HENRY KISSINGER
Leadership
εκδ. Allen Lane, 2022, σελ. 528
Πώς αφήνει τη σφραγίδα του ένας μεγάλος ηγέτης; Με ποια χαρίσματα είναι προικισμένος; Το ερώτημα απασχολεί τη διανόηση από την αρχαιότητα, όταν ο ιδεώδης πολιτικός ηγέτης ορίσθηκε από τον Πλάτωνα. Τη δική του αξιολόγηση για έξι «μεταμορφωτικούς» ηγέτες, που κατά την άποψή του άφησαν θετικό αποτύπωμα στη διεθνή σκηνή στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα, επιχειρεί ο 99ετής σήμερα Χένρι Κίσινγκερ στο 19ο βιβλίο του, «Ηγεσία». Στο πάνθεόν του ανήκουν οι: Κόνραντ Αντενάουερ, Σαρλ ντε Γκωλ, Ρίτσαρντ Νίξον, Ανουάρ Σαντάτ, Λι Κουάν Γιου, Μάργκαρετ Θάτσερ. Με αρκετή δόση αυτοπροβολής περιγράφει πώς τους γνώρισε προσωπικά, ως καθηγητής στο Χάρβαρντ ή αργότερα ως σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Νίξον και υπουργός Εξωτερικών των Νίξον και Φορντ ή ως «γκουρού» της διεθνούς διπλωματίας.
Ο κυνικός θιασώτης της realpolitik, της ισορροπίας ισχύος και της υπεροχής του εθνικού συμφέροντος αναλύει τις στρατηγικές που οι έξι εκλεκτοί του εφάρμοσαν. Ο θαυμασμός του πάντως τον οδηγεί να υποβαθμίζει ή να αγνοεί τις επικρίσεις για αμφιλεγόμενες πολιτικές τους. Αρκετοί θα διερωτηθούν γιατί από τον κατάλογο λείπουν μετασχηματιστικοί ηγέτες, όπως ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ή ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ και σίγουρα πολλοί θα εξοργισθούν με τη συμπερίληψη του Νίξον. Οι εκλεκτοί του Κίσινγκερ έδρασαν με θάρρος και αποφασιστικότητα, όταν οι συνθήκες φαίνονταν αρνητικές στο εσωτερικό και εξωτερικό. Ο ισχυρός χαρακτήρας τους σφυρηλατήθηκε μέσα από μοναχικές πορείες και σε όλους ανεξίτηλη ήταν η επίδραση της Ιστορίας.
Ο Κόνραντ Αντενάουερ (1876-1967) με τη «στρατηγική της ταπεινοφροσύνης» επανέφερε μεταπολεμικά την οικονομικά εξαθλιωμένη και ηθικά χρεοκοπημένη Γερμανία στην κανονικότητα των δημοκρατικών εθνών προσδένοντάς την στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα με την ομπρέλα ασφαλείας των ΗΠΑ και πετυχαίνοντας την ιστορική συμφιλίωση με τη Γαλλία μετά αιώνες πολεμικών συγκρούσεων.
Ο Σαρλ ντε Γκωλ (1890-1970) με τη «στρατηγική της βούλησης» κατάφερε μόνος του με πείσμα και μεθοδικότητα να τοποθετήσει τη Γαλλία ως ισότιμο εταίρο στο πλευρό των νικητών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και να της ξαναδώσει το μεγαλείο της εξασφαλίζοντας προς όφελός της την ανεξαρτησία δράσεων, παρά την ενόχληση μερικών συμμάχων. Η γκωλική φιλοσοφία είναι παρούσα στη γαλλική εξωτερική πολιτική 50 χρόνια μετά τον θάνατό του.
Eπισημαίνει τη σημασία της ανθρωπιστικής παιδείας για έναν ηγέτη: ιστορία, φιλοσοφία, λογοτεχνία, μελέτη της κλασικής αρχαιότητας.
Ο Ρίτσαρντ Νίξον (1913-1994) στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου με τη «στρατηγική της ισορροπίας», αρχιτέκτονας της οποίας ήταν ο Κίσινγκερ, αναδιαμόρφωσε την παγκόσμια τάξη, κυρίως με το άνοιγμα των ΗΠΑ προς την κομμουνιστική Κίνα, τις διαπραγματεύσεις για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων με τη Σοβιετική Ενωση, τη συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου του Βιετνάμ, και τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Αμερικής στη Μέση Ανατολή. Ο Κίσινγκερ υποβαθμίζει ως έναν ενοχλητικό «περισπασμό» το σκάνδαλο Γουοτεργκέιτ, ενώ εκκωφαντική είναι η σιωπή του για τον μοιραίο ρόλο του στην τραγωδία της Κύπρου και στην παράταση του πολέμου του Βιετνάμ.
Μετά μια 25ετία πολεμικών συγκρούσεων ο Ανουάρ Σαντάτ (1918-1981) με τη «στρατηγική της υπέρβασης» προώθησε ένα τολμηρό όραμα ειρήνης στη Μέση Ανατολή, που του κόστισε τη ζωή.
Ο Λι Κουάν Γιου (1923-2015) με τη «στρατηγική της αριστείας» επινόησε τον εξαιρετισμό της Σιγκαπούρης με εφόδιο την ποιότητα των ανθρώπων της, μετατρέποντας τη μικροσκοπική πολυεθνική πόλη-κράτος σε οικονομική δύναμη της Ασίας και τον ίδιο σε ηγέτη παγκοσμίου διαμετρήματος.
Τέλος, η Μάργκαρετ Θάτσερ (1925-2013), με τη «στρατηγική της πίστης» ανέστρεψε την παρακμή στην οποία είχε περιπέσει η άλλοτε κραταιά Βρετανία. Η «Σιδηρά Κυρία» με αδάμαστη θέληση και αμφισβητώντας τη συμβατική σοφία επέβαλε αντιδημοφιλείς νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, ενίσχυσε τον διεθνή ρόλο της Βρετανίας υποστηρίζοντας με πάθος την «ειδική σχέση» με τις ΗΠΑ και υπερασπίσθηκε με αποφασιστικότητα τη βρετανική κυριαρχία. Για τις αμφιλεγόμενες πολιτικές της στο εσωτερικό, που όξυναν τις οικονομικές και κοινωνικές διαιρέσεις, υποστηρίζει ότι η δικαίωσή της ήλθε με το θατσερικό αποτύπωμα στο πρόγραμμα του Τόνι Μπλερ. Πάντως, παραδέχεται ότι στην επανένωση της Γερμανίας η στενή φίλη του δεν έδειξε την απαιτούμενη σύνεση και ευελιξία από τον φόβο ότι μια ενωμένη Γερμανία θα άλλαζε την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη.
Καταλήγοντας, ο Κίσινγκερ επισημαίνει τη σημασία της ανθρωπιστικής παιδείας που έπλασε τους ηγέτες στο παρελθόν, αντίθετα με τις νεότερες γενιές που είναι ελάχιστα εξοικειωμένες με την ιστορία, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και τη μελέτη της κλασικής αρχαιότητας. Γι’ αυτόν ισχύει η ρήση του Επίκτητου, «δεν μπορούμε μεν να επιλέξουμε τις εξωτερικές περιστάσεις, μπορούμε όμως να επιλέξουμε πώς θα απαντήσουμε σ’ αυτές».
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.