Το 2018, η Πολωνή συγγραφέας Ολγκα Τοκάρτσουκ τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας και έγινε διάσημη μολονότι έχαιρε εκτίμησης διεθνώς και πριν από τη μεγάλη βράβευση. Και στα ελληνικά, είχε κυκλοφορήσει το 2017 το βιβλίο της «Το αρχέγονο και άλλοι καιροί» από τον Καστανιώτη, απ’ τον οποίο κυκλοφορούν όλα της τα βιβλία στα ελληνικά. Το 2020 ήρθαν οι «Πλάνητες», φέτος το «Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών», ενώ σε λίγες ημέρες αναμένονται «Τα βιβλία του Ιακώβ», το οποίο θεωρείται magnum opus της. Το «Αλέτρι» έχει μεταφραστεί από την Αναστασία Χατζηγιαννίδη, τα άλλα τρία από την ακάματη μεταφράστρια (γερμανικών, ρωσικών, πολωνικών…) Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Της ζητήσαμε να μας μυήσει στο σύμπαν του νέου βιβλίου της Πολωνής νομπελίστριας.
Ο τίτλος του βιβλίου: αναφέρεται στον κεντρικό ήρωά του, τον Ιακώβ Φρανκ, υπαρκτή ιστορική προσωπικότητα. Ο Ιακώβ Φρανκ ή άλλως Γιάκουμπ Λεϊμπόβιτς (1726-1791), Εβραίος από την Πολωνία, συνεχίζοντας τον 18ο αιώνα την παράδοση του γνωστού και στην Ελλάδα και κυρίως στη Θεσσαλονίκη Σαμπατάι Τσεβί (ή Σεβί) και επιζητώντας με τη σειρά του να αποδείξει ότι όλες οι θρησκείες αναφέρονται στον ίδιο Θεό, εγκαινίασε μια αίρεση, τον «φρανκισμό», οι οπαδοί της οποίας περνούσαν από τη μία θρησκεία στην άλλη. Ο τίτλος παραπέμπει βεβαίως στη χριστιανική θρησκεία, ο πληθυντικός αριθμός ωστόσο υπαινίσσεται παραπάνω από ένα βιβλίο, παραπάνω από μία «Βίβλο». Πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα που επιθυμεί να αναπλάσει με τη μεγαλύτερη δυνατή πιστότητα την ατμόσφαιρα του πολυπολιτισμικού κόσμου των τριών μεγάλων αυτοκρατοριών του 18ου αιώνα την εποχή του Διαφωτισμού. Περιέχει ελάχιστα μυθοπλαστικά στοιχεία και βασίζεται σε πολύ μεγάλο μέρος του σε ιστορικές πηγές και λεπτομερή μελέτη. Η Τοκάρτσουκ χρειάστηκε επτά χρόνια για να γράψει αυτό το βιβλίο.
«Πολυμυθιστόρημα»: Δεν θα το χαρακτήριζα έτσι, με την έννοια ότι επιμένει στην ίδια εξελισσόμενη σε μεγάλο βάθος χρόνου, ιστορία – την ιστορία της ζωής του Ιακώβ Φρανκ. Μέσω του βίου του κεντρικού ήρωα απεικονίζεται ένας ολόκληρος κόσμος ή μάλλον πολλοί κόσμοι – η Δύση και η Ανατολή, οι καθολικοί, οι ορθόδοξοι, οι εβραίοι, οι μουσουλμάνοι, πόλεις και χωριά, ταξίδια, συζητήσεις, εμπόριο, κρατική εξουσία, η θέση των γυναικών, διαφωτιστές και σκοταδιστές, ήθη, προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες. Οι σκηνές του μυθιστορήματος εκτυλίσσονται τόσο στην πολωνική επαρχία όσο και σε μεγάλες πόλεις – εμπορικά κέντρα της εποχής (Σμύρνη, Θεσσαλονίκη, Βιέννη κ.λπ.), οι περιγραφές είναι όχι μόνο πειστικές, είναι συναρπαστικές, οι χαρακτήρες εξελισσόμενοι στη διάρκεια της ζωής τους. Η συνοχή επιτυγχάνεται χάρη στην παρακολούθηση συγκεκριμένων προσώπων, και κυρίως, βεβαίως, του Ιακώβ και της οικογένειάς του. Το βιβλίο έχει ξεχωρίσει ως αριστούργημα επειδή καταφέρνει με εξαιρετική μαεστρία να ζωγραφίσει πειστικά μια άλλη εποχή και να σκύψει πάνω από τα ιστορικά πρόσωπα με ευαισθησία, ενσυναίσθηση και κριτικό πνεύμα συγχρόνως.
Η Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, που το μετέφρασε στα ελληνικά, μας μυεί στο σύμπαν του νέου βιβλίου της Πολωνής νομπελίστριας, «Τα βιβλία του Ιακώβ».
Γιατί να το διαβάσει κάποιος: Για να βυθιστεί στην πιο ζωντανή, αληθοφανή και συγκινητική λογοτεχνική αναπαράσταση του 18ου αιώνα, για να προβεί στις απαραίτητες συγκρίσεις, για να αναστοχαστεί τη διαχρονικότητα της ανθρώπινης συνθήκης, της ανθρώπινης αγωνίας αλλά και ευτυχίας, για να ανατρέψει μέσα του την αντίληψη της ιστορίας ως μιας στείρας απομνημόνευσης χρονολογιών, μαχών, ονομάτων επιφανών πρωταγωνιστών της. Και βεβαίως για να απολαύσει τη μαεστρία της γραφής της Τοκάρτσουκ.
Μεταφραστικές δυσκολίες: Αρκετές. Τα ιστορικά τοπωνύμια, για παράδειγμα, που αλλάζουν από εποχή σε εποχή και από γλώσσα σε γλώσσα. Η Τοκάρτσουκ παρακολουθεί τις αλλαγές στη δική της γλώσσα – ένας τόπος υπάρχει περίπτωση να αναφέρεται αλλιώς σε διαφορετικά κεφάλαια του βιβλίου ή από διαφορετικούς ήρωες. Στα ελληνικά οι αλλαγές αυτές δεν είναι οι ίδιες. Υπήρξαν κάποιοι όροι που με προβλημάτισαν.
Η δική μου προσωπική δυσκολία συνίστατο στο να καταφέρνω να δουλεύω στα διαλείμματα ανάμεσα σε χημειοθεραπείες κατά την περυσινή περιπέτειά μου με τον καρκίνο του μαστού. Με την ευκαιρία αυτή, ωστόσο, ενημερώθηκα και για κάτι που μου φάνηκε απίστευτο: η συγκεκριμένη μετάλλαξη κάποιου γονιδίου που φάνηκε στην εξέταση παρατηρείται αποκλειστικά σε πολωνοεβραϊκούς πληθυσμούς. Η γιαγιά Ρόζα που ήρθε από τη Σμύρνη και πέθανε στην Αθήνα από τον συγκεκριμένο τύπο καρκίνου μπορεί, τελικά, να ήταν εβραϊκής καταγωγής. Μπορεί ο Ιακώβ Φρανκ να γνώριζε τους απώτερους προγόνους της που μάλλον κάποια στιγμή μετακινήθηκαν από την Πολωνία για να εγκατασταθούν στη Σμύρνη και να αλλαξοπιστήσουν.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr