Η Γκεέσε Γκότφριντ ζει στη Βρέμη στο πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα – μια εποχή κατά την οποία η γυναίκα ήταν εξαρτημένη από τον πατέρα, τον σύζυγο, τον αδελφό και όποιον άλλο άνδρα υπήρχε στη ζωή της. Γνώμη και ελεύθερη βούληση δεν επιτρεπόταν να έχει, δεν της επιτρεπόταν καν να αγαπήσει. Ελεύθερες γυναίκες νοούνταν μόνο οι πόρνες, που κι αυτές ήταν υποχείρια κάποιου προαγωγού. Η διεκδίκηση της ελευθερίας από μια γυναίκα αντιμετωπιζόταν ως ψυχικό νόσημα, ως λάθος της φύσης, και μπορούσε να την οδηγήσει ακόμη και στο δικαστήριο. Η Γκεέσε στην προσπάθειά της να κερδίσει την ελευθερία έρχεται σε σύγκρουση με όλο το περιβάλλον της, άνδρες και γυναίκες, και όταν συναντά εμπόδια και αισθάνεται ότι απειλείται, αμύνεται, καταφεύγοντας σε ακραίες λύσεις, πέρα και έξω από κάθε λογική.
Η πραγματική ιστορία της Γκεέσε Γκότφριντ, μιας αστής της Βρέμης, κατά γενική ομολογία θεοσεβούς και έντιμης γυναίκας, ενέπνευσε τον Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, τρομερό παιδί και εκπρόσωπο του νέου γερμανικού κινηματογράφου, να γράψει την «Ελευθερία στη Βρέμη», που ανέβασε ο ίδιος το 1971 στο θέατρο της Βρέμης. «Οσο πρόλαβα να ασχοληθώ με τον Φασμπίντερ, αυτόν τον ευφυή, αναρχικό καλλιτέχνη, είδα ότι τα θέματα που τον απασχολούσαν είχαν έναν συνεχή διάλογο με το πολιτικό και κοινωνικό παρελθόν της Γερμανίας. Στο “Berlin Alexanderplatz”, το κορυφαίο έργο του, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι αυτή όπου επωάζεται ο ναζισμός. Οι ήρωές του είναι εγκλωβισμένοι σ’ ένα καθεστώς βίας και απειλής. Οι άνδρες πασάρουν ο ένας στον άλλο τις γυναίκες τους, τις ξυλοκοπούν, τις σκοτώνουν, πηγαίνουν στα πορνεία και για να επιβιώσουν πουλάνε ναζιστικές εφημερίδες. Ο Φασμπίντερ μιλώντας για το παρελθόν μιλάει απολύτως για το τώρα», λέει στην «Κ» η Μαρία Κεχαγιόγλου, Γκεέσε στην παράσταση – χειμερινή παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, σε νέα μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα και διασκευή, σκηνοθεσία, σκηνικά, κοστούμια, μουσική επιμέλεια Νίκου Μαστοράκη. Η παράσταση, μετά την περιοδεία της σε όλη την Κρήτη, παρουσιάζεται στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν μέχρι τον Απρίλιο.
Στη σύγχρονη κοινωνία
Οι αναφορές του έργου έχουν αποτύπωμα στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, με γυναικοκτονίες, περιστατικά σεξουαλικής βίας και ομοφοβία. «Για εμένα είναι συγκινητικό ότι ο Φασμπίντερ, που τον βασάνιζε η ομοφυλοφιλία του, γράφει για μια γυναίκα θέλοντας να συνοψίσει όλο το πρόβλημα που προκύπτει από τις πατριαρχικές αντιλήψεις και συμπεριφορές. Η ηρωίδα του δεν είναι κάποια χειραφετημένη, συνειδητοποιημένη γυναίκα. Δημιουργεί ένα χορό γύρω της, ανδρών κυρίως, αλλά και γυναικών, προσπαθώντας να μιλήσει για το ζήτημα της υποτίμησης του γυναικείου φύλου, καλύπτοντας όσο το δυνατόν περισσότερες πλευρές, και μαγικά το κατορθώνει. Ας μπει έστω και λίγο ο καθένας μας στη θέση ενός πλάσματος που δεν μπορεί να αποφασίσει το ίδιο για τον εαυτό του ούτε στο ελάχιστο. Μιλάμε για στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Για εμένα, κάθε φόνος της είναι μια πράξη απελπισίας απέναντι σε ένα σύστημα που δεν θέλει με τίποτα να αλλάξει. Είναι κραυγές απόγνωσης γιατί από την πρώτη δολοφονία γνωρίζει ότι δεν υπάρχει επιστροφή και για την ίδια», λέει η Μ. Κεχαγιόγλου.
Ας μπει έστω και λίγο ο καθένας μας στη θέση ενός πλάσματος που δεν μπορεί να αποφασίσει το ίδιο για τον εαυτό του ούτε στο ελάχιστο.
Στην ερώτηση εάν πιστεύει ότι μπορεί ο εξουσιαζόμενος να απελευθερωθεί από τον εξουσιαστή του αλλά χωρίς να ηττηθεί, η ηθοποιός απαντά σκωπτικά: «Πιστεύετε ότι θα απαλλαγούμε εύκολα από τον μισογυνισμό, για παράδειγμα; Η Μπέτι Ντέιβις μιλώντας για τη διάκριση των φύλων το είχε διατυπώσει πολύ εύστοχα: “Οταν ένας άνδρας λέει τη γνώμη του είναι άνδρας, όταν μια γυναίκα λέει τη γνώμη της είναι σκύλα”. Ο κόσμος αλλάζει πολύ αργά. Είναι πολύ βαθιές οι ρίζες της ανδρικής κυριαρχίας μέσα σε όλους μας, άνδρες και γυναίκες. Είναι τρομακτικό. Ο αγώνας πρέπει να είναι διαρκής και μέσα μας και έξω μας».
– Τι χαίρεστε περισσότερο σήμερα στο ελληνικό θέατρο και τι σας λείπει;
– Χαίρομαι πάντα μια καλή παράσταση. Μια παράσταση που μου μιλάει στην ψυχή. Μου λείπει ένα περιβάλλον που να επιτρέπει τη δημιουργία με ό,τι εμπεριέχει αυτό. Πνευματικότητα, χρόνο να δοκιμάζεις και να απορρίπτεις, χρόνο για συνεύρεση των ανθρώπων που προσπαθούν να φτιάξουν κάτι, χρόνο και λεφτά για έρευνα. Οι εποχές που ζούμε μας αναγκάζουν κύριο μέλημά μας να είναι η επιβίωση.
«Είμαι με όλη μου την καρδιά μαζί με τα παιδιά»
Απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, σήμερα διδάσκει στην ίδια σχολή, στηρίζει τα αιτήματα των σπουδαστών για αναβάθμιση της καλλιτεχνικής παιδείας και της θέσης των καλλιτεχνών στο προσοντολόγιο του Δημοσίου.
«Με συγκινούν και με ταρακουνούν τα παιδιά. Μιλώντας μαζί τους, μου μετέφεραν τον παλμό τους, τον όμορφο κι ευγενικό τρόπο τους, τα απολύτως δίκαια αιτήματά τους. Ενιωσα δεινόσαυρος και αναρωτήθηκα τι έκανα όταν ήμουν στην ηλικία τους. Οχι και πολλά. Αυτά που βρήκα στο θέατρο δεν τα αμφισβήτησα σθεναρά. Τώρα είναι μπροστά αυτές οι γενιές και δεν μασάνε. Πρώτα με το #MeToo, μετά με τις συζητήσεις και την εφαρμογή κώδικα δεοντολογίας και τώρα με τις καταλήψεις για ένα διάταγμα που υποβαθμίζει τα πτυχία τους και τη θεατρική εκπαίδευση. Είναι σαν να λένε τέρμα πια με την κατάχρηση εξουσίας, τον σεξισμό, τον μισογυνισμό, την ομοφοβία, τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις, τον αυταρχισμό, και τέρμα με την υποτίμηση του θεάτρου από την πολιτεία. Υπάρχει ένα υπουργείο που λέγεται Πολιτισμού και δουλειά του είναι να επενδύει στην καλλιτεχνική ζωή και να παράγει πολιτιστικά αγαθά για τους πολίτες του. Είμαι με όλη μου την καρδιά μαζί με τους σπουδαστές μας».