Με το «Κουκλόσπιτο» (Et Dukkehjem, 1879) ο Χένρικ Ιψεν εντάσσεται στους ιδεολόγους δραματουργούς που εκφράζουν επαναστατικές για την εποχή τους ιδέες σχετικά με τη γυναικεία χειραφέτηση. Είναι σημαντικό για έναν σύγχρονο σκηνοθέτη να στραφεί σε ένα κλασικό αστικό δράμα του 19ου αιώνα, σε ένα «έργο με θέση» πάνω στα θέματα της οικονομικής, κοινωνικής και ψυχολογικής εξάρτησης των γυναικών από το ανδρικό φύλο. Ο Δημήτρης Τάρλοου σκηνοθέτησε το αστικό δράμα που θεμελιώνεται στην αντίληψη ότι ο έρωτας και η αγάπη είναι οι ηθικές συνθήκες του γάμου, και όταν αυτές οι δύο συνθήκες δεν υφίστανται, τότε ο γάμος αποτελεί μια τυπική σύμβαση χωρίς αξία, ουσία και νόημα για τη ζωή. Σκηνοθέτησε ένα «καλοφτιαγμένο έργο» με άρτια δομή, ισχυρή θεατρική οργάνωση των τριών πράξεων, σύνθετους χαρακτήρες των δραματικών προσώπων.
Ο Τάρλοου ψυχογραφεί τα δραματικά πρόσωπα, προτού τα σκηνοθετήσει και τα μεταφέρει με μια ωραία μεταφραστική μηχανή του χρόνου στο θεατρικό παρόν. Η μετάφρασή του φέρνει στην επιφάνεια εκείνες τις πλευρές του ιψενικού λόγου που περιέχουν την αμφισβήτηση του ιδεαλισμού των προσώπων και τις αντιφάσεις της αστικής ζωής. Προσεγγίζει την ιδιαιτερότητα κάθε ρόλου χωριστά, θέτει στο μικροσκόπιο τη συμπεριφορά του και αναλύει το ψυχογράφημα του ερωτικού τριγώνου (Τόρβαλντ – Νόρα – Ρανκ) με έμφαση στη λεπτομέρεια και διεισδυτικότητα, όπως ταιριάζει στο θέατρο του Ιψεν, στο θέατρο της ακριβούς παρατήρησης της κοινωνικής ζωής. Και όλα αυτά, χωρίς άστοχους νεωτερισμούς ή αυθαίρετους μοντερνισμούς. Διεισδύει στον αστικό ιστό του έργου αποκαλύπτοντας τη σύμβαση και την υποκρισία της συζυγικής ζωής, χωρίς ωστόσο να παραμελεί εκείνες τις λεπτομέρειες που καθιστούν το δράμα εξαρτημένο από το νοσταλγικό κλίμα του fin de siecle. Εμπνέεται από το hugge, τη δανική αντίληψη περί ευτυχίας, και η Θάλεια Μέλισσα υλοποιεί μια σκηνογραφική σύζευξη φυτών και πινάκων, σε μια σύγχρονη αστική κατοικία, με φόντο τα πολύχρωμα φωτάκια ενός χριστουγεννιάτικου δέντρου.
Η Λένα Παπαληγούρα ερμηνεύει τη Νόρα, η οποία ζει πλήρως την απογοήτευση ενός αποτυχημένου γάμου. Γεμίζει τη σκηνή με την πληθωρική παρουσία της, τον δυναμισμό και την ευαισθησία της, χορεύει «μεταμφιεσμένη» και αισθησιακή την ιταλική ταραντέλα, ντύνεται τον στενό της κορσέ, ενδίδει κρυφά στα αμυγδαλωτά, αρνούμενη πεισματικά τις απαγορεύσεις του συζύγου της. Πραγματοποιεί την επανάστασή της σταδιακά, βιώνει τη σύγκρουση ανάμεσα στο ηθικό και στο δίκαιο. Ερμηνεύει μια ηρωίδα που έπραξε κάτι ηθικό, μια απάτη για να διασφαλίσει τα χρήματα της θεραπείας του συζύγου της, αλλά όχι κάτι δίκαιο, λόγω της πλαστογράφησης μιας υπογραφής. Σκιαγραφεί πλήρως την ηρωίδα που έχει άγνοια κινδύνου, είναι αφελής κι έχει μάθει όλοι να της συμπεριφέρονται σαν μια «κούκλα». Ερμηνεύει τη Νόρα, που έχει την αυτάρεσκη όψη της «κούκλας», αποδέχεται πλήρως τη στάση των άλλων, αλλά παίρνει και ρίσκα, λειτουργεί ως ανώριμη ενήλικη, που έχει άγνοια του κινδύνου. Οταν έρχεται σε σύγκρουση με την πραγματικότητα και συνειδητοποιεί ότι λειτουργεί εκτός νόμου, τότε αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση. Καταλαβαίνει ότι όλη η συζυγική σχέση ήταν μια ουτοπία. Ως ηρωίδα με ναρκισσιστικά στοιχεία προσωπικότητας, και καταστρέφει και καταστρέφεται.
Το κλασικό αστικό δράμα του 19ου αιώνα μεταφέρεται στις μέρες μας με μια εξαιρετική διείσδυση στον ιστό του ιψενικού έργου.
Ο Γιώργος Χριστοδούλου, εξαιρετικός ηθοποιός ως σύζυγος Τόρβαλντ, ευθυγραμμίζεται πλήρως με την ιψενική υφή του ρόλου. Συμπεριφέρεται περισσότερο ως πατέρας και λιγότερο ως σύζυγος. Την αποκαλεί «σκιουράκι» και «καρδερινούλα», επιχειρεί να εγκλωβίσει οριστικά τη Νόρα ως «κούκλα», στο «κουκλόσπιτό» της. Η εκρηκτική ύλη του ιψενικού δραματικού φορτίου τινάζει στον αέρα την επιφανειακή αστική ευπρέπεια και σε αυτήν την έκρηξη συμβάλλει καθοριστικά η αφοσιωμένη φίλη Λίντε, την οποία ερμηνεύει έξοχα η Βίκυ Κατσίκα με τις ποικίλες αποχρώσεις, δραματικές και ελαφρά κωμικές, στο παίξιμό της, ντυμένη με ιδιαίτερη έμπνευση από τον Αλέξανδρο Γαρνάβο και την Τζίνα Ηλιοπούλου. Σημαντικές οι ερμηνείες του Κώστα Βασαρδάνη στον ρόλο του Ρανκ και του Θανάση Δόβρη στον ρόλο του Κρόκσταντ κυρίως ως προς τη δραματική ανάπτυξη των κωδίκων μιας θεατρικότητας με συγκροτημένο το υπόβαθρο του κοινωνικού ρεαλισμού. Ιδιαίτερη η ερμηνεία της Ολγας Δαλέκου σε νοηματική γλώσσα.
Η εξαρτητική Νόρα κατακτά την αυτοεκτίμησή της, την ίδια στιγμή που χάνει την εκτίμηση για τον σύζυγό της. Και όλο αυτό συμβαίνει νωρίτερα από τις κατακτήσεις των ψυχαναλυτικών σχολών της Ευρώπης. Η Νόρα κλείνει την πόρτα κι εγκαταλείπει οριστικά τον Τόρβαλντ.
* H κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας – Δραματολογίας του ΑΠΘ και καθηγήτρια στο τμήμα «Ελληνικός Πολιτισμός» του ΕΑΠ.