Νικολό Μακιαβέλλι
Φλωρεντινές ιστορίες
μτφρ.: Θεοδόσης Νικολαΐδης
εκδ. Αλεξάνδρεια
1525. Ο Μακιαβέλλι ζει εξόριστος στο χωριουδάκι του Σαν Κασιάνο, είκοσι χιλιόμετρα απ’ τη Φλωρεντία. Οι συνθήκες γι’ αυτόν, τη γυναίκα του και τα πέντε παιδιά του δεν είναι ιδανικές. Παλεύει με τη φύση, την ανέχεια, αλλά και την πονηριά των γειτόνων.
Στο μικρό πανδοχείο απέναντι από το σπίτι του, στο διαβόητο Albergaccio, συγχρωτίζεται με τον απλό κόσμο της υπαίθρου. Ακούει τις ιστορίες του κρεοπώλη, του μυλωνά, των εργατών. Παίζει μαζί τους χαρτιά και τάβλι. Μαθαίνει νέα από τους διαβάτες που καταφτάνουν από διάφορες πόλεις της Ιταλίας. Το βράδυ βρίσκει καταφύγιο στους Αρχαίους. Το ομολογεί στο γράμμα προς τον φίλο του Φραντσέσκο Βετόρι: «Πριν μπω στο δωμάτιο που έχω για μελέτη, βγάζω τα γεμάτα λάσπη ρούχα της δουλειάς, αυτά που φορούσα όλη τη μέρα, και βάζω εκείνα που είχα για το παλάτι και τα δικαστήρια. Με αυτή την επίσημη ένδυση εισέρχομαι στις αυλές των αρχαίων σοφών και εκείνοι με καλωσορίζουν. Ανάμεσά τους γεύομαι την “τροφή” που είναι αποκλειστικά και μόνον για εμένα, την “τροφή” για την οποία γεννήθηκα. Σ’ αυτές τις τέσσερις ώρες ξεχνώ τον κόσμο ολότελα. Λησμονώ κάθε έγνοια. Σ’ αυτές τις τέσσερις ώρες δεν νιώθω ούτε στιγμή πλήξη, δεν φοβάμαι πια τη φτώχεια και σταματώ να τρέμω απέναντι στον θάνατο». Παρά τις αντιξοότητες, που του επιφύλαξε η δυσήνια fortuna, στα χρόνια της εξορίας θα συγγράψει τα αριστουργήματα που θα τον αναδείξουν στον κορυφαίο εκπρόσωπο του ριζοσπαστικού πολιτικού ουμανισμού. Εδώ θα ολοκληρώσει τον «Ηγεμόνα», τους «Λόγους επί της πρώτης Δεκάδας του Τίτου Λίβιου» αλλά και τις «Φλωρεντινές ιστορίες», που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια στα ελληνικά.
Το έργο (με μια δόση τραγικής ειρωνείας) γράφεται κατά παραγγελία του Ιουλίου Μεδίκου και μετέπειτα Πάπα Κλήμη Ζ΄. Σε αυτό ο Μακιαβέλλι μας χαρίζει μια εξαιρετικά σημαντική μαρτυρία για τις πολιτικές και οικονομικές αντιπαραθέσεις εντός Φλωρεντίας, οι οποίες και προσδιόρισαν την ταραγμένη ιστορία της.
Η αφήγηση είναι διδακτική στη στοχοθεσία της. Ο Μακιαβέλλι, υιοθετώντας την ουμανιστική παράδοση, γράφει ιστορία για να προβάλει παραδείγματα άξια μίμησης. Παρουσιάζει εκείνους που μπόρεσαν να αρθούν πάνω από τις στενές ατομικές επιδιώξεις ή τις επιμέρους αντιλήψεις της ομάδας τους και να αφιερωθούν στο κοινό καλό.
Από το έργο δεν απουσιάζουν ορισμένες από τις πλέον κεντρικές προκείμενες της σκέψης του. Πράγματι, διάφορα επεισόδια στην ιστορία της Φλωρεντίας επιβεβαιώνουν ότι «τα σχέδια των ανθρώπων είναι αβέβαια και σφαλερά», ότι «τις εχθρότητες και τα μίση τα γεννάει η καχυποψία», ότι η τύχη δεν είναι πάντα καλή με όσους το αξίζουν, αλλά και το ότι εάν είσαι γενναιόδωρος με τον λαό, εκείνος θα σε ανταμείψει με αφοσίωση. Η ανάγνωση των ιστοριών μάς επιτρέπει να διαπιστώσουμε –ίσως με έκπληξη– τη βιαιότητα μιας εποχής που έχουμε συνηθίσει να συνδέουμε με την εκλέπτυνση του ανθρώπινου πνεύματος και τον πολιτισμό. Πλάι στον Μποτιτσέλι, τον Ντονατέλο και τον Λεονάρντο εκτυλίσσονται σφοδρές πολεμικές συγκρούσεις, αιματηρές εξεγέρσεις, εμφύλιοι, συνωμοσίες, καθώς και απαγχονισμοί, αποκεφαλισμοί και δολοφονίες. Ο πολίτης της Φλωρεντίας θα πεθάνει στο Σαν Κασιάνο πάμφτωχος. Τα βιβλία του θα εκδοθούν και θα απαγορευτούν από την Εκκλησία. Ο ίδιος θα μείνει στην Ιστορία ως ο ραδιούργος μυστικοσύμβουλος των τυράννων, ενώ το όνομά του θα γίνει συνώνυμο μύριων κακών.
Για ποιο λόγο; Ισως γιατί μπόρεσε να δει βαθιά μέσα στην ψυχή μας και δεν δίστασε να μιλήσει ανοικτά γι’ αυτό που αντίκρισε. Ισως γιατί κατανόησε τη βαθύτατη αντινομία μεταξύ ηθικής και αναγκαιότητας. Γι’ αυτό και είναι ο στοχαστής που εγκαινιάζει την πολιτική σκέψη των νεότερων χρόνων. Toν φαντάζομαι ξανά στο θορυβώδες πανδοχείο να κοιτάζει εξεταστικά τους συνδαιτυμόνες του. Οπως τους παρατηρεί, ενατενίζει, δίχως να το γνωρίζουν, έναν νέο κόσμο. Είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε εμείς, οι εξίσου εξόριστοι και αμετάκλητα μόνοι, πολίτες της ύστερης εσωτερικότητας.