Η Επανάσταση και η… αφέλεια των φιλελλήνων

Η Επανάσταση και η… αφέλεια των φιλελλήνων

Ενα σημαντικό, αν και αρκετά επικριτικό, έργο για τον Αγώνα του 1821

3' 30" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

WILLIAM ST. CLAIR
…και πάλι μια Ελεύθερη Ελλάδα
πρόλογος: Roderick Beaton
μετάφραση: Γιώργος Μπλανάς
εκδ. Γκοβόστης, 2022, σελ. 567

Πριν από πενήντα χρόνια (1972) ο William St. Clair με εντυπωσίασε με το βιβλίο του «That Greece May still be Free». Ο τίτλος προέρχεται από ποίημα του Λόρδου Μπάιρον. Ο συγγραφέας ξεπέρασε σε τραχύτητα ακόμη και τους επικριτικούς, όπως ο Τζορτζ Φίνλεϊ, ιστορικούς του Αγώνα. Η ακριβοδίκαιη κατανομή αγριοτήτων που διέπραξαν Ελληνες και Τούρκοι κατά την Επανάσταση σόκαρε τότε τους αναγνώστες του St. Clair, ιδιαίτερα εκείνους που ακόμη πίστευαν ότι οι αγωνιστές ήταν από τη φύση τους όλοι μεγαλόψυχοι, ενώ οι Οθωμανοί, τέρατα. Εκτός από λεπτομέρειες των ακροτήτων, ο συγγραφέας επικεντρώνει τη διήγηση στην αφέλεια των φιλελλήνων του 1821-30 οι οποίοι, κατ’ αυτόν, δεν αντιλαμβάνονταν τα μειονεκτήματα των Ελλήνων, χάρη στους οποίους οι ξένοι αυτοί είχαν υποστεί τόσες θυσίες.

Οι διαπραγματεύσεις για τα δύο πρώτα δάνεια της Ελληνικής Επανάστασης είναι από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου.

Η κατάταξή του σε ιστορικά ρεύματα Γερμανών, Ιταλών, Γάλλων, Βρετανών και Αμερικανών, διαφωτίζει και τον χαρακτήρα της βοήθειας που προσέφερε κάθε εθνοτική ομάδα φιλελλήνων. Με εξαίρεση όμως τους Αμερικανούς, με επικεφαλής τον Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου, που υπήρξαν οι πιο ρεαλιστές και πρακτικοί στην προσφορά τους, οι υπόλοιποι έφθασαν στην Ελλάδα με ψευδαισθήσεις και πολλοί απογοητεύτηκαν και έφυγαν. Ο St. Clair δεν εξηγεί την απουσία Ρώσων φιλελλήνων στην Ελλάδα, ενώ υπήρξαν κάποιοι στη Ρωσία, όπως ο μεγάλος ποιητής Πούσκιν. Από τους πιο γνωστούς ξεχωρίζουν κατά σειρά προσφοράς ο Χέιστινκς ή Αστιγξ, ο Γκόρντον, ο Νόρμαν, ο Σανταρόζα, ο Τσερτς, ο Φαβιέρος και ο Μάγερ, που πέθανε στην έξοδο του Μεσολογγίου.

Δεν θέλησε, ή δεν μπόρεσε ο St. Clair να αναλύσει την προνεωτερική κοινωνία της Ελλάδας την εποχή του Αγώνα και τη δύσκολη συμβίωση με τη νεωτερική κοινωνία της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης. Το έργο του Ερνεστ Γκέλνερ («Conditions of Liberty», 1994) δεν είχε εκδοθεί ακόμη το 1972 όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο του St. Clair. Ασχολείται ο Γκέλνερ με την ανάλυση κοινωνιών με διαφορετικές προτεραιότητες, όπως η οικογένεια και η εντοπιότητα στις προνεωτερικές κοινότητες, την κοινωνία των πολιτών και το έθνος-κράτος στις νεωτερικές. Δυστυχώς ο St. Clair δεν καταπιάστηκε με τις διαφορές αυτές και κρίνει τους επαναστατημένους Ελληνες ο ίδιος ως νεωτερικός άνθρωπος. Ωστόσο, οι εξεγερμένοι υπήρξαν σε μεγάλο βαθμό συνεπείς στις αρχέγονες πεποιθήσεις τους και ασφαλώς αποτέλεσαν ένα φαινόμενο «αριστείας» στην εξουσία, που δεν παρουσιάζεται πάντοτε στην κατοπινή Ιστορία του ελληνικού κράτους. Υπάρχουν και τα μικρά λάθη στο βιβλίο, όπως η εντύπωση του συγγραφέα ότι η επανάσταση στην Πελοπόννησο προηγήθηκε της αντίστοιχης του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία. Είναι επίσης λανθασμένη η άποψή του ότι κλέφτες και αρματολοί του Μοριά «κατέβηκαν από τα βουνά και ρίχτηκαν στους τουρκικούς οικισμούς» (σελ. 56). Η κλεφτουριά του Μοριά ξεκληρίστηκε το 1805-6 και οι αρματολοί δεν έδρασαν στη νότια Ελλάδα. Ο St. Clair επισημαίνει πολύ σωστά τη δύναμη της ελληνικής γλώσσας ως παράδοση των Ευαγγελίων (σ. 66), που επέτρεπε στους χριστιανούς Αρβανίτες να μιλούν τουλάχιστον δύο γλώσσες.

Η Επανάσταση και η… αφέλεια των φιλελλήνων-1

Τον ρόλο των Αρβανιτών (Σουλιωτών και Υδραίων – Σπετσιωτών), επισήμανε πρώτος ο ιστορικός Τζορτζ Φίλνεϊ, αλλά ο St. Clair θεωρεί ότι ο Γεώργιος Κουντουριώτης, κατοπινός πρόεδρος του εκτελεστικού της κυβέρνησης, δεν μιλούσε καθόλου ελληνικά. Ομως, ότι ένας Σουλιώτης καπετάνιος, ο Μάρκος Μπότσαρης, άφησε ελληνοαλβανικό λεξικό, καθώς και η αλληλογραφία του ίδιου του Κουντουριώτη στα ελληνικά, διαψεύδουν την εντύπωση αυτή του St. Clair.

Οι διαπραγματεύσεις και η πραγματοποίηση των δύο πρώτων δανείων της Ελληνικής Επανάστασης είναι από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου. Αντιλαμβάνεται εδώ ο αναγνώστης τη μειονεκτική θέση των Ελλήνων και εντυπωσιάζεται από τους δυσμενείς όρους που επέβαλαν οι δανειστές, ώστε να φθάσει στα χέρια των δανειζόμενων ένα μικρό μέρος του συνολικού ποσού χρέωσης. Λίγες μέρες πριν από την έκδοση του δανείου οι Ελληνες εκπρόσωποι ήταν προσκεκλημένοι σε επίσημο δείπνο στο Λονδίνο. Ο μεταφραστής θεώρησε ότι ο δήμαρχος της πόλης (Lord Mayor) ήταν κάποιος Λόρδος Μέγιορ (σ. 335). Ο Γιάννης Κολιόπουλος και οι μαθητές του νεότεροι ιστορικοί του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, αναμόρφωσαν πολλές από τις παλιές ιδέες περί Επανάστασης και φιλελλήνων, όμως δεν περιμένουμε να είχε ο St. Clair προβλέψει τις αλλαγές αυτές πριν από πενήντα χρόνια. Το έργο του για τους φιλέλληνες παραμένει σημαντικό και πάνω του βασίζονται τα νέα ευρήματα.

* Ο κ. Θάνος Μ. Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής Ιστορίας στο ΕΚΠΑ.

 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή