Η Μαρούλα με υποδέχθηκε χαρούμενα. Τρίφτηκε πάνω μου, ήπιε ξεδιάντροπα νερό από το ποτήρι μου. «Είναι πολύ κοινωνική και ναζιάρα γάτα», σχολίασε τρυφερά η Ξένια Καλογεροπούλου σαν ήρθε στο γεμάτο βιβλία σαλόνι. Ηταν κουρασμένη εκείνο το πρωινό, αλλά από δημιουργία. Κυρίως ανακουφισμένη, γιατί το αποτέλεσμα της αξονικής στη μέση ήταν καθησυχαστικό. «Από χθες, όποιος μου λέει δεν νιώθω καλά, του λέω κάνε μια αξονική, θα γιατρευτείς». Το γέλιο της έχει νεανική χροιά και ο αυτοσαρκασμός της δίνει δύναμη. «Τελικά, γεράματα έχω».
Αυτό δεν την εμποδίζει να επιστρέφει στη σκηνή, με τον «Θείο Βάνια» του Τσέχωφ που ξεκινάει στις 26 Οκτωβρίου στο θέατρο «Προσκήνιο» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά. Παράλληλα, η «Οικογένεια Νώε», ένα έργο που έγραψαν με τον Θωμά Μοσχόπουλο και αγαπήθηκε από παιδιά και μεγάλους, παίζεται στην «Πόρτα». Και το Εργαστήρι θεάτρου για παιδιά και εφήβους που ίδρυσε το 2004 συνεχίζει δυναμικά στον χώρο της Σχολής Χιλλ υπό τη διεύθυνση της Πέγκυς Στεφανίδου. Και υπάρχουν πάντα τα βιβλία της.
«Η τελευταία μου παράσταση ήταν στη “Στέγη”, πριν από τον κορωνοϊό, η “Εξημέρωση”. Πήγαινα στην πρόβα και ξαφνικά σκοτείνιασαν όλα. Ωχρά κηλίδα ήταν η διάγνωση. Μετά ήρθαν τα lockdowns. Μαζί η κατάθλιψη, ξαφνικά δεν έβλεπα ούτε σκιές. Οσο έπαιζα, ήταν κάπως καλά, έπειτα έλεγα “δεν μπορώ να ζήσω τυφλή”. Πέθανε και η κουμπάρα μου η Αλκη Ζέη. Πρόβες για τον “Θείο Βάνια” ξεκινήσαμε πριν από τον κορωνοϊό. Σταματήσαμε και τώρα ξαναρχίσαμε. Μου κάνει πολύ καλό. Νομίζω ότι θα είναι μια σημαντική παράσταση. Τόσο ταλαντούχοι και ψαγμένοι όλοι τους. Η παράσταση διαδραματίζεται γύρω από ένα τραπέζι κι εγώ έχω ελάχιστες σκηνές όρθια. Παίζω τη Μαρία Βασίλιεβνα, μητέρα του Βάνια. Είναι αντιπαθέστατη. Νομίζει ότι είναι έξυπνη, αλλά δεν είναι. Κανένας δεν τη χωνεύει, κανείς δεν της δίνει σημασία. Μικρός ρόλος, όμως η μεγαλύτερη χαρά στο θέατρο είναι ότι είμαι σε ένα σύνολο. Με στεναχωρεί που δεν βλέπω το βλέμμα τους, όμως το φαντάζομαι. Εκτός από το χαμένο φως, τρομερό θέμα είναι και η μοναξιά. Γέρος και τυφλός είναι ζόρικο. Το βράδυ στις πρόβες όλοι φεύγουν στις δύο το πρωί. Εγώ στις δώδεκα ρωτάω, “η Σταχτοπούτα μπορεί να φύγει;”. Το σκοτάδι είναι αγριευτικό. Με επισκέπτονται στο σπίτι, με ένα κυκλάμινο ή δυο γλυκά, κάθονται λίγο αλλά πάντα φεύγουν. Ο θάνατος του συζύγου μου, του Κωστή, το 2013, ήταν η μεγαλύτερη απώλεια. Τώρα είναι ο καημένος ο Γιάννης (Φέρτης) που έχει προβλήματα, αλλά ευτυχώς έχει δίπλα του τη σύζυγό του, τη Μαρίνα (Ψάλτη) που τον φροντίζει. Εγώ είχα τον Κωστή μου. Δεν είναι εύκολο να χάνεις τον άνθρωπό σου. Εχω τα παιδιά του και τα εγγόνια».
