«Είναι βαριά, βαριά αυτά τα τραγούδια», προειδοποιούσε ο Κρίστοφερ Κινγκ το κοινό του Kennedy Center στην Ουάσιγκτον, το βράδυ της 13ης Οκτωβρίου. Ο Αμερικανός εθνομουσικολόγος προλόγιζε τη συναυλία του γυναικείου συγκροτήματος «Ισοκράτισσες» και φυσικά ήξερε τι έλεγε: το πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου δεν είναι για κάθε στιγμή.
Ο Κινγκ βέβαια, μελετητής της ηπειρώτικης μουσικής, συγγραφέας του βιβλίου «Ηπειρώτικο Μοιρολόι» (εκδ. Δώμα) και κάτοικος της Κόνιτσας, εξηγούσε τότε ότι το πολυφωνικό τραγούδι είναι και πολύ περισσότερα: ένα μουσικό είδος με αρχαίες καταβολές που βασίζεται στην πεντατονική κλίμακα· που οι ερμηνευτές του έχουν ευδιάκριτους ρόλους· που μιλάει για την αγάπη και την απώλεια· και που στην περίπτωση των «Ισοκρατισσών» αποκτά ένα επιπλέον νόημα: «την επαναφορά της σημασίας της γυναικείας φωνής στα Νότια Βαλκάνια».
Μέσα από την καρδιά τους
Στην πρώτη τους εμφάνιση στις ΗΠΑ, οι «Ισοκράτισσες» έδωσαν πρόσφατα συναυλίες και στο Φεστιβάλ Φολκ Μουσικής του Ρίτσμοντ στη Βιρτζίνια και στο Πανεπιστήμιο Γουίλμινγκτον, στο Ντέλαγουερ. Η πρωτοβουλία ήταν του Κρίστοφερ Κινγκ, ενώ το εγχείρημα υποστηρίχθηκε από την αμερικανική πρεσβεία, το Ιδρυμα Λάτση και το Μπάγκειο Ιδρυμα. «Αισθάνομαι απέραντη υπερηφάνεια για αυτές τις γυναίκες», λέει σήμερα ο Κινγκ, «για το πώς κατάφεραν να χαλαρώσουν και να τραγουδήσουν αγνά, μέσα από την καρδιά τους, ενώπιον πολλών χιλιάδων Αμερικανών. Οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν έχουν ακούσει τίποτε που να μοιάζει με αυτή τη μουσική».
«Για όσους μπουν στο νόημα, η απόλαυση και η ευγνωμοσύνη τους αξίζουν την προσπάθεια που καταβάλλουμε», λέει ο Μπεν Μπλάκγουελ της Third Man Records.
Οι ίδιες οι «Ισοκράτισσες» κάνουν λόγο για μια ανεπανάληπτη και συγκινητική εμπειρία. «Εβλεπες πρόσωπα να προσπαθούν να καταλάβουν τι ακούν, τι λένε αυτές οι φωνές και νομίζω το πολυφωνικό τραγούδι έγινε δεκτό περισσότερο από όσο περιμέναμε», λέει η Ιρις Νουρεντίνη, που συμμετέχει στο συγκρότημα. «Πρόκειται για ένα είδος ενδεχομένως βαρύ και δύσκολο για όσους δεν καταλαβαίνουν τους στίχους», συνεχίζει. «Δεν πιστεύαμε ότι μπορεί να ακούσουν πάνω από πέντε κομμάτια. Ειδικά στο Ρίτσμοντ όμως έγινε με μεγάλη επιτυχία».
Οι στίχοι λοιπόν. Που μιλούν για της «Δερόπολης τον κάμπο», όπου «δέντρος ήταν φυτρωμένος, παλικάρι ξαπλωμένο». Που αναφέρονται σε μια νεαρή χήρα, «πέντε μήνες παντρεμένη», η οποία πάει στη μάνα της, με «τα στεφάνια στο ζωνάρι». Που απευθύνονται σε έναν ξενιτεμένο, στον οποίο, αν στείλεις μοσχοστάφυλο, «στον δρόμο σταφιδιάζει». Τέτοια τραγούδια οι «Ισοκράτισσες», με καταγωγή από την Πολύτσανη Πωγωνίου και τη Δερόπολη, χωριό της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία, αλλά και την Καστάνιανη Ιωαννίνων, τα άκουσαν για πρώτη φορά ως παιδιά. Οι πρώτες αναμνήσεις τους συνδέονται με γάμους και γιορτές, αλλά και με κάτι σαν «μουρμουρητά» ή με τρομερά μοιρολόγια, όταν κάποιος άφηνε το σπίτι του ή πέθαινε. «Πολλές φορές αυτοί οι στίχοι και τα “μουρμουρητά”», θυμάται η Ιρις Νουρεντίνη, «εξέφραζαν κάποιον πόνο και την ίδια στιγμή και σένα. Να θες και να μη θες να τα ακούς».
Ποια είναι όμως η σημασία του πολυφωνικού τραγουδιού σήμερα; Η Αρτεμις Ισου, μέλος των «Ισοκρατισσών», εξηγεί ότι το πολυφωνικό τραγούδι αφορούσε λίγους· ωστόσο το ενδιαφέρον αυξάνεται. Εκτός από μια γενικότερη στροφή στις «ξεχασμένες μουσικές», το είδος ενισχύθηκε και από τα ψηφιακά μέσα, και κάπως έτσι έχει επανενεργοποιήσει τον εκφραστικό πυρήνα του και έχει δημιουργήσει και μια κοινότητα που αλληλεπιδρά. «Παρότι υπάρχει μερίδα ακροατών και ερμηνευτών που προτιμάει τη μουσειακή προσέγγιση», συνεχίζει η κ. Ισου, «για εμάς είναι μια ζωντανή, εξελισσόμενη μορφή έκφρασης. Ενας ζωντανός οργανισμός του οποίου είμαστε μέτοχοι, έχοντας κατά νου τα δέντρα που μεγαλώνουν με ποτισμένες ρίζες, αλλά ευδοκιμούν με τη βοήθεια του αέρα και του ήλιου. Και ένα κατεξοχήν συλλογικό μουσικό είδος συμβάλλει στη σύγχρονη πραγματικότητα με το πιο σημαντικό του χαρακτηριστικό: την αλληλεπίδραση και την αλληλοεξάρτηση των φωνών».
Πρόσφατα, οι «Ισοκράτισσες» κυκλοφόρησαν στην Αμερική ένα δίσκο με τίτλο «Cry With Tears: Greek-Albanian Songs Of Many Voices». Την παραγωγή ανέλαβε ο Κινγκ, ενώ η δισκογραφική εταιρεία είναι η Third Man Records του Τζακ Γουάιτ (των αλλοτινών White Stripes), που έχει και άλλους τίτλους ηπειρώτικης μουσικής στον κατάλογό της. Στο «Cry With Tears» περιλαμβάνονται κομμάτια όπως «Ανάμεσα τρεις θάλασσες», «Μάγια μου ‘χεις καμωμένα», «Βεργινάδα», ενώ το ένθετο κείμενο του Κινγκ πληροφορεί τον ακροατή και για εκείνους τους ευδιάκριτους ρόλους που λέγαμε: του «πάρτη», που αναλαμβάνει τη βασική μελωδία, του «γυριστή», που προσθέτει μια παράλληλη, του «ισοκράτη», που κρατάει το ίσο, αλλά και του «κλώστη», που συμβάλλει με ήχους όπως το χουχούτισμα της κουκουβάγιας, το κελάηδημα του αηδονιού, το κελάρυσμα του ρυακιού.
«Το τραγούδι… Ακούγεται σαν να σε στοιχειώνει. Ακούγεται μεγαλύτερο από τον κόσμο γύρω του, ακούγεται σημαντικό. Δεν μοιάζει με τίποτα από όσα θα είχα ακούσει αν δεν είχα γνωρίσει τις Ισοκράτισσες», λέει ο συνιδιοκτήτης της Third Man Records, Μπεν Μπλάκγουελ. «Στην Αμερική, πολλοί άνθρωποι δεν ξέρουν πώς να προσεγγίσουν την ηπειρωτική μουσική», καταλήγει. «Οι ήχοι της είναι δύσκολοι για αυτιά όχι ακριβώς περιπετειώδη. Για όσους την καταλάβουν όμως, όσους μπουν στο νόημα, η απόλαυση και η ευγνωμοσύνη τους αξίζουν την προσπάθεια που καταβάλλουμε για να ανοίξουν οι άνθρωποι τους ορίζοντές τους».
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr