Το πρόσωπο ενός άντρα κυριαρχεί σε όλη την οθόνη. «Τι σημαίνει η λέξη “σπίτι” για σένα;», ρωτάει μια φωνή. Το ευγενικό πρόσωπο με το μελαγχολικό βλέμμα απαντάει: «Σπίτι είναι εκεί που νιώθεις ασφάλεια. Εκεί που ξέρεις πως μπορείς να παραμείνεις και δεν χρειάζεται να φύγεις».
Το ψυχολογικό πορτρέτο που αποτελεί το «Flee» («Φυγή») του Δανού Γιόνας Πόερ Ράσμουσεν σκιαγραφείται ήδη από την πρώτη σκηνή του και παίρνει τη μορφή μιας συνέντευξης/εξομολόγησης που δίνει στον σκηνοθέτη ο παιδικός φίλος του, πρόσφυγας από το Αφγανιστάν στη Δανία στις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Ντοκιμαντέρ, γκράφικ νόβελ που έχει μπει σε κίνηση, ιστορία απώλειας της αθωότητας, το υποψήφιο για Οσκαρ «Flee» είναι κυρίως η ιστορία ενός παιδιού που ξεριζώθηκε από το σπίτι του και το οποίο, αγωνιώντας να βρει καταφύγιο κάπου αλλού, ήρθε αντιμέτωπο με τα απύθμενα όρια της απανθρωποποίησης.
Τα «τέρατα»
Η προσωρινή διαμονή στη Μόσχα του μόλις διαλυμένου κομμουνιστικού καθεστώτος είναι μια ιστορία τρόμου με «τέρατα» τους διεφθαρμένους αστυνομικούς.
Το ταξίδι που κάνουν οι δύο αδελφές του προς τη Σουηδία, κλειδωμένες από αδίστακτους διακινητές μέσα στο κοντέινερ εμπορικού καραβιού, αποτελεί υλικό από εφιάλτη. Το πλοιάριο με το οποίο διασχίζει μαζί με άλλους πρόσφυγες τη φουρτουνιασμένη Βαλτική μοιάζει με πορεία προς την κόλαση. Και όταν η θύελλα περνάει, συμβαίνει κάτι ακόμα πιο ανατριχιαστικό: τους συναντάει ένα νορβηγικό κρουαζιερόπλοιο και στην κουπαστή του Ευρωπαίοι τουρίστες κοιτούν τους καταρρακωμένους Αφγανούς πρόσφυγες αφ’ υψηλού, με ένα μείγμα οίκτου, αμηχανίας και αποστροφής. Τελικά φεύγουν χωρίς να τους περισυλλέξουν. Για εμάς, τους θεατές της ταινίας, πρόκειται για μια σκηνή ταύτισης που γεννάει συναισθήματα ντροπής.
Η καλλιτεχνική διεύθυνση της ταινίας είναι απολαυστική, θυμίζοντας μερικά κορυφαία εικαστικά γαλλικά κόμικς του ’80 και του ’90 και, σε ένα βαθμό, την ιαπωνική παράδοση των «μάνγκα». Οι στιγμές που μετατρέπεται σε ντοκιμαντέρ υποστηρίζουν το ιστορικό του πλαίσιο, προβάλλοντας κάθε τόσο σκηνές από την επικαιρότητα της εποχής, ενώ οι σκηνές που καταδύεται βαθιά στις πιο επώδυνες μνήμες του πρωταγωνιστή βάφονται με γκρίζα, σκούρα κάρβουνα, φτιάχνοντας έτσι μια παράλληλη δράση ζωγραφισμένου τραύματος.
«Ελπίζω αυτή η ταινία να μας βοηθήσει να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους γύρω μας με καλοσύνη», λέει ο εικονογράφος των χαρακτήρων Μίκελ Σόμερ.
Στιγμές με χιούμορ
Το «Flee» έχει όμως και στιγμές με χιούμορ που υπόσχονται πως κάποτε «τα πράγματα θα είναι καλύτερα», όπως όταν ο πρωταγωνιστής φαντάζεται το εφηβικό του είδωλο, τον πολύ «μάτσο» ηθοποιό Ζαν Κλοντ Βαν Νταμ, να του κλείνει το μάτι, σαν να θέλει να του θυμίσει πως «είναι ΟΚ να είσαι γκέι». Και όταν πλέον στη Σουηδία, όπου επισκέπτεται έπειτα από χίλιες περιπέτειες τα αδέλφια του, μπαίνει μέσα στην απενοχοποιημένη, πολύχρωμη γιορτή ενός γκέι μπαρ, ακούγεται το συγκινητικό «Veridis Quo» των Daft Punk και είναι λες και, επιτέλους, λάμπει εκτυφλωτικά το φως ύστερα από τόσο σκοτάδι.
Και όμως, είναι εκείνη η σκηνή με το νορβηγικό κρουαζιερόπλοιο που δεν μπορούμε να βγάλουμε από το μυαλό μας, που φέρνει έναν καθρέφτη μπροστά μας και μας κάνει να ντρεπόμαστε. Ιστορίες όπως αυτή του «Flee» συμβαίνουν συνεχώς γύρω μας: στη Μέση Ανατολή, στην Ουκρανία, στο Αιγαίο – σε όλο τον πλανήτη. Οπως μας είπε η Δανάη Κατωπόδη, διευθύντρια παραγωγής σε ένα από τα animation studio που δούλεψαν για την ταινία: «Ημουν πολύ χαρούμενη που συμμετείχα σε ένα έργο το οποίο πραγματεύεται πολύ αληθινά και σημαντικά κοινωνικά θέματα. Η βιομηχανία ταινιών (και κινουμένων σχεδίων) επικεντρώνεται κυρίως στην ψυχαγωγία, επομένως πολλοί από εμάς που εργαζόμαστε σε αυτή συχνά αισθανόμαστε πως η δουλειά μας δεν έχει πολλή ουσία, ότι δεν προσφέρουμε πολλά στην υπόλοιπη κοινωνία. Δεδομένου ότι το προσφυγικό είναι ένα καλά τεκμηριωμένο ζήτημα και τυγχάνει τακτικής έκθεσης στα μέσα ενημέρωσης, ελπίζω η ταινία αυτή, αντί να είναι απλώς μια κλήση αφύπνισης, να χρησιμεύσει και για να ενσταλάξει μια τόσο αναγκαία ενσυναίσθηση σε ένα απευαισθητοποιημένο κοινό».
Παρόμοιες σκέψεις μοιράστηκε μαζί μας ακόμη ένας βασικός συντελεστής της παραγωγής, ο εικονογράφος και σχεδιαστής χαρακτήρων Μίκελ Σόμερ. «Ελπίζω αυτή η ταινία να μας βοηθήσει να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους γύρω μας με καλοσύνη και να μας διδάξει κάποια κρίσιμα πράγματα για την ανθρώπινη φύση, την ιστορία, το τραύμα, την αντοχή και τη συμπόνια», μας είπε όταν τον συναντήσαμε μαζί με την κ. Κατωπόδη στο πρόσφατο φεστιβάλ animation «Animasyros» της Ερμούπολης Σύρου.
Οι εφιάλτες και το φως
Στο «Flee» το φως στο τέλος λάμπει, αλλά για κάποιους ο δρόμος έως εκεί είναι σπαρμένος με εφιάλτες. Και η ταινία, όπως και το τραύμα που μνημονεύει, δεν ξεχνιέται εύκολα.
Το «Flee» κέρδισε το μεγάλο βραβείο στο διεθνές διαγωνιστικό του Φεστιβάλ Sundance, το βραβείο καλύτερης ταινίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Animation του Annecy και ήταν υποψήφιο το 2021 για τρία Οσκαρ. Ερχεται στις ελληνικές αίθουσες αύριο Πέμπτη, 3 Νοεμβρίου.