Τα Γλυπτά του Παρθενώνα ήταν πάντα μια «καυτή πατάτα» για τις εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις. Κατά καιρούς αντιμετωπίστηκε διεκπεραιωτικά ή και πιο επιθετικά, αλλά πάντα με το ίδιο αποτέλεσμα. Τον τελευταίο χρόνο παρατηρείται έντονη κινητικότητα, όχι μόνο από την ελληνική πλευρά –που θα ήταν και αναμενόμενο– αλλά και από τη βρετανική. Για πρώτη φορά φαίνεται ότι το θέμα δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Οι πρόσφατες πληροφορίες για μυστικές συναντήσεις και διαπραγματεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης με το Βρετανικό Μουσείο έκαναν τη νέα κυβέρνηση της Βρετανίας να επαναλάβει την πάγια θέση που έχει πάνω στο ζήτημα – και που δεν εξυπηρετεί τις ελληνικές θέσεις. Για να βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά, διατυπώσαμε πέντε βασικές ερωτήσεις και απαντήσεις για το θέμα.
1. Τι γνωρίζουμε για τις διαπραγματεύσεις;
Τα Γλυπτά του Παρθενώνα περιλαμβάνονται στην ατζέντα των εθνικών θεμάτων και ως εκ τούτου θεωρούνται ζήτημα που μπορεί να χειριστεί η ελληνική πολιτική ηγεσία σε κορυφαίο επίπεδο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται ότι το θέμα χειρίζεται ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο υπουργός Επικρατείας Γιώργος Γεραπετρίτης με υποστηρικτικό ρόλο από το καθ’ ύλην αρμόδιο υπουργείο Πολιτισμού. Ο κ. Γεραπετρίτης επιβεβαίωσε με δηλώσεις του στον ελληνικό και ξένο Τύπο συναντήσεις και συζητήσεις της ελληνικής πλευράς με τον πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου, Τζορτζ Οσμπορν. Η λύση «win-win» που προτείνεται σημαίνει ότι η Ελλάδα είναι διατεθειμένη να στείλει στο Βρετανικό Μουσείο αρχαιότητες στη θέση των Γλυπτών που θα γυρίσουν πίσω.
Σύμφωνα με την εφημερίδα «Τα Νέα» (3/12/2022), η πρώτη συνάντηση Μητσοτάκη – Οσμπορν έγινε τον Νοέμβριο του 2021. Δύο μήνες νωρίτερα, τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, η Ελλάδα σημείωνε μια «νίκη» στην UNESCO: με απόφασή του, ο διεθνής οργανισμός ζητούσε για πρώτη φορά την εξέταση του ζητήματος των Γλυπτών σε επίπεδο κρατών και όχι σε επίπεδο μουσείων. Μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει γνωστή καμία επίσημη διακυβερνητική συνάντηση.
2. Ποιο είναι το ζήτημα της κυριότητας;
Πρόκειται ουσιαστικά για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Γλυπτών του Παρθενώνα. Η κυριότητά τους ορίζει το σε ποιον ανήκουν –εν προκειμένω στο Βρετανικό Μουσείο–, ανεξαρτήτως του πού μπορεί να εκτίθενται και για πόσο. Πάγια ελληνική θέση είναι ότι τα Γλυπτά ανήκουν στην Ελλάδα και μέχρι σήμερα η ελληνική πλευρά έχει απορρίψει κάθε πρόταση «δανεισμού» ή μεταφοράς τους στην Αθήνα χωρίς να λυθεί το ζήτημα της κυριότητας. Αυτή τη στιγμή η ελληνική πλευρά φαίνεται να κινείται με βάση το σκεπτικό ότι οποιαδήποτε συζήτηση για αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των Γλυπτών θα οδηγούσε τις διαπραγματεύσεις σε αδιέξοδο, ενώ οι πληροφορίες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας λένε ότι αναζητείται μια νομική φόρμουλα που θα ικανοποιεί και τις δύο πλευρές.
Η βρετανική κοινή γνώμη τάσσεται σε μεγάλο ποσοστό υπέρ της επανένωσης των παρθενώνειων γλυπτών.
