Λίγο πριν πεθάνει ο Αμος Οζ και παρά την επιτυχημένη καριέρα του ως συγγραφέα παγκοσμίου φήμης, η κόρη του Γκάλια τον κατηγόρησε ότι την κακοποιούσε λεκτικά και σωματικά και ότι η κακοποίηση συνεχιζόταν μέχρι το τέλος της ζωής του. Αυτή η είδηση σόκαρε την παγκόσμια κοινή γνώμη γιατί αμαυρωνόταν η φήμη ενός πολυαγαπημένου, ευαίσθητου συγγραφέα, ο οποίος εκτός από τη λογοτεχνική κληρονομιά έδωσε μάχες για την ειρήνη και την ομαλή συνύπαρξη Ισραηλινών – Παλαιστινίων. Αρκετοί ήταν αυτοί που βιάστηκαν να τον κρίνουν ή να καταδικάσουν ακόμα και τα βιβλία του, προαναγγέλλοντας το τέλος και της λογοτεχνικής του αξίας.
Πριν από λίγες ημέρες στο Φεστιβάλ Ισραηλίτικου Κινηματογράφου προβλήθηκε στην Αθήνα το ντοκιμαντέρ του Γιαΐρ Κεντάρ με τίτλο «Το τέταρτο παράθυρο». Ο Αμος Οζ σε αυτό το ντοκιμαντέρ συνομιλεί με την τελευταία του βιογράφο, ενώ παρεμβαίνουν πρόσωπα του οικογενειακού και του φιλικού του περιβάλλοντος, μιλώντας για τη ζωή του συγγραφέα: ταραγμένη παιδική ηλικία, αυτοκτονία της μελαγχολικής του μητέρας, εφηβεία μοναχική και σκληρή στα κιμπούτς, ενηλικίωση, γάμος, παιδιά, βιβλία, αναγνώριση. Η εικόνα του Οζ είναι μια εικόνα ενός χολιγουντιανού αστέρα, όμορφου, λαμπερού, η φωνή του όμως πληγωμένη, με αμυχές, τρεμάμενη σε στιγμές, να αναρωτιέται «Γκάλια, Γκάλια, τι σου έκανα;». Μετά το σκάνδαλο που ξέσπασε, ο συγγραφέας προσπαθούσε να καταλάβει τι συνέβη, γιατί ήταν η κόρη του τόσο, μα τόσο θυμωμένη, τι κακό της είχε κάνει. Μάταια όμως.
Ζούμε σε εξαιρετικά ταραγμένες εποχές, όχι χειρότερες όμως από άλλες. Σκάνδαλα βγαίνουν στην επιφάνεια, συγγραφείς κατηγορούνται για ανοσιουργήματα, πιτσιρικάδες ακτιβιστές πετάνε μπογιές σε αριστουργήματα του Κλιμτ, του Βαν Γκογκ. «Τι έκανε ο Κλιμτ για τη σωτηρία του πλανήτη;», αναρωτιούνται. Και θα μείνουν με το ερώτημα, ενώ θα μείνει και η πράξη τους μια χονδροειδής αντίδραση θυμωμένων παιδιών που δεν έχουν αναρωτηθεί τι τους φταίει πραγματικά. Αλλά τα βάζουν με τα έργα τέχνης.
Φυσικά πώς να περιμένουμε κάτι καλύτερο, όταν δεν μπορούν οι ίδιοι οι εκδοτικοί οίκοι να προστατεύσουν τα βιβλία τους. Οταν αποσύρουν ή τουλάχιστον έτσι ακούστηκε, ότι αποσύρουν όλα τα βιβλία ενός βραβευμένου συγγραφέα εξαιτίας των τρομακτικών κατηγοριών που ήρθαν στην επιφάνεια και για τις οποίες όλοι μένουμε ενεοί, με την ευχή η Δικαιοσύνη να κάνει αλάνθαστα το έργο της. Μπορούμε όμως να ξεχωρίσουμε τα έργα από τα πρόσωπα; Μπορούμε ή αντέχουμε να καλλιεργήσουμε έναν χώρο σκέψης όπου θα συνυπάρχουν πολλά και ενίοτε αντιφατικά πράγματα; Να αγαπάς, για παράδειγμα, το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας», αλλά να μη συμφωνείς καθόλου με τις απόψεις περί αντισημιτισμού του Σελίν. Να αγαπάς τα βιβλία του Αμος Οζ, αλλά να θλίβεσαι για το οικογενειακό τους δράμα και για την οδύνη της Γκάλια.
Δεν μπορείς να γίνεις καλλιτέχνης εάν δεν είσαι τραυματισμένος. Το πόσο, σε ποιες μεριές έχεις λαβωθεί και πόση συνείδηση του τραύ- ματος έχεις, είναι μια άλλη συζήτηση.
Να παλεύεις για τον πλανήτη και την ομορφιά του, χωρίς να πρέπει να μουντζουρώσεις έναν πίνακα, αντέχοντας ότι ίσως ο Γκούσταβ Κλιμτ δεν έδωσε καμία μάχη για τη σωτηρία του πλανήτη. Και επίσης να αντέχεις και όποιον πιστεύει ότι ο Κέβιν Σπέισι είναι μεγάλος ηθοποιός, ακόμα και εάν υπήρξε και αποπλανητής ανηλίκων, κάτι που δεν αποδείχθηκε.
Μιλάμε συχνά για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Πόσο δεν θέλουμε να επιστρέψουν ποτέ, να μη ζήσει σύγχρονος άνθρωπος την απολυταρχικότητα της σκέψης και της πράξης, τη μηχανιστική καθοδήγηση, τον φανατισμό. Σήμερα όμως όλοι εμείς οι δημοκράτες, που μισούμε τον Χίτλερ, πόσο απέχουμε από την απολυταρχική σκέψη; Πόσο καλλιεργούμε τον εαυτό μας προκειμένου να σκεφτόμαστε ελεύθερα, να βλέπουμε αντιθέσεις και αντιφάσεις, να μην εξιδανικεύουμε και επίσης να μη ρίχνουμε τα πάντα στην πυρά, ακόμα και εάν το ίδιο το υποκείμενο πρέπει να καταδικαστεί.
Τα έργα του όμως; Τα έργα τέχνης είναι έργα της πνευματικής διάνοιας. Είναι αποτέλεσμα της πάλης του καλού με το κακό. Είναι η σύγκρουση της σκέψης με την πράξη ενός ταραγμένου νου, μιας ευαίσθητης ψυχής, ενός τραυματισμένου υποκειμένου. Δεν μπορείς να γίνεις καλλιτέχνης εάν δεν είσαι τραυματισμένος. Το πόσο είσαι, σε ποιες μεριές έχεις λαβωθεί και πόση συνείδηση του τραύματος έχεις, είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση. Αλλά μπορείς να είσαι ένα κάθαρμα και παρ’ όλα αυτά να κατορθώνεις τις μικρές ώρες της ζωής σου να αφήνεις κληρονομιά στην ανθρωπότητα έναν λυγμό, μια προσευχή, μια ελπίδα εξιλέωσης με τους στίχους σου, τα βιβλία, ένα μουσικό κομμάτι.
Αυτή τη «φωνή», που οδηγήθηκε στην τέχνη και όχι στην ωμότητα πράξεων παραλογισμού, πρέπει, οφείλουμε να τη διασώσουμε. Οφείλουμε να κρατάμε κάθε φορά ένα μικρό φανάρι μέσα στη νύχτα, ξυπόλυτοι και ρακένδυτοι παρά την πληθώρα της πληροφορίας για να ξεσκαρτάρουμε τι έχει μείνει από τη φωτιά. Τι αναπνέει, τι διασώζεται από τα σκουλήκια. Και ως διά μαγείας εάν έχουμε τα αθώα μάτια ενός παιδιού θα δούμε μεγαλοσύνη σε έναν εγκληματία, αλλά και μικροπρέπεια σε έναν νοικοκύρη. Οι πράξεις κρίνονται, καταδικάζονται, εξοβελίζονται και αφορούν τη Δικαιοσύνη. Η σκέψη μας είναι με τα θύματα. Τα πνευματικά όμως έργα ως σύμβολα συνεχίζουν να αφορούν την κοινωνία που επιθυμεί να ζήσει και τη δική της πάλη με το καλό και το κακό. Και μέσα από το κάθε έργο τέχνης, μικρό ή μεγάλο, θα δούμε ότι πάντα, μα πάντα νικάει το καλό.
Ποιοι είμαστε εμείς να το καταστρέψουμε; Οταν τελικά τίποτε από όλα αυτά δεν μας ανήκει, παρά μόνον η δική μας προσωπική μάχη με τα τραύματα που κουβαλούμε μέσα στη γενικότερη δυσφορία του πολιτισμού.