Η νέα παράσταση που ετοιμάζει ο Γιάννης Χουβαρδάς στο Θέατρο Τέχνης θυμίζει ταινία τρόμου. Διαδραματίζεται σε ένα απομακρυσμένο, σκοτεινό πανδοχείο κάπου στην Κεντρική Ευρώπη. Οι μοναχικές ιδιοκτήτριες, μάνα και κόρη, που ονειρεύονται να ξεφύγουν από τον Βορρά για ζήσουν σε μια χώρα όπου «ο ήλιος καταβροχθίζει τα πάντα», ληστεύουν και δολοφονούν όποιον πελάτη περνάει από κει. Δεν γλιτώνει ούτε ο γιος, όταν επιστρέφει ύστερα από 20 χρόνια στη γενέθλια γη, με τη νεαρή του σύζυγο. Η απόφασή του να μην ανακοινώσει εξαρχής την ταυτότητά του, γίνεται μοιραία.
Δεν είναι από τα έργα που ανεβαίνουν συχνά, με τόση σκοτεινιά και τρόμο που κουβαλά, λέει η Μαριάννα Κάλμπαρη για την «Παρεξήγηση» που έγραψε ο Αλμπέρ Καμύ το 1944 και παρουσιάζεται στις 3 Φεβρουαρίου στη σκηνή της οδού Φρυνίχου, σε δική της μετάφραση. Καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης και σκηνοθέτις, δεν παίζει συχνά, όμως, σε αυτό το θρίλερ, όπως το περιγράφει, υποδύεται τη σκληρή μάνα, έχοντας δίπλα της τους Φλομαρία Παπαδάκη, Αναστάση Ροϊλό, Πηνελόπη Τσιλίκα, καθώς και τον Μπλέιν Ρένινγκερ, ο οποίος ερμηνεύει ζωντανά τη μουσική που έγραψε για την παράσταση.
«Η “Παρεξήγηση”», λέει η Μ. Κάλμπαρη, «έχει πολύ μυστήριο, σκοτεινιά και όλη τη φιλοσοφία του Καμύ για τη ζωή, τον θάνατο, το μοιραίο, τον εγκλεισμό, τις επιλογές που κάνουμε και αυτές που δεν κάνουμε, τον φόβο μας να αποκαλυφθούμε. Τις φορές εκείνες που ρισκάρουμε, θέλοντας να δοκιμάσουμε τα αισθήματα των άλλων απέναντί μας. Για μένα, το σημαντικότερο είναι αυτό που υποστηρίζει ο ίδιος ο συγγραφέας: Οτι πρέπει να λες την αλήθεια. Αλλιώς, μπορείς να οδηγηθείς και εσύ αλλά και οι γύρω σου στην καταστροφή».
Η γυναίκα που υποδύεται δεν είναι μια τυπική μάνα. Είναι, όπως εξηγεί η ηθοποιός, «μια γυναίκα που έχει φθαρεί η καρδιά της, που έχασε τη συνήθεια να αγαπάει. Σκληρή, κυνική, σκοτεινή, δεν καταλαβαίνεις τι θέλει και τι αισθάνεται. Το ενδιαφέρον, αλλά ανατριχιαστικό παράλληλα, είναι ότι δεν καταλαβαίνουμε αν αυτή η μάνα αναγνωρίζει ή όχι τον γιο της όταν επιστρέφει. Θέμα που ο συγγραφέας αφήνει ανοιχτό στον θεατή. Οταν ένα παιδί κρατάει κακία στον γονιό για κάτι, δεν πειράζει. Οταν όμως ο γονιός κρατάει κακία στο παιδί του, αυτό δεν ξεπερνιέται».
Η «Παρεξήγηση», γραμμένη από τον Γάλλο νομπελίστα στη διάρκεια της κατοχής της Γαλλίας από τους ναζί, «είναι έργο δομημένο κατά τους αριστοτελικούς κανόνες της τραγωδίας και οι ρίζες της πλοκής του μπορούν να βρεθούν τόσο στην κλασική όσο και στη βιβλική παράδοση». Ο Καμύ αποδίδει την έμπνευσή του σε μια είδηση που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ηχώ του Αλγερίου» το 1935. Στο μυθιστόρημά του «Ο ξένος» (1942), ο συγγραφέας έκανε μια σχετική νύξη: «Μεταξύ του αχυρένιου στρώματός μου και της σανίδας του κρεβατιού, είχα βρει ένα παλιό άρθρο από μια εφημερίδα (…) αφορούσε μια πραγματική είδηση (…) αλλά και τη βιβλική παραβολή του άσωτου γιου που τον σκότωσε η οικογένειά του».
Η γοητεία των προκλήσεων
Αφήνοντας πίσω μας όσα θίγουν το έργο και η παράσταση του Γ. Χουβαρδά, η Μ. Κάλμπαρη μιλάει για το ιστορικό θέατρο που διοικεί. Πώς προλαβαίνει μαζί με τη σκηνοθεσία, τη συγγραφή, τις μεταφράσεις, τη διδασκαλία στη σχολή; «Ο δρόμος μου είναι η σκηνοθεσία», απαντά κατηγορηματικά. Ομως, πάντα, γοητεύεται από τις προκλήσεις. Τέτοια ήταν και η απόφασή της το 2014 να αναλάβει μέσα στην οικονομική κρίση τη διεύθυνση ενός τέτοιου θεατρικού οργανισμού. Πέρασαν πολλές ευτυχείς και ατυχείς στιγμές, όπως λέει, «ένας αγώνας και μια διαρκής αναζήτηση, όλων όσοι έρχονται εδώ. Το κυριότερο που άλλαξε, είναι ότι πολλοί θεωρούν αυτό το θέατρο σπίτι τους, που μπορεί να αφήσουν για ένα διάστημα και να ξαναγυρίσουν. Αυτό θέλω να ενισχύσω περισσότερο».
Δεν έχει αυταπάτες. «Κουν δεν είναι κανείς μας», τονίζει και προσθέτει: «Την κληρονομιά του συνεχίζουμε. Παραστάσεις συνόλου, έργα, σκηνοθεσίες, ερμηνείες που έχουν κάτι να αφήσουν, νέα ελληνικά έργα και ένα χώρο στον οποίο μπορούν να ανοίγονται συζητήσεις, να πειραματιστούμε σε μια ιδέα».
«Λέμε συχνά για την εποχή του Κουν. Τότε το θέατρο ήταν το 1/10 απ’ αυτό που είναι τώρα και οι ηθοποιοί ήταν απόλυτα δοσμένοι σε αυτό που έκαναν».
Κατάφερε τις συναντήσεις με φορείς, τη συσπείρωση δυνάμεων, αλλά όχι την οικονομική ανεξαρτησία. «Ωστόσο, όλα αυτά τα χρόνια ούτε χρωστάμε ούτε μπήκαμε μέσα. Αλλά πάντα έχουμε την αγωνία τι μπορεί να μας συμβεί. Ως προς το αρχείο, θα υπογράψουμε μνημόνιο συνεργασίας με το υπουργείο Πολιτισμού με σκοπό την καταγραφή και τη συντήρησή του». Χωρίς πάγια οικονομική στήριξη, παρατηρεί, δεν γίνεται ρεπερτόριο όπως στις κρατικές σκηνές. «Πρέπει να εμπλακούν και δυο-τρεις παραγωγοί για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί μια παράσταση, ώστε να πληρώνονται όλοι. Η πολυσυλλεκτικότητα προέκυψε από ανάγκη. Αν τα θέατρα κατάφερναν να εξασφαλίσουν τους καλλιτέχνες και τους συντελεστές τους, θα υπήρχαν πυρήνας, χρόνος, συγκέντρωση, λαμπρές παραστάσεις. Λέμε συχνά για την εποχή του Κουν. Τότε το θέατρο ήταν το 1/10 απ’ αυτό που είναι τώρα και οι ηθοποιοί ήταν απόλυτα δοσμένοι σε αυτό που έκαναν».
Σε αυτούς που λένε ότι το Θέατρο Τέχνης δίνεται για ενοικιάσεις σε ομάδες, η Μ. Κάλμπαρη απαντά κατηγορηματικά: «Εμείς μπαίνουμε ως συμπαραγωγοί σε μια συνεργασία ύστερα από καλή επιλογή. Οι προτάσεις που δεχόμαστε είναι πολλές, αλλά πρέπει να ταιριάζουν στη φυσιογνωμία και στο πνεύμα του θεάτρου. Φέτος, έγινε προσπάθεια αξιοποίησης συναντήσεων και έργων. Αντί να ανεβάζουμε δουλειές για λίγες παραστάσεις, ας τους δίνουμε χώρο και χρόνο. Οπως συνέβη με την “Αντιγόνη” του Ανούιγ που σκηνοθέτησε η Μαρία Πρωτόπαππα πέρυσι, και ξαναδουλεύτηκε φέτος με εξαιρετικά αποτελέσματα. Επίσης η “Στέλλα”, συμπαραγωγή με το Εθνικό Θέατρο, παρουσιάστηκε εκεί σε live streaming και εδώ ξαναδουλεύοντάς την ο Γιάννος Περλέγκας έβγαλε κάτι διαφορετικό. Θέλω να γίνονται λιγότερες παραγωγές με έναν πυρήνα ανθρώπων, οι οποίοι θα μένουν στο Θέατρο Τέχνης δυο-τρία χρόνια και έπειτα ας φύγουν και ας επιστρέψουν». Μέχρι το Πάσχα θα παρουσιαστούν οκτώ νέες παραγωγές και συμπαραγωγές. Ολα δηλώνουν οικονομία στη θεατρική υπερπροσφορά της εποχής. «Οταν στην τέχνη δεν αμείβεσαι αξιοπρεπώς, αναγκάζεσαι να κάνεις πολλά πράγματα μαζί. Η υπερπροσφορά παραστάσεων γίνεται από ανάγκη, όχι από επιλογή». Και βέβαια, εξαιτίας του αριθμού των ανθρώπων που βγαίνουν από τις δραματικές σχολές κάθε σεζόν. Από τη δραματική σχολή του Θεάτρου Τέχνης αποφοιτούν 16 έως 20 άτομα ετησίως. Δεν μπορούν να εργαστούν στο θέατρο ή στην τηλεόραση. Το έζησε και η ίδια όταν ήταν στη σχολή. «Προσπαθούμε να προστατέψουμε τον σπουδαστή, ο οποίος πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι επί τρία χρόνια θα εκπαιδεύεται», απαντά.
Το αυταρχικό μοντέλο
Από τις πρώτες ημέρες που ανέλαβε η Μαριάννα Κάλμπαρη τη διοίκηση του Θ. Τέχνης, δήλωσε ότι το μοντέλο του αυταρχικού σκηνοθέτη δεν πείθει πια. «Τώρα, ακόμη λιγότερο», σχολιάζει. Εγιναν αλλαγές στο θέατρο μετά το ΜeΤoo; «Σε κάποιο βαθμό ναι, γιατί υπάρχει ένα κράτημα όπου υπάρχει κατάχρηση εξουσίας, σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποιητική συμπεριφορά. Είναι δυσκολότερο να είσαι ευγενικός και υπομονετικός από το να βάλεις μια αγριοφωνάρα και να παγώσεις το αίμα όλων. Θέλει κόπο η ευγένεια». Είχε προλάβει τα πολυσυζητημένα τασάκια που εκσφενδονίζονταν στις πρόβες, στο Θέατρο Τέχνης; «Ναι, κάποια είδη τασακίου. Υπήρχε, γενικά, μια κρυμμένη βία παντού. Το πρόλαβα και στην εκπαίδευση. Οσοι το ζήσαμε ως παιδιά, ήταν πολύ φυσικό να έχουμε τον φόβο και μετά. Χαίρομαι πολύ που βγήκαν στο φως όλα αυτά. Κάποιοι λένε “έχει παραγίνει με το ΜeΤoo”. Δεν πειράζει, να παραγίνει. Για να βρεθεί το μέτρο, ας πάμε και στα άκρα. Δεν πειράζει να σκεφτόμαστε δυο και τρεις φορές πριν μιλήσουμε, για να μην πληγώσουμε κάποιον. Φοβάμαι ότι γυναίκες και άντρες κακοποιήθηκαν και δεν το έχουν πει ούτε στον εαυτό τους».
Ως σκηνοθέτις και καλλιτεχνική διευθύντρια λειτουργεί με ποσοστώσεις στο θέατρο; «Οταν μου το είχαν πρωτοπεί, αντέδρασα – “δεν έχει σημασία το φύλο, αλλά η ικανότητα του ανθρώπου”, απάντησα. Είναι, όμως, ένας τρόπος για να μπουν περισσότερες γυναίκες σε θέσεις ευθύνης και πρωτογενούς δημιουργίας». Στον σχεδιασμό του προγράμματος, το έχει πάντα στον νου της. «Το θέατρο», τονίζει, «πρέπει να ανοίγει δρόμους. Οταν μετακινούνται τα πράγματα αναγκαστικά θα πας και στα άκρα μέχρι να βρεθεί η χρυσή τομή».
Στο Θέατρο Τέχνης φέτος, ξεκίνησε το εργαστήρι για εφήβους «Διέξοδος στην Τέχνη» και ετοιμάζει ένα εργαστήριο με δόκιμους και νεότερους συγγραφείς, οι οποίοι θα δουλεύουν πάνω στο τι σημαίνει κωμωδία σήμερα και πώς το θέατρο προσεγγίζει ζητήματα που δεν υπήρχαν παλιότερα (κλιματική, ενεργειακή, γεωπολιτική κρίση, αλλαγές ηθών, ψηφιακός κόσμος, διαφορετικότητα, ανατροπή έμφυλων στερεοτύπων κ.ά). Μικρής φόρμας έργα νέων συγγραφέων θα παρουσιάζονται στο φουαγιέ πριν από την έναρξη της παράστασης, στο «Δεύτερο κουδούνι», και δεν θα ξεπερνούν τα οκτώ λεπτά. «Το θέμα», υπογραμμίζει η Μ. Κάλμπαρη, «δεν είναι τόσο να έχουμε καινούργια έργα, όσο να δούμε πώς θα γράφονται καλύτερα».
Η παράσταση είναι συμπαραγωγή της Μalentendu productions,του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν και της Panik Theater Productions.