Θα πήγαινα στον Κουν αλλά η Τασσώ Καββαδία είπε στον θείο μου Γιώργο Παππά ότι το Θέατρο Τέχνης είναι ο ναός της ανωμαλίας. Ετσι, βρέθηκα στην Αγγλία.
Η οικογένεια «Νώε»
«Είναι συναρπαστικό ότι παίζεται πάλι η “Οικογένεια Νώε” που όμως δεν θα δω, παρά μόνο θα ακούσω την παράσταση. Τον Ιούνιο με τίμησε το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με έκανε επίτιμη διδακτόρισσα του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Ηλικίας – τα έχασα. Νύχτες αγωνίας για το λογύδριο που θα βγάλω. Αυτή η ανακατωσούρα μου έφερε στη μνήμη όλη την περιπέτεια για το παιδικό θέατρο που έζησα. Μια περιπέτεια μισού αιώνα. Τον Δεκέμβριο θα με τιμήσει και το Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Αυτά με παρακίνησαν να θυμηθώ και τώρα να γράψω ένα βιβλίο. “Πριν τα ξεχάσω. Μισός αιώνας θέατρο για παιδιά” είναι ο τίτλος του. Θα το βγάλει η Ελενα Πατάκη. Γλυκιά η αναστάτωση να ξεκινήσεις πάλι. Παλιότερα έκανα μαθήματα κομπιούτερ για τυφλούς, αλλά από το καλοκαίρι μειώθηκε κι άλλο το λίγο που βλέπω. Βρήκα την Τζούλια στην οποία τα υπαγορεύω, τα συζητάμε και επιπλέον μαλάκωσε και το αίσθημα της μοναξιάς. Εγραψα και ένα νέο παραμύθι “Τα δώρα του βασιλιά της θάλασσας” που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Μάρτης, την Αννα Παπαφίγκου. Δεν είναι εύκολο να ανασύρεις αναμνήσεις 50 χρόνων. Πήρα την Υβόννη Μαλτέζου, τον Σταμάτη Φασουλή, τους ρωτάω όσα ξέχασα. Ολα ξεκίνησαν το 1972, επί χούντας. Η κατάσταση ήταν καταπιεστική και δυσάρεστη, ήθελα να κάνω κάτι χαρούμενο κι αλλιώτικο. Μάζεψα μια εξαιρετική παρέα – Λήδα Πρωτοψάλτη, Μηνάς Χατζησάββας, Υβόννη Μαλτέζου, Σταμάτης Φασουλής. Τότε δεν υπήρχαν παραστάσεις για σχολεία. Ολοι με προέτρεψαν να δω τον Ασλανίδη, υφυπουργό Παιδείας. Με δέχθηκε, και την ώρα που πήγα να θέσω το πρόβλημα, χτύπησε το τηλέφωνο και τον άκουσα να λέει στον συνομιλητή του: “Αυτό το τραγούδι που λέει να σπάσουμε τις αλυσίδες, να μην ξανακουστεί ποτέ, καταλάβατε;”. Σαν είδε, κλείνοντας το τηλέφωνο, το κατάπληκτο βλέμμα μου, είπε: “Ε, δικτατορία έχουμε, τι να κάνουμε;”. Στη Μεταπολίτευση έθεσα εκ νέου το ζήτημα στον Καραμανλή. “Υπομονή”, μου είπε. Υπομονή κάναμε επτά χρόνια, θα κάνουμε και με σας; Στα χρόνια του ΠΑΣΟΚ τα έργα έπρεπε να εξετάζονται από επιτροπή του υπουργείου Παιδείας για να εγκρίνονται. Τότε παίζαμε ένα έργο της Αλκης Ζέη. Απαγορεύτηκε ως πολύ δεξιό. Εχω πολλά να θυμηθώ στο βιβλίο που γράφω. Από μικρή μου άρεσε το γράψιμο.
»Δεν μου έφεραν εμπόδια οι γονείς, παρά μόνο ένα άθελά τους. Είχα πάει στον Κουν, με πήρε από καλό και μου είπε θα με πάρει μαθήτρια πριν τελειώσω το σχολείο, αλλά η Τασσώ Καββαδία είπε στον θείο μου Γιώργο Παππά ότι το Θέατρο Τέχνης είναι ο ναός της ανωμαλίας. Ο πατέρας μου αρνήθηκε και έτσι βρέθηκα στην Αγγλία, στη Βασιλική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης. Φριχτή σχολή. Μετά ο θείος ήθελε να βοηθήσει και έτσι μπήκα το 1958 στον θίασο του Μίμη Φωτόπουλου. Ούτε εκεί έμαθα τίποτα. Μου πήρε πολλά χρόνια να καταλάβω πώς είναι το καλό θέατρο. Τον εαυτό μου ως ηθοποιό τον βρήκα όταν έπαιξα έξω από την “Πόρτα”, στον Λευτέρη Βογιατζή, στο “Αμόρε”, με τον Θ. Μοσχόπουλο, μετά με τον Δ. Καραντζά κ.λπ. Απελευθερώθηκα. Εμαθα θέατρο από τους νέους. Με αγαπάνε πολύ οι νέοι καλλιτέχνες, συνεννοούμαι, με τους παλιότερους καθόλου. Οταν δούλεψα στο θέατρό μου με πρωταγωνιστές όπως ο Παπαμιχαήλ, ο Παράβας κ.ά., δεν καταλάβαιναν το θέατρο με τον ίδιο τρόπο. Στα 86 μου καταλαβαίνω πώς μπορεί κανείς να χαρεί το θέατρο, αλλά είναι αργά πια. Τώρα μου πρότειναν να παίξω ένα ρόλο σε έργο του Στρίντμπεργκ, σε δύο χρόνια στο Εθνικό Θέατρο. Μπορεί να μην υπάρχω.
»Στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο τα κάναμε βιαστικά. Αντε πες τα λόγια σου, παίξε, φύγε. Διασκέδασα στις κωμωδίες, αλλά υπέφερα στα μελό. Γύρισα πολλές ταινίες που δεν έπρεπε, αλλά τότε έπρεπε να εξασφαλίσουμε χρήματα για τον θίασο που είχαμε με τον Γιάννη Φέρτη. Μου έλεγε αργότερα ο Κωστής: “Βλέπω αυτές τις ταινίες και δεν είσαι εσύ. Είσαι άλλη”. Αλλη ήμουν κι όταν τις γύριζα».
Νιώθω ότι έχω ένα κομματάκι ζωής ακόμη. Ας το ζήσω…
«Η απώλεια του Κωστή δεν περνάει, ούτε τα γηρατειά. Ακούω ηχογραφημένα βιβλία, όπως το “Πόλεμος και ειρήνη”, αλλά και σύγχρονα. Τελευταία δυσκολεύομαι να βρω το κουμπί στο τάμπλετ μου. Δυσκολεύεται και η Μαρία, η γυναίκα που με βοηθάει. Είναι από τη Γεωργία, δεν ξέρει να διαβάζει. Η Μαρίνα που είχα παλαιότερα ήξερε, διάβαζε και τα βιβλία μου. Αλλη απώλεια. Είχαμε πάει στο σπίτι στο Πήλιο, ένα βράδυ δεν την άκουγα, πήγα στο δωμάτιό της και τη βρήκα νεκρή. Σας τα λέω ανακατεμένα;».
«Γράμμα στον Κωστή»
«Το βιβλίο “Γράμμα στον Κωστή” γράφτηκε αβίαστα μετά τον θάνατό του και αγαπήθηκε πολύ. Είχε τρομερό χιούμορ ο Κωστής. Ηταν ένας άνθρωπος πολύ βαθύς, πολύ ευαίσθητος, πολύ μορφωμένος. Μου λείπει πάρα πολύ. Καμιά φορά μιλάω στο άδειο μαξιλάρι. Από τον Οκτώβριο του 2013 που έφυγε, δεν πήγα στον τάφο του. Η Αλκη, όταν πέθανε ο Γιώργος Σεβαστίκογλου και τη ρώτησαν “θα κάνετε μνημόσυνο;” απάντησε “δεν φτάνει που έκανα κηδεία”. Το ίδιο κι εγώ. Να πάω στο νεκροταφείο και να ξέρω ότι εκεί είναι τα κοκαλάκια του Κωστή μου, δεν με ενδιαφέρει καθόλου. Εγώ του μιλάω στο σπίτι μας.
Κάποτε μια διευθύντρια μου είπε «ποιος θα προστατεύσει τα παιδιά μας από εσάς;». Στα μάτια της ήμουν μια θεατρίνα.
»Και οι τέσσερις αποβολές ήταν ζόρικη απώλεια, μου έφαγαν τα καλύτερά μου χρόνια. Είπαν ότι ασχολήθηκα με το παιδικό θέατρο γιατί δεν είχα παιδιά. Εγώ πίστευα ότι θα φέρνω τα παιδιά μου στο θέατρο. Η τελευταία αποβολή ήταν όταν θα εγκαινιάζαμε ένα φεστιβάλ παιδικού θεάτρου στη Γερμανία. Πήγα στο Βερολίνο με φοβερούς πόνους. Εκεί είδα για πρώτη φορά ένα διαφορετικό θέατρο.
»Για χρόνια έπαιρνα το αυτοκινητάκι μου, διαφημιστικά της παράστασης και έτρεχα να πουλήσω την πραμάτεια μου σε διάφορες πόλεις και στα σχολεία τους. Με πρόσβαλαν κάποιες φορές. Κάποτε μια διευθύντρια μου είπε “ποιος θα προστατεύσει τα παιδιά μας από εσάς;”. Στα μάτια της ήμουν μια θεατρίνα. Αλλη φορά, σε ένα σχολείο της Κρήτης ρώτησα ένα παιδάκι αν είναι αυστηρός ο διευθυντής. “Ξέρεις εσύ, θα του δείξεις μπούτι”, απάντησε. Εχω υποστεί γελοιότητες. Σε μια παρουσίαση του βιβλίου μου στην Πάτρα, κάποιος με ρώτησε για τον Κωστή που είχε πεθάνει “ο Σκαλιόρας ζήλευε τον Φέρτη;”. Υπήρξαν όμως και συγκινητικές παρουσιάσεις. Και να σκεφτείτε ότι ο Καραγάτσης, όταν ήμουν πιτσιρίκα και γράφαμε με την κόρη του τη Μαρίνα, που ήμασταν φίλες και συμμαθήτριες, μου έκοψε τη φόρα. Με ρώτησε τι θέλω να γίνω όταν μεγαλώσω. Του είπα ότι μου αρέσει να γράφω. “Εχεις κάτι να πεις;”, ρώτησε. “Δεν ξέρω”, απάντησα αμήχανα κι εκείνος είπε “τότε μη γράψεις”. Ξανάπιασα το νήμα της γραφής πολύ αργότερα».
Το μέλλον; «Στα 86 μού προτείνουν δουλειές για τα 88 μου. Ζω μια νέα καριέρα. Στα γενέθλιά μου, τον Σεπτέμβριο, έκανα ρεκόρ κλάματος. Τώρα νιώθω ότι έχω ένα κομματάκι ζωής ακόμη. Εντάξει, κουράζομαι, βλέπω ακόμη λιγότερο από παλιά, αλλά ας το ζήσω…».