Μια σημαντική έκδοση κυκλοφορεί τις επόμενες ημέρες και θα παρουσιαστεί την Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής – Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Πρόκειται για το βιβλίο «Φιλικοί στη Βεσσαραβία (1821-1823) – Εγγραφα του Κρατικού Αρχείου της Περιφέρειας Οδησσού», το οποίο υπογράφει η ιστορικός Λίλια Μπιλοούσοβα. Εχοντας κυκλοφορήσει ήδη στην ουκρανική γλώσσα, εκδίδεται και στην ελληνική, περιέχοντας 248 αρχειακά έγγραφα, καθώς και κατατοπιστικά εισαγωγικά κείμενα και ευρετήρια ονομάτων και τοπωνυμίων. Την πρωτοβουλία και τη χορηγία της έκδοσης είχε ο Γ. Πολυχρονόπουλος, πρόεδρος του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητηρίου και του Μουσείου Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό.
«Οι εν λόγω αρχειακές πηγές», σημειώνει η συγγραφέας, «δημοσιεύονται για πρώτη φορά πλήρεις και μεταφρασμένες στην ελληνική γλώσσα. Ως εκ τούτου, παρέχουν νέες δυνατότητες να φωτιστούν διάφορες πτυχές του κινήματος των Φιλικών – ιδίως μέσα από το πρίσμα της βιογραφικής και γενεαλογικής μελέτης».
Κεντρικό πρόσωπο στα έγγραφα αποτελεί ο αντιστράτηγος Ιβάν Νικίτιτς Ινζόβ, πληρεξούσιος κυβερνήτης της Βεσσαραβίας, περιοχής που συνόρευε με τη Μολδοβλαχία – τις χώριζε ο Προύθος. Ανάμεσα στα πρώτα έγγραφα που δημοσιεύονται είναι η έκθεσή του προς τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο και η αλληλογραφία του με τον Ι. Καποδίστρια, υπουργό Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. «Η νομιμόφρων έκθεση του Ινζόβ», γράφει η Μπιλοούσοβα, «περιέχει σειρά πολύ σημαντικών συμπερασμάτων σχετικά με την οργάνωση της εξέγερσης: ο Υψηλάντης προετοίμασε την έξοδό του με απόλυτη μυστικότητα, επιλέγοντας έναν καλό λόγο για την ανάγκη της παραμονής του στο Κισνόβιο: την ανάρρωση από τον τραυματισμό του και το άλγος που οφειλόταν στην απώλεια του χεριού του· η εξέγερση δεν προετοιμαζόταν στο Κισνόβιο, αλλά στην Οδησσό, όπου οι προθέσεις του Υψηλάντη ήταν γνωστές πριν από τη διέλευση του Προύθου».
Τοπική «ελληνική εξέγερση»
«Οι ρωσικές Αρχές, κρατώντας τους Φιλικούς φυλακισμένους σε φρούρια, έπρεπε να βρουν μια λύση σχετικά με το μέλλον των πρώην επαναστατών και την παραμονή τους στη Ρωσία».
Η επανάσταση στη Μολδοβλαχία –στα έγγραφα χαρακτηρίζεται ως τοπική «ελληνική εξέγερση», «δυσάρεστα γεγονότα στο εξωτερικό», «ταραχές», «ασαφείς και δυσμενείς συνθήκες» κ.ά.– είχε μεγάλη επίδραση στη Βεσσαραβία, όπου κατέφυγε πλήθος ατόμων μετά τη Μάχη του Σκουλενίου: «Η Ελληνική Επανάσταση στη Μολδοβλαχία κινητοποίησε όλα τα κοινωνικά στρώματα της περιοχής. Ο άμαχος πληθυσμός αναζητούσε σωτηρία στη ρωσική όχθη του Προύθου. Στη Βεσσαραβία άρχισαν να έρχονται σε μεγάλους αριθμούς Μολδαβοί αγρότες και αθίγγανοι μαζί με τις οικογένειες, την περιουσία και τα κατοικίδιά τους· οι έμποροι έρχονταν για να σώσουν τα προϊόντα τους· οι Μολδαβοί γαιοκτήμονες και αξιωματούχοι έφταναν εδώ με τις αυλές τους: τα μέλη της οικογένειας, συγγενείς, υπηρέτες και περιουσία. […] Οι πρώτες υπηρεσίες που δέχονταν τους πρόσφυγες ήταν τα λοιμοκαθαρτήρια και τα τελωνεία. Εξαιτίας των πρόσφατων επιδημιών της πανώλης, τα μέτρα για την παρακολούθηση μεγάλου αριθμού ατόμων και την απολύμανση ζώων και προϊόντων ήταν εκείνη την εποχή ζήτημα ζωής και θανάτου. Πολλά προβλήματα έπρεπε να επιλυθούν καθ’ οδόν, ακόμη και αν οι οδηγίες και ο νόμος δεν προέβλεπαν κάτι για ανάλογες περιπτώσεις. […] Οι ερωτώμενοι στα σύνορα και στις τελωνειακές αρχές πρόσφυγες και έμποροι αποτέλεσαν σημαντικότατη πηγή πληροφοριών σχετικά με τα γεγονότα που συνέβησαν στη Μολδαβία και τη Βλαχία».
