδας γιατρού Εσθερ Λόβτζοϊ. Ολοι τους μέρη, από κοινού με τον Τζένινγκς, σε μια από τις πιο φιλόδοξες αποστολές παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας της νεότερης ιστορίας.
Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι συγκινητικές ιστορίες με φόντο την καταστροφή: οι χωρισμοί οικογενειών στην προκυμαία, η Αμερικανίδα δασκάλα που προσπαθεί να προστατεύσει τους Αρμένιους μαθητές της, η επανένωση δύο αδελφών πάνω σε ένα αμερικανικό πολεμικό, η μεταμφίεση ενός νεαρού σε υπηρέτη της οικογένειας του Τζένινγκς για να μπορέσει να φυγαδευθεί. Ολες αυτές οι μεγάλες ή μικρές ιστορίες που συγκεντρώνει προσεκτικά ο Αναγνωστόπουλος είναι στιγμές ανθρωπιάς με κοινό παρονομαστή εκείνον τον άνθρωπο που με το κόκκινο μολύβι του συνέχισε να σημειώνει δύσκολα μέρη στις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας από τα οποία έπρεπε να παραληφθούν πρόσφυγες και να συμμετέχει στις διπλωματικές εργασίες στη Λωζάννη μεριμνώντας για τους πρόσφυγες· εκείνον τον μικρόσωμο και καχεκτικό πάστορα που, ευτυχώς, διέθετε τεράστιο μεγαλείο ψυχής.