EMILY ST. JOHN MANDEL
Η θάλασσα της ηρεμίας
μτφρ. Βάσια Τζανακάρη
εκδ. Ικαρος, 2022, σελ. 272
Ενα από τα πιο όμορφα, πιο ελκυστικά μυθιστορήματα που διαβάσαμε φέτος. Μετά τον «Σταθμό Εντεκα» (2016) και τον δυστοπικό κόσμο που παρουσίαζε εκεί –αναπαράσταση του οποίου είδαμε και στην τηλεόραση, στην ομώνυμη σειρά του HBO (2021)–, η Μάντελ επιστρέφει στην επιστημονική φαντασία με ένα γοητευτικό παζλ. Ο τρόπος της Καναδής συγγραφέως να φέρνει στη σκηνή τους ήρωές της, με μία σειρά από φαινομενικά απομονωμένα θραύσματα που μοιάζουν ξεκρέμαστα και μας αφήνουν με απορίες και αγωνία για την τύχη τους στο τέλος κάθε μικρού κεφαλαίου, είναι εκπληκτικός. Με μια αφηγηματική φούγκα, σιγά σιγά θα ενώσει όλα τα κομμάτια, προσφέροντάς μας στο φινάλε ένα απολύτως διαυγές tableau vivant, ενός ή περισσότερων κόσμων που μέσα τους δονούνται πραγματικές, ανθρώπινες καρδιές. Μάλιστα, πιστεύουμε πως δεν θα είναι λίγοι οι αναγνώστες που θα χαρίσουν στον εαυτό τους την απόλαυση μιας δεύτερης ανάγνωσης αμέσως μετά το ασθματικό πέρας της πρώτης. Είναι κάποια βιβλία που έχουν αυτό το προνόμιο. Η «Θάλασσα της ηρεμίας» είναι ένα από αυτά.
Η ζωή μας είναι πραγματική ή, άραγε, μια προσομοίωση κατασκευασμένη από έναν υπερυπολογιστή;
Το κέντρο βάρους της αφήγησης μετατοπίζεται ισορροπημένα διαρκώς από τον ένα στον άλλο ήρωα, ωστόσο πρωταγωνιστεί και η ίδια η Μάντελ με κάποιον τρόπο στο βιβλίο, καθώς αντικατοπτρίζεται στο πρόσωπο της Ολιβ Λουέλιν, συγγραφέως επιστημονικής φαντασίας που το έτος 2203 βρίσκεται στη Γη σε μία περιοδεία για την προώθηση του μυθιστορήματός της «Μάριενμπαντ», που διαδραματίζεται στα χρόνια μιας «αποκαλυπτικής» πανδημίας. Η ίδια ζει στη Σελήνη, σε μία από τις τρεις αποικίες-θόλους που βρίσκονται εκεί. Αυτό που δεν ξέρει είναι ότι την ίδια στιγμή σιγοβράζει σε όλο τον πλανήτη μία νέα πανδημία, πολύ πιο λαίμαργη από κάθε προηγούμενη, τέτοια που ίσως αλλάξει τον ρου της Ιστορίας. Δεν ξέρει, επίσης, πως σύντομα θα είναι και η ίδια ένα από τα θύματά της.
Η «Θάλασσα της ηρεμίας» γράφτηκε κατά τη διάρκεια των μεγάλων lockdowns για την COVID-19, απηχώντας όσα βιώσαμε όλοι κλεισμένοι στα σπίτια μας και αγωνιώντας για το αύριο. Ετσι, η Μάντελ γράφει ένα βιβλίο για την πανδημία προτού αυτή τελειώσει, με ηρωίδα ένα alter ego της, μία συγγραφέα που –όπως και η ίδια– έγινε διάσημη με ένα μυθιστόρημα που μιλάει για μία πανδημία. Αυτός είναι ο ένας άξονας του βιβλίου. Ο άλλος, και σημαντικότερος, είναι το αποτύπωμά μας στον κόσμο, στη στιγμή: το αν, πώς και πόσο μπορούμε να επηρεάσουμε τις ζωές των άλλων με μια προμελετημένη ή άξαφνη απόφαση, και τι αντίκτυπο έχει αυτό στη δική μας πραγματικότητα. Η Μάντελ επεξεργάζεται το θέμα της με έναν τρόπο που μας συγκίνησε πολύ: με το ταξίδι στον χρόνο, ένα από τα πιο βασικά θέματα της επιστημονικής φαντασίας, που η ίδια προσεγγίζει εδώ με μια ανανεωτική –και, αν μας επιτρέπεται, «δακρυσμένη»– ματιά. Μοιρασμένο σε διάφορες περιόδους –το 1912 στον Καναδά, το 2020 στη Νέα Υόρκη, το 2203 σε διάφορες χώρες της Γης, το 2401 στις αποικίες μας στη Σελήνη, αλλά και αλλού και άλλοτε–, το μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από μία χωροχρονική παραδοξότητα που εντοπίστηκε κάπου, κάποτε, όταν κάτι φάνηκε να ανατρέπει για μία στιγμή την πραγματικότητα εμφανίζοντας κάποια πράγματα που δεν έπρεπε και δεν ήταν δυνατόν να είναι εκεί: σαν κάποιος να ανασήκωσε μιαν άκρη από το ριχτάρι που σκεπάζει το παρόν και να ακούστηκε από κάτω μια βοή από κάπου μακριά. Την ανωμαλία αυτή θα κληθεί να ερευνήσει ένας ντετέκτιβ από το μέλλον, πράκτορας μιας ομάδας επιστημόνων που έχουν τιθασεύσει τα ταξίδια στον χρόνο, μπαλώνουν προβλήματα που ανακύπτουν ενίοτε, και αγωνιούν για το αν όλη μας η ζωή είναι πραγματική ή, άραγε, μια προσομοίωση κατασκευασμένη από έναν υπερυπολογιστή.
Πολλά και σαγηνευτικά θέματα: παράλληλοι κόσμοι, εποχές που αλληλοεπικαλύπτονται, η φύση της πραγματικότητας, το αιώνιο ερώτημα για το πού κατοικεί η ομορφιά, η δύναμη της τεχνολογίας και το ξάφνιασμα της ασθένειας και του θανάτου, η απώλεια και η ελπίδα, η τέχνη και η αγάπη, το κύλισμα του χρόνου και η μελαγχολία της μοναξιάς, η νοσταλγία και η απελπισία. Και όλα αυτά δοσμένα με τον αργό, απλό, ποιητικό και πολύ πολύ ανθρώπινο τρόπο της Μάντελ. Σαν μια ερωτική επιστολή στον αλαφιασμένο μας κόσμο.
* Ο κ. Κυριάκος Αθανασιάδης είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο: «Μαθήματα ζωής από τον σκύλο μου» (εκδ. Κλειδάριθμος).