«Μια ειρήνη που δεν είναι ειρήνη»

«Μια ειρήνη που δεν είναι ειρήνη»

Ο «παλιός» Ψυχρός Πόλεμος μέσα από περιοδικά, άρθρα, ταινίες και παιχνίδια του ’50, ’60, ’70, ’80 και η αναβίωσή του σήμερα 

3' 36" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οταν ο Τζορτζ Οργουελ εργάστηκε κατά την ύστερη περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αμέσως μετά τη λήξη του ως συντάκτης σε λονδρέζικες εφημερίδες, έγραψε σειρά άρθρων που κοίταξαν με μοναδική οξυδέρκεια προς το μέλλον. Η πρόβλεψη της μαζικής απαξίωσης των βιβλίων και των εφημερίδων (γενικότερα της ανάγνωσης) στα άρθρα του με τίτλο «Βιβλία εναντίον τσιγάρων» και «Η παρεμπόδιση της λογοτεχνίας» είναι μελαγχολικά εύστοχη. Ακόμη πιο διορατική, όμως, είναι η χρήση του όρου «Ψυχρός Πόλεμος» καθώς και η ανάλυση ενός πιθανού πλαισίου του, στο δοκίμιό του «Εσύ και η ατομική βόμβα» (1945) – που σκιαγράφησε με ακρίβεια ολόκληρες δεκαετίες μελλοντικής ιστορίας. Αναλογιζόμενος μια νέα «ατομική» εποχή (η οποία μόλις είχε ξεκινήσει δυόμισι μήνες πριν, με τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι) έγραψε για τις επιπτώσεις που θα είχε η πολιτική ενός κράτους που, όπως γράφει, «είναι απόρθητο, και ταυτόχρονα βρίσκεται σε μια μόνιμη κατάσταση “ψυχρού πολέμου” με τους γείτονές του». Μιλώντας για το νέο φονικό εργαλείο μαζικής εξόντωσης, σημειώνει: «…Εφόσον πρόκειται για ένα αντικείμενο τόσο δυσεύρετο και κοστοβόρο να παραχθεί όσο ένα πολεμικό πλοίο, είναι πολύ πιθανό να θέσει τέλος στις πολεμικές συρράξεις μεγάλης έκτασης και να διατηρήσει επ’ αόριστον μια “ειρήνη που δεν είναι ειρήνη”».

Ενα χρόνο μετά, ο Τσώρτσιλ έδωσε διάλεξη στο Μιζούρι των ΗΠΑ στην οποία μίλησε για μια γεωγραφική γραμμή που διαχωρίζει τη «Δυτική Ελευθερία» από τη «Ρωσική Τυραννία». Την ονόμασε «Σιδηρούν Παραπέτασμα».

Στις τέσσερις δεκαετίες που ακολούθησαν, το λαϊκό φαντασιακό στη Δύση αιχμαλώτισε με αμέτρητους δημιουργικούς τρόπους αυτήν την «ειρήνη που δεν ήταν ειρήνη» πάνω σε δύο θεματικές: την κατασκοπεία και την απειλή ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος. Ο Ιαν Φλέμινγκ έστειλε τον ήρωά του, τον Τζέιμς Μποντ, να αντιμετωπίσει σκιώδεις Ρώσους πράκτορες, ο Τζον Λε Καρέ έγραψε (1963) το διάσημο μυθιστόρημά του «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» με πρωταγωνιστή έναν Βρετανό πράκτορα που επιχειρεί στο Ανατολικό Βερολίνο, ενώ ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ έβαλε (1964) τον Πίτερ Σέλερς να πρωταγωνιστήσει σε μια ανελέητη σάτιρα με όνομα «SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα».

Οι σκέψεις του Οργουελ στο «Εσύ και η ατομική βόμβα» (1945) αντηχούν για άλλη μια φορά προφητικές.

Πιο πρόσφατα, στη δεκαετία του ’80, το γκράφικ νόβελ του Αγγλου κομίστα Ρέιμοντ Μπριγκς με τίτλο «Οταν φυσάει ο άνεμος» (1982), που εξέδωσε στη χώρα μας η «Βαβέλ», εξιστορεί μια πυρηνική επίθεση της Σοβιετικής Ενωσης κατά της Βρετανίας από την οπτική γωνία ενός ηλικιωμένου ζευγαριού, ενώ η μυθολογία του «Ψυχρού Πολέμου» φτάνει μέχρι και τον νεοσύστατο ψηφιακό κόσμο των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, με το «Raid οver Moscow» του 1984. Σε αυτό το αμερικανικό παιχνίδι για οικιακούς υπολογιστές της εποχής, στόχος του παίκτη ήταν να αποτρέψει μια απόπειρα πυρηνικής επίθεσης των Ρώσων κατά μιας αμερικανικής πόλης και, τελικά, να φτάσει επιθετικά έως και τη Μόσχα.

Ο (ψυχρός) πόλεμος «ως παιχνίδι» απεικονίζεται και στην εικόνα που συνοδεύει αυτό το κείμενο, η οποία έρχεται από ένα απροσδόκητο μέρος: τις διαφημίσεις στις σελίδες ενός αμερικανικού περιοδικού κόμικς, του δημοφιλούς «Archie» και ένα τεύχος του από τον Δεκέμβριο του 1962. Στις σελίδες τέτοιων νεανικών εντύπων μια ολόκληρη γενιά πιτσιρικάδων έγινε κοινωνός (και πελάτης) μιας βιομηχανίας ψευτο-εφευρέσεων και «ευρεσιτεχνιών» – από «φάρσες» και «αληθινά πιστόλια λέιζερ» μέχρι φαντάσματα με μάτια που «φωσφορίζουν στο σκοτάδι» και γυαλιά με ακτίνες Χ. Μια κατηγορία αυτών των προϊόντων ήταν και τα επιτραπέζια παιχνίδια, όπως ο «Τρόμος του Κομβόι» που απεικονίζεται εδώ. Για ενάμισι δολάριο (περίπου δεκαπέντε, με σημερινά δεδομένα), μπορούσες να αποκτήσεις 132 πλαστικά καραβάκια, «δύο πλήρεις στόλους σε γκρι και πράσινο», όπως «φωνάζει» περήφανα σε κάποιο σημείο η μακέτα, ενώ κάπου αλλού ανακοινώνει πως μαζί τους θα σου αποσταλεί κι ένα «συγκριτικό διάγραμμα των δύο πιο ισχυρών στόλων του κόσμου, των ΗΠΑ και της Ρωσίας». Δεν έχει σημασία που αυτή η εικονογράφηση, με την περίτεχνη χρήση του χώρου, των χρωμάτων και των τυπογραφικών στοιχείων ήταν πολλαπλώς πιο συγκινητική από το ίδιο το παιχνίδι που διαφήμιζε. Αρκούσε η συναρπαστική φαντασίωση πως σε λίγες μέρες ο ταχυδρόμος θα άφηνε στο κατώφλι του σπιτιού κάτι μαγικό, καθώς και ότι, κάπου μακριά, στις ανατολικές εκτάσεις της Ευρώπης, τριγυρνούσε μια μεγάλη «κόκκινη αρκούδα».

Εξήντα χρόνια μετά, ύστερα από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τη φιλολογία περί χρήσης πυρηνικών όπλων, η αρκούδα βρυχάται ξανά. Ομως, κανείς πια δεν έχει όρεξη να παίξει «παιχνίδια πολέμου». Την ίδια στιγμή, οι σκέψεις του Τζωρτζ Οργουελ στο «Εσύ και η ατομική βόμβα» του 1945, μέσα στις επτά δεκαετίες που πέρασαν, αντηχούν για άλλη μια φορά ανατριχιαστικά προφητικές.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή