«Ανοιχτό μυαλό και ανοιχτή καρδιά»: έτσι συνοψίζεται η στάση του Γιώργου Κουμεντάκη στο ζήτημα της όπερας δωματίου «Στρέλλα», της οποίας οι οντισιόν διευρύνθηκαν μετά την κριτική που δέχθηκε το έργο επειδή διέθετε βαρύτονο άνδρα ως πρωταγωνιστή και όχι διεμφυλική γυναίκα, όπως στην ομώνυμη ταινία. Και είναι επίσης μια στάση που ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Λυρικής την τοποθετεί στη βάση μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας η οποία δεν εμμένει σε τεχνικά ζητήματα, αλλά αναζητεί την ουσία μιας ιστορίας, καλωσορίζοντας εντός της, αντί απλώς να απεικονίσει, τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Θέση, που διαπνέει συνολικά τη Λυρική, που δεν εμφανίζεται εξαναγκασμένη σε συμβιβασμούς: η διεύρυνση των οντισιόν ώστε να βρεθεί διεμφυλική πρωταγωνίστρια οποιασδήποτε φωνητικής κατηγορίας, λέει ο Γιώργος Κουμεντάκης, έγινε προς αποφυγήν κάθε υπόνοιας αποκλεισμών. Και όπως σημειώνει με νόημα, ελπίδα του είναι να αποφευχθεί η εσωστρέφεια και στο μέλλον.
– Πώς θα χαρακτηρίζατε την απόφαση διεύρυνσης των οντισιόν για τη «Στρέλλα» της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής; Πρόκειται για μια μορφή υποχώρησης;
– Η διεύρυνση της ακρόασης έγινε στο πλαίσιο της απόφασής μας να δημιουργήσουμε ένα έργο που θα είναι συνεπές προς τον πυρήνα της δημιουργίας του, αλλά και γιατί δεν θα θέλαμε σε καμία περίπτωση να υπάρχει οποιαδήποτε υπόνοια αποκλεισμού της κοινότητας των διεμφυλικών γυναικών, από την οποία είναι εμπνευσμένο το έργο του Πάνου Κούτρα και την οποία έχει στόχο να φέρει με συμπεριληπτικό τρόπο επί σκηνής η παράσταση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
– Συνιστά περιορισμό της καλλιτεχνικής δημιουργίας η αλλαγή ενός έργου, το οποίο έχει εγκριθεί από τον οργανισμό που θα το ανεβάσει, προκειμένου να ικανοποιηθούν αιτήματα εμπλεκόμενων ταυτοτήτων και κοινωνικών ομάδων; Υπάρχουν κάποιες σχετικές κόκκινες γραμμές στη Λυρική;
– Οχι, δεν υπάρχει κανένας περιορισμός της καλλιτεχνικής δημιουργίας, καθώς ο πυρήνας του έργου δεν αλλάζει. Πρόκειται για ένα μουσικό έργο, το οποίο ακόμη βρίσκεται στη διαδικασία της σύνθεσής του και στόχος όλων των συντελεστών, αλλά και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, είναι να είμαστε κοντά στην αλήθεια της ιστορίας της «Στρέλλας». Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι το μουσικό θέατρο έχει παράδοση στην ευελιξία της χρήσης της φωνής.
Δεν υπάρχει κανένας περιορισμός της καλλιτεχνικής δημιουργίας, καθώς ο πυρήνας του έργου δεν αλλάζει.
– Σχετικά με τη συζήτηση που έχει ανοίξει παράλληλα: είναι σημαντικότερη η αναπαράσταση μιας ταυτότητας ή η εκπροσώπησή της σε ένα έργο; Είναι η τεχνική επάρκεια που έχει σημασία σε έναν/μία καλλιτέχνη/ιδα ή τα βιώματά του/της;
– Τα ζητήματα φύλου απασχολούν την τέχνη της όπερας αιώνες τώρα. Στα κλασικά έργα της όπερας δεν είναι λίγοι οι διάσημοι συνθέτες που έχουν προβλέψει γυναικείους ρόλους που ερμηνεύονται από άνδρες και ανδρικούς από γυναίκες, ενώ πολύ μεγάλη ήταν και η καλλιτεχνική παράδοση των καστράτι. Νομίζω ότι είναι περιοριστικό να κρατάμε τη συζήτηση αυτή στην ταυτότητα των φύλων. Το ζήτημα που αντιμετωπίζουμε στο συγκεκριμένο έργο δεν αφορά στενά το είδος της φωνής που θα ερμηνεύσει τον κάθε ρόλο, αλλά την ευκαιρία που πρέπει να δώσουμε σε μια κοινότητα που έχει υποστεί τις χειρότερες διακρίσεις και που διεκδικεί την αξιοπρέπεια και την ορατότητά της. Εμείς επιλέγουμε να μην έχουμε τα αυτιά μας κλειστά απέναντι στα ζητήματα αυτά. Μακάρι όλες οι διεμφυλικές γυναίκες να αποκτήσουν ισότιμη πρόσβαση στη μόρφωση γενικώς, αλλά και πρόσβαση στη μουσική παιδεία χωρίς αποκλεισμούς, και να διεκδικήσουν όλους τους ρόλους –αλλά και γενικότερα όλες τις δουλειές– που θα ήθελαν βάσει του ταλέντου και της προσωπικότητάς τους.
– Τι αίσθηση σας έχει αφήσει η ιστορία της όπερας «Στρέλλα»; Πώς αξιολογείτε λ.χ. την ίδια την επιλογή του έργου εξαρχής;
– Για εμάς η ουσία εδώ είναι ο διάλογος. Ενας διάλογος χωρίς περιορισμούς, ακόμη και όταν γίνεται με ένταση, ακόμη και όταν περιέχει αστοχίες ή άδικες κρίσεις. Είμαστε εδώ για να ακούσουμε, να στηρίξουμε τα επιχειρήματά μας και –γιατί όχι– για να μάθουμε αυτά που δεν ξέρουμε ή που δεν είχαμε αξιολογήσει σωστά. Δεν διεκδικούμε άλλωστε το αλάθητο. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι όλο αυτό που συνέβη με τη «Στρέλλα» είναι θετικό και σημαντικό και για την ΕΛΣ και για την κοινωνία. Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα είχα στις προτεραιότητές μου να δημιουργούμε έργα, παραγωγές, καλλιτεχνικά γεγονότα που να ανοίγουν συζητήσεις στην κοινωνία, πέρα από τη σκηνή και τους θεατές που θα τα δουν. Τα έργα που μένουν μέσα στην αίθουσα και δεν αφορούν τις συζητήσεις που κάνουμε στην καθημερινότητά μας δεν δημιουργούν καμία ρωγμή στην κοινωνία. Ο ουσιαστικός διάλογος που έχει ως αφετηρία την τέχνη, ανοίγει τον ορίζοντα της κοινωνίας, της αισθητικής και της πολιτικής με την ευρεία έννοια.
– Πώς θα αντιμετωπίσει η ΕΛΣ ανάλογες περιπτώσεις στο μέλλον; Με ποσοστώσεις και άλλους θεσμικούς τρόπους; Με λιγότερο ριψοκίνδυνη επιλογή έργων;
– Αυτό που κάνουμε στην ΕΛΣ εδώ και χρόνια είναι να έχουμε ανοιχτό μυαλό και ανοιχτή καρδιά. Να ακούμε αυτό που συμβαίνει γύρω μας στην κοινωνία, είτε μιλάμε για την προσφυγική κρίση, την ανεργία, είτε για το περιβάλλον, τα ζητήματα φύλου κ.ά. Θέλω να πιστεύω ότι και τα επόμενα χρόνια η ΕΛΣ δεν θα επιστρέψει στην εσωστρέφεια και στον συντηρητισμό του παρελθόντος.