Χίλια και πλέον άτομα παραπέμφθηκαν με στρατιωτική φρουρά από τα λοιμοκαθαρτήρια σε φρούρια ή φυλακές του Ισμαηλίου, του Οργκίεβ, του Χότιν, της Κιλιγιά, του Ρένι. «Οι ρωσικές Αρχές, κρατώντας τους Φιλικούς φυλακισμένους σε φρούρια, έπρεπε να βρουν μια λύση σχετικά με το μέλλον των πρώην επαναστατών και την παραμονή τους στη Ρωσία», σημειώνει η συγγραφέας. «Μία από τις λύσεις ήταν η απελευθέρωσή τους με εγγύηση των ντόπιων κατοίκων, οι οποίοι συμφώνησαν να δεχτούν τους κρατούμενους υπό την επίβλεψή τους, με εγγύηση, και να τους παρουσιάζουν με την πρώτη ειδοποίηση των Αρχών». Σταδιακά έως το 1823 το μεγαλύτερο μέρος των κρατουμένων αφέθηκε με εγγύηση.
Ιδιαίτερα πολύτιμο έγγραφο αποτελεί ο «Ονομαστικός κατάλογος των Φιλικών που κρατούνται στην πολίχνη Οργκίεβ, στον οποίο καταγράφονται η εθνικότητα και υπηκοότητα καθενός». Με τη βοήθειά του οι τυπικές επίσημες εκθέσεις των κρατικών υπαλλήλων αποκτούν νέο περιεχόμενο, δίνουν την ευκαιρία να δούμε «την ιστορία μέσα από τα πρόσωπα» και να αισθανθούμε το πνεύμα της εποχής. Στον Κατάλογο καταγράφονται 1.000 άτομα. Ο συντάκτης του, κατά τη συγγραφέα, «έκανε προσπάθεια να συστηματοποιήσει τα δεδομένα και να αποδώσει την ποικιλία στην καταγωγή και την υπηκοότητα των Φιλικών, στα επαγγέλματά τους, στην κοινωνική τους θέση, στη γεωγραφική τους προέλευση. Φυσικά, τα συμπεράσματα δεν μπορούν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικά, διότι εξετάζεται μόνο μία ορισμένη ομάδα των μελών του κινήματος των Φιλικών». Για την ακρίβεια, μια ομάδα ατόμων που κρατήθηκε μαζί με τους συμμετέχοντες στην επανάσταση, που κι αυτοί με τη σειρά τους κατά ένα μέρος μόνο ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας.
Οι Ελληνες, όπως είναι φυσικό, αποτέλεσαν την κύρια κινητήρια δύναμη της εξέγερσης στη Μολδοβλαχία. Στον Κατάλογο, Ελληνες δήλωσαν 530 άτομα, στη συντριπτική πλειονότητά τους τουρκικής υπηκοότητας. Ωστόσο, καταλήγει η Μπιλοούσοβα: «Το 1821, στη Μολδαβία και στη Βλαχία, υπό το λάβαρο της Ελλάδας αγωνίστηκαν εκπρόσωποι πολλών εθνοτικών ομάδων: Ελληνες, Μολδαβοί, Βούλγαροι, Σέρβοι, Ρώσοι, Ουκρανοί, Βλάχοι, Ρουσνάκοι, Αθίγγανοι, Πολωνοί, Αλβανοί, Αρναούτες, Σκλαβούνοι, Ούγγροι, Μαυροβούνιοι, Βόσνιοι, Γερμανοί, Ιταλοί, Εβραίοι, Τούρκοι, Γάλλοι, Ισπανοί κ.ά. Τους ένωσαν ο χριστιανισμός, η ιδέα της εθνικής ελευθερίας, η επιδίωξη της κοινωνικής ισότητας, ο γεωγραφικός παράγοντας, οι κοινές ιστορικές, πολιτισμικές και πνευματικές παραδόσεις».