Στον «Αστακό» (2015) του Γιώργου Λάνθιμου κάπου ακούς τις δύο πρώτες από τις δέκα παραλλαγές του «Don Quixote, οp. 35» που ο Γιόχαν Στράους συνέθεσε για βιολοντσέλο, βιόλα και ορχήστρα το 1897. Ενας άλλος κλασικός, ο ιμπρεσιονιστής Μορίς Ραβέλ συνέθετε το 1932 τον κύκλο τριών τραγουδιών για βαρύτονο και πιάνο «Don Quichotte a Dulcinee», ενώ τo 1910 στην Οπερα του Μόντε Κάρλο οι Γάλλοι παρακολουθούσαν την πρεμιέρα της όπερας «Don Quichotte» του Ζιλ Μασνέ. Πολύ αργότερα, το 1988 ο Μίλτον Νασιμέντο με τη βελούδινη φωνή τραγουδούσε στα βραζιλιάνικα «Don Quixote». Ο «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες ενέπνεε ταξιδεύοντας στον χρόνο όπως ταξίδευε στον φανταστικό κόσμο του βιβλίου. Ανάμεσα σε όπερες, συμφωνικά έργα, σάουντρακ, τραγούδια, η τζαζ εκπροσωπήθηκε επάξια με τον αριστουργηματικό δίσκο βινυλίου «Windmill Tilter-The story of Don Quixote» (Fontana 1969, επανέκδοση, Decca 2021) του κορυφαίου Καναδού συνθέτη, μουσικού (τρομπέτα – φλούγκελχορν) Κένι Γουίλερ, για πολλά χρόνια δυσεύρετο, ηχογραφημένο τον Μάρτιο του 1968.
Ο Γουίλερ, γνωστός από τα μνημειώδη του άλμπουμ «Gnu High» (1975), «Deer Wan» (1977), «Angel Song» (1997) στην ECM και τις αναρίθμητες συμπράξεις με πρωτοκλασάτους τζάζμεν, στα 38 του συνέθεσε μια εννιαμερή 41λεπτη σουίτα ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα του Tζον Ντάνκγουερθ, επικεφαλής της ομώνυμης ορχήστρας. Το 1952 μετακινήθηκε στο Λονδίνο και τα χρόνια 1959-1963 ανήκε στην John Dankworth Orchestra. Είχε «ψηθεί» στους χορευτικούς τζαζ ήχους α λα Ελινγκτον και αναρριχήθηκε στην κορυφή της βρετανικής σκηνής. Παράλληλα, οι ανοιχτοί του ορίζοντες και τα αυτοσχεδιαστικά του πειράματα που αποτυπώθηκαν έντονα στις αρχές δεκαετίας του ’70 στους δίσκους της φρι τζαζ Globe Unity Orchestra και στις συνεργασίες του με αντισυμβατικούς, δημιουργικούς μουσικούς όπως οι Εβαν Πάρκερ, Ντέρεκ Μπέιλι, Τρέβορ Γουότς, ήταν αντίβαρο στις μελωδικές του τάσεις.
Με πρωτοφανή ευελιξία ο ήχος του ισορρόπησε μεταξύ μελαγχολίας και χάους. Το «Windmill Tilter» ήταν το δισκογραφικό προσωπικό του ντεμπούτο, αργοπορημένο αν αναλογιστούμε την προηγούμενη δράση του. Η σύνθεση για την John Dankworth Orchestra έγινε όταν για ένα τρίμηνο δεν μπορούσε να παίξει τρομπέτα λόγω εγχείρησης στα δόντια. Ετσι έπαιξε φλούγκελχορν. Οπως ανέφερε τότε ο Ντάνκγουερθ, ο Κένι είναι ένας ιδιαίτερα ήσυχος χαρακτήρας με διάθεση εσωστρέφειας που τον κάνει να θεωρεί τον εαυτό του «loser». Eτσι η στοργή του για έναν φανταστικό «loser» όπως ο Δον Κιχώτης που ωστόσο «έχασε» με πολύ επιδεικτικό τρόπο, και η προσπάθειά του να διαιωνίσει τα επεισόδια της ισπανικής περιπέτειας, αποδείχτηκε ιδανική.
Με πρωτοφανή ευελιξία ο ήχος του ισορρόπησε μεταξύ μελαγχολίας και χάους.
Ιβηρική αύρα
Το εντυπωσιακό έργο για big band είχε ιβηρική αύρα και συγγένειες με το «Sketches of Spain» των Μάιλς Ντέιβις – Γκιλ Eβανς, ωστόσο σφραγίστηκε από την ιδιοσυγκρασιακή συνθετική φλέβα και τον άμεσα αναγνωρίσιμο ήχο του. Τα μέρη της σουίτας εξερευνούν τις περιπέτειες του «αντιήρωα»: τον ιπποτικό έρωτά του με την εξειδικευμένη αγαπημένη του Δουλτσινέα, τη σύγκλιση με τον Σάντσο Πάντσα, το όνειρο στη σπηλιά του Μοντεσίνος, την τελευταία του πτώση – επιστροφή στο σπίτι, την πραγματικότητα και τον κόσμο της λογικής. Συνθέτει με σπάνια ωριμότητα, κομψότητα, εμμονή στη λεπτομέρεια, πνευματώδη διάθεση, εφευρετικότητα, πρωτοτυπία, κινηματογραφική ατμόσφαιρα, χωρίς επικαλύψεις αλλά με ευρυχωρία και προκλήσεις στα όργανα να αυτοσχεδιάσουν και να προσφέρουν μοναδικά σολιστικά μέρη, γνωρίζοντας εξαιρετικά αρμονία λόγω της μαθητείας του στον Ρίτσαρντ Ρόντνεϊ Μπένετ, μαθητή του Πιερ Μπουλέζ και στον Μπιλ Ρούσο, ενορχηστρωτή του Σταν Κέντον.
Ο ζεστός ήχος του συνοψίζει μελαγχολία, ρομαντικό μελωδισμό, εκφραστική απαλότητα, εκλεπτυσμένο λυρισμό, παιγνιώδη διάθεση που απαιτεί ο μουσικός σχολιασμός του ιδεαλιστή λογοτεχνικού «αντιήρωα» και των χαρακτήρων μέσα από σύντομα, διαυγή, ευαίσθητα σόλο και περάσματα σπάνιας πνευστής καλλιγραφίας, υποδειγματικής ακρίβειας και γλυκόπικρων χροιών. Οι φρέσκες, μοντέρνες συνθέσεις αξιοποιούν τις διακυμάνσεις των ποικίλων ηχοχρωματικών επιπέδων και τις δημιουργικές αναζητήσεις της 18μελούς ορχήστρας, στο σύνολό της ή σε εμπνευσμένους διαλόγους μελών της. Φιγουράρουν ο 22χρονος κοντραμπασίστας Ντέιβ Χόλαντ στην πρώτη του ηχογράφηση λίγο πριν τον ανακαλύψει ο Μάιλς Ντέιβις, ο 26χρονος κιθαρίστας Τζον Μακ Λάφλιν λίγο πριν από τη μεγάλη καριέρα στην Αμερική, ο σαξοφωνίστας Τόνι Κόε με υπέροχα σόλο, ο τρομπονίστας Μάικ Γκιμπς και ο Τζον Ντάνκγουερθ. Στην καταληκτική σύνθεση «Don No More» ένας επικός τόνος παρά την απογοήτευση της ανώμαλης προσγείωσης από το κρεσέντο του ιδεαλιστικού ρομαντισμού, αφήνει μια αίσθηση κάθαρσης και αποδέσμευσης.
Ο Γουίλερ ξέρει πολύ καλά να μετουσιώνει τις διαθέσεις της ευαισθησίας του, ακόμα και τις πιο μελαγχολικές, σε διαρκή ανατροφοδότηση μουσικών ιδεών και ευρημάτων. Ανατροφοδότηση που θα τον οδηγήσει σε δύο ακόμα σταθμούς για μεγάλες ορχήστρες της εκτενούς δισκογραφίας του: «Song for Someone» (Incus, 1973) και «Music for Large & Small Ensembles» (ECM, 1990).