Η μία υπήρξε επί πολλά χρόνια καλλιτεχνική διευθύντρια του Southbank Center, του μεγαλύτερου πολιτιστικού οργανισμού της Βρετανίας. Η άλλη είναι διευθύνουσα σύμβουλος του ΚΠΙΣΝ. «Ε, τι άλλο θέλετε πια;» Το έχουν ακούσει και οι δύο. Κι αν όχι έτσι ξερά, σε άλλες παραλλαγές: «Ορίστε πού μπορεί να φτάσει μια γυναίκα σήμερα, για ποιο φεμινισμό μιλάτε;», «Εχετε δει πώς ζουν οι γυναίκες στο Αφγανιστάν, ποια δικαιώματα των γυναικών;», «Οι γυναίκες στη Δύση σήμερα ψηφίζουν, εργάζονται, δεν είναι αρκετά;». Ναι, θα μπορούσε κανείς να πει, ότι τόσο η Τζουντ Κέλι όσο και η Ελλη Ανδριοπούλου έφτασαν εκεί που ήθελαν. Αλλά αν κάτι σου προσφέρει η θέα από τη γυάλινη οροφή, είναι πιο καθαρή εικόνα.
Είναι εύκολο να παραπλανηθείς. «Η γιαγιά μου είχε εγκαταλείψει το σχολείο στο δημοτικό κι έκανε 14 παιδιά. Κι εγώ έγινα διευθύντρια του μεγαλύτερου πολιτιστικού κέντρου της Ευρώπης. Μέσα σε τρεις γενιές, διηύθυνα αυτό το απίστευτο μέρος. Αρχισα να σκέφτομαι ότι τα όνειρά μου έγιναν πραγματικότητα», θυμάται η Κέλι μιλώντας στην «Κ». Ωσπου μια μέρα κοίταξε τη θέα από ψηλά και αντίκρισε ένα καλλιτεχνικό τοπίο φιλοτεχνημένο από άνδρες. «Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι η ιστορία της ανθρωπότητας στην τέχνη λέγεται μέσα από άνδρες, με τη γυναίκα να διατηρεί σχεδόν πάντα υποστηρικτικό ρόλο. Αρχισα να σκέφτομαι ότι από τη θέση μου κι εγώ υποστηρίζω την ιδέα ότι αυτό που εκπροσωπεί την κεντρική ανθρώπινη εμπειρία μπορεί να διατυπωθεί αυθεντικά μόνο από έναν άνδρα. Και ότι αυτό σχετίζεται ευθέως με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αν η ιστορία μιας γυναίκας δεν είναι τόσο σημαντική όσο ενός άνδρα, τότε ούτε τα δικαιώματά της είναι».
Το 2010 αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την εξουσία της για να αντιστρέψει την εικόνα ιδρύοντας τo Women of the World, το WOW Foundation, φορέα-επιφώνημα που θα τιμούσε τα επιτεύγματα των γυναικών και θα αντιμαχόταν τις έμφυλες διακρίσεις. Ηταν ξεκάθαρο για εκείνη: η διαδρομή που είχε διανύσει οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό σε αγώνες που είχαν δοθεί από άλλες γυναίκες. Ηταν η σειρά της. «Η σειρά μου να παλέψω ώστε οι νέες γυναίκες να μην κακοποιούνται ονλάιν, να μπορούν να έχουν προοπτική στη δουλειά πέρα από το να φτιάχνουν καφέ και κυρίως να μη νιώθουν ότι δεν μπορούν να βγουν το βράδυ χωρίς φόβο».
Χρόνο με τον χρόνο το WOW εξελίχθηκε σε θεσμό, έγινε κίνημα. Το WOW Festival είναι σήμερα η μεγαλύτερη διοργάνωση στον κόσμο για γυναίκες, κορίτσια και θηλυκότητες, με φεστιβάλ σε περισσότερες από 30 πόλεις σε έξι ηπείρους. Επιτέλους και στην Ελλάδα! Από 1η έως και 3 Απριλίου το υποδεχόμαστε για πρώτη φορά και στην Ελλάδα στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος. Η ιδέα υπήρχε, αλλά αποκρυσταλλώθηκε πέρυσι όταν η Ελλη Ανδριοπούλου παρακολούθησε το WOW Festival του Λονδίνου. Το περιγράφει σαν μια life-changing εμπειρία. «Είδαμε ένα φεστιβάλ ενδυνάμωσης, πραγματικής συμπερίληψης, μια γιορτή για τις γυναίκες. Εκεί διαπιστώνεις πόσα θέματα παραμένουν μέχρι και σήμερα ανοιχτά». Είχε μαζί και τις κόρες της και είδε από πρώτο χέρι την επίδραση που είχε πάνω τους. «Από τότε αναγνωρίζουν ακόμα και την πιο καλά κρυμμένη σεξιστική συμπεριφορά. Μια μέρα γύρισε η μεγάλη θυμωμένη από το σχολείο γιατί μια δασκάλα είχε ρωτήσει ποιος μπορούσε να τη βοηθήσει να κουβαλήσει κάτι βιβλία και ενώ σήκωσαν το χέρι τα κορίτσια, ήθελε αγόρι. «Μα είμαστε πιο δυνατές», της είπε η κόρη της. Ή βλέπουν τηλεόραση και παρατηρούν ότι μια διαφήμιση δείχνει τη γυναίκα να πλένει τα πιάτα. Πρέπει να παλέψουμε για τη νέα γενιά, να της δώσουμε τα εργαλεία και τη γλώσσα και ό,τι χρειάζονται για να φτιάξουν μια ισότιμη κοινωνία».
Το 2010 πάντως φαίνεται πολύ μακρινό σε σχέση με τα δικαιώματα των γυναικών, ποιος θα φανταζόταν τότε, για παράδειγμα, ένα κίνημα σαν το #MeToo; «Ναι, σε σχέση με τότε πολλά περισσότερα κορίτσια γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, αλλά ταυτόχρονα υπήρξε και έντονη αντίδραση», σημειώνει η Τζουντ Κέλι. «Η άνοδος των σόσιαλ μίντια επίσης έκτοτε δημιούργησε νέες προκλήσεις. Το bullying, το trolling, η ονλάιν παρενόχληση επηρεάζουν πολύ περισσότερο τις γυναίκες από ό,τι τους άνδρες. Υπάρχει απίστευτος μισογυνισμός. Οι γυναίκες βρίσκουν τη φωνή τους, αλλά οι άνδρες αντιδρούν, το οποίο είναι απογοητευτικό. Πάντως σήμερα βγάζουμε το τσιρότο και μιλάμε για τα πράγματα που μας μάθαιναν να μη συζητάμε. Δεν σημαίνει ότι τα προβλήματα λύνονται, είναι ακόμα εκεί αλλά τα συζητάμε. Και αυτό τα κάνει ενίοτε να φαίνονται ακόμα μεγαλύτερα, αλλά είναι μια φάση που πρέπει να περάσεις».
Επίκαιρα θέματα
Ενας λόγος που οι γυναίκες δεν θέλουν ν’ ακούν για φεμινισμό είναι γιατί κανείς δεν θέλει να αισθάνεται συνέχεια θύμα. Είναι ταπεινωτικό να μην είσαι ισότιμος. Οπότε πείθεις τον εαυτό σου ότι είσαι.
«Πάντως», συμπληρώνει η Ελλη, «στη διάρκεια των συζητήσεων για το WOW διαπιστώσαμε ότι πολλά από τα θέματα για τα οποία πάλεψαν οι προηγούμενες γενιές παραμένουν μέχρι και σήμερα επίκαιρα. Ακόμα ζητούν οι εργοδότες από τις γυναίκες να τους πουν αν θα κάνουν και πόσα παιδιά, πότε θα τα κάνουν, ακόμα βάλλεται το δικαίωμα στην έκτρωση κ.ά.».
Ταυτόχρονα η πανδημία λειτούργησε σαν μεγεθυντικός φακός των έμφυλων διακρίσεων. «Στην πανδημία αφενός οι γυναίκες σοκαρίστηκαν όταν συνειδητοποίησαν ότι χωρίς παιδικό σταθμό ή τη μαμά τους διαθέσιμη, όλη η δουλειά πέφτει στους ώμους τους και αφετέρου η βία έγινε πολύ ευδιάκριτη», λέει η Κέλι. «Ηταν πολύ απογοητευτικό, κάτι σαν έλεγχος που απέδειξε ότι δεν χρειάζεται να προφασιζόμαστε ότι είμαστε ισότιμοι».
Είναι ένας αγώνας διαρκείας, συμφωνούν και οι δύο, αν και συχνά ακόμα και οι γυναίκες χρειάζεται να πειστούν ότι αξίζει να δοθεί. Οτι ο φεμινισμός έχει ακόμα λόγο ύπαρξης. «Τα νέα κορίτσια έρχονται στην πρώτη γραμμή και θεωρούν ότι όλα είναι λυμένα πια. Εχουν δουλειά, έχουν εκπαίδευση», συνεχίζει η Κέλι. «Και ξαφνικά διαπιστώνουν τον σεξισμό, την ονλάιν παρενόχληση, το βιολογικό τους ρολόι να χτυπά, συνειδητοποιούν τι σημαίνει συναισθηματική εργασία, ότι η ισότητα είναι ένα θέμα σε εξέλιξη. Είμαστε πιο ίσοι από ό,τι ήμασταν αλλά το ταξίδι είναι μακρύ και όπως σε κάθε μακρύ ταξίδι πρέπει να έχεις αντοχή και να αντέξεις τις απογοητεύσεις γιατί στο τέλος σε περιμένει κάτι φοβερό που είναι η ισότητα. Κάτι που δεν έχουμε δει ποτέ και πουθενά στον κόσμο, κάτι που δεν έχουμε βιώσει ποτέ. Αλλά όταν βλέπουμε εξαιρετικές αθλήτριες, καλλιτέχνιδες, δικηγόρους, πολιτικούς, επιχειρηματίες, ξέρουμε ότι ο κόσμος θα ήταν φανταστικός αν δεν κρατούσαν τον μισό πληθυσμό πίσω». Οπως λέει, αν αυτό ήταν κάτι απλό, θα είχε ήδη γίνει.
Το WOW θέλει να το κάνει εύκολο στις γυναίκες να συμμετέχουν. Ακόμα και με το όνομά του (κάτι σαν «ουάου») «φωνάζει» ότι ο φεμινισμός μπορεί να είναι fun. «Υπάρχουν πολλά να λύσουμε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει όλα να είναι μίζερα. Ενας άλλος λόγος όμως που οι γυναίκες δεν θέλουν ν’ ακούν για φεμινισμό είναι γιατί κανείς δεν θέλει να αισθάνεται συνέχεια θύμα. Είναι ταπεινωτικό να μην είσαι ισότιμος. Οπότε πείθεις τον εαυτό σου ότι είσαι. Θες να εσωτερικεύσεις την επιτυχία στη ζωή σου. Είναι δύσκολο στις γυναίκες να συμμετέχουν νομίζοντας ότι πρέπει να είναι νευριασμένες και θλιμμένες, ενώ στην πραγματικότητα θέλουμε να περνάμε καλά, να αισθανόμαστε χαρά και ενθουσιασμό και, ναι, και θυμό αλλά μόνο και μόνο γιατί θέλουμε ο κόσμος να γίνει καλύτερος».
To #MeToo
Γιατί το #MeToo (μοιάζει να) έχει χάσει τελευταία την ορμή του; «Στην Ελλάδα υπήρξαν φοβερά αντίποινα», λέει η διευθύνουσα σύμβουλος του ΚΠΙΣΝ Ελλη Ανδριοπούλου. «Δεν μπορώ να φανταστώ τι πέρασαν σε προσωπικό επίπεδο οι γυναίκες που βγήκαν μπροστά. Νομίζω ότι θέλει πάνω από κουράγιο, θέλει και λίγη τρέλα για να βγεις να μιλήσεις γνωρίζοντας τι σημαίνει αυτό. Το #MeToo στην Ελλάδα έβγαλε το χειρότερο της πατριαρχικής κοινωνίας, ακόμα και από γυναίκες, αλλά έφερε το θέμα στην επιφάνεια. Πάντως μικρά βήματα έγιναν. Η αστυνομία και ο ρόλος της στην ενδοοικογενειακή βία έχει αλλάξει. Δεν έχει συμβεί παντού, αλλά παλιά όταν οι γυναίκες κατήγγελλαν ένα περιστατικό στο αστυνομικό τμήμα, τους έλεγαν να γυρίσουν πίσω, κάτι που δεν είναι πια αποδεκτό στην κοινωνία. Κι αυτό είναι πρόοδος».
«Το #MeToo έδωσε το πεδίο να μιλήσουμε, αλλά δεν σημαίνει ότι όλες έχουν αυτό το θάρρος», συμπληρώνει η ιδρύτρια του WOW Foundation Τζουντ Κέλι. «Ξεμείναμε και από ενέργεια ίσως γιατί μας πίεσαν φίλοι και συγγενείς να μη μιλήσουμε και ακόμα θέλουμε να είμαστε αρεστές, θέλουμε να είμαστε αγαπητές. Δεν θέλουμε να είμαστε κακές απέναντι στους άνδρες, ζούμε μαζί τους». Και όχι μόνο ζούμε μαζί τους, τους αγαπάμε και πολύ. «Ο γιος μου είναι άνδρας, ο εγγονός μου είναι άνδρας, ο σύντροφός μου είναι άνδρας», συνεχίζει η ίδια. «Το WOW δεν έχει στόχο να σπρώξει