3. Τι σχέση έχει με τα Γλυπτά το θραύσμα Fagan;
Το θραύσμα Fagan είναι μέχρι σήμερα το μοναδικό «ελγίνειο» που έχει επιστρέψει στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα κομμάτι από την ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα και συγκεκριμένα από τα κάτω άκρα της θεάς Αρτέμιδος. Το θραύσμα βρισκόταν στο Μουσείο Salinas του Παλέρμο και με τις διαπραγματεύσεις του ΥΠΠΟΑ και του Μουσείου της Ακρόπολης επέστρεψε για πάντα στην Αθήνα. Ο τρόπος με τον οποίο έγινε η επιστροφή του, ως «κατάθεση» (deposito) και με στόχο να παραμείνει σε μόνιμη βάση (sine die) στο μουσείο, απάλλαξε τις ενδιαφερόμενες πλευρές από τη χρήση νομικών όρων που θα σχετίζονταν με θέματα κυριότητας και ιδιοκτησίας. Στην πράξη, το «ελγίνειο» θραύσμα ήρθε και θα παραμείνει στην Αθήνα με έναν ανώδυνο τρόπο. Πηγές που συμμετείχαν στη διαπραγμάτευση για το θραύσμα Fagan λένε στην «Κ» ότι ο τρόπος που δρομολογήθηκε αυτή η επιστροφή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μοντέλο για την επανένωση των Γλυπτών από το Βρετανικό Μουσείο.
4. Ποιο νόμο επικαλείται η βρετανική κυβέρνηση;
Η νομοθεσία που απαγορεύει στο Βρετανικό Μουσείο να πωλήσει ή να παραδώσει σε κάποιον φορέα ή χώρα μέρος της συλλογής του (παρά μόνο σε πολύ ιδιαίτερες περιπτώσεις, στις οποίες φαίνεται πως δεν εμπίπτουν τα Γλυπτά του Παρθενώνα) είναι η λεγόμενη British Museum Act του 1963. Τη Δευτέρα, ένας εκπρόσωπος του πρωθυπουργού της Βρετανίας Ρίσι Σούνακ απέκλεισε ρητά το ενδεχόμενο να τροποποιηθεί –προς όφελος της Ελλάδας, εννοείται– ο συγκεκριμένος νόμος. «Η θέση μας δεν έχει αλλάξει», δήλωσε ο εκπρόσωπος του Βρετανού πρωθυπουργού, συμπληρώνοντας αφενός ότι οι αποφάσεις σχετικά με τη διαχείριση των συλλογών του Βρετανικού Μουσείου είναι υπόθεση του ιδρύματος και των Trustees και αφετέρου ότι η τύχη των Γλυπτών του Παρθενώνα είναι ζήτημα που δεν συνδέεται με την κυβέρνηση. Μια λύση θα μπορούσε ίσως να βρεθεί μέσω της νομοθεσίας Charities Act του 2011, η οποία τροποποιήθηκε πρόσφατα και επιτρέπει στα βρετανικά μουσεία να επιστρέψουν αρχαιότητες λόγω τεκμηριωμένης ηθικής υποχρέωσης, ωστόσο παραμένει αβέβαιο αν θα χρησιμοποιηθεί αυτή η νομική οδός.
5. Υπάρχει μομέντουμ επιστροφής;
Ισως είναι η μόνη απάντηση που μπορεί να δοθεί με βεβαιότητα. Σαφώς και υπάρχει, όχι μόνο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα αλλά και για άλλα πολιτιστικά αγαθά που διεκδικούν χώρες του κόσμου, όπως τον Θησαυρό του Μπενίν ή τη Στήλη της Ροζέτας. Η βρετανική κοινή γνώμη τάσσεται σε μεγάλο ποσοστό υπέρ της επανένωσης των Γλυπτών, και πολιτικά πρόσωπα, όπως ο πρώην υπουργός Πολιτισμού Εντ Βέιζι, αλλά και μεγάλα μέσα ενημέρωσης, όπως η εφημερίδα The London Times, υποστηρίζουν τις ελληνικές θέσεις και ασκούν πιέσεις. Ενδεικτική της μεταστροφής που συντελείται και εντός του Βρετανικού Μουσείου ήταν η ομιλία του Οσμπορν στο ετήσιο γκαλά των Trustees, ο οποίος είπε μεταξύ άλλων ότι τη νέα χρονιά «κάποια εκθέματα μπορεί να γυρίσουν στον τόπο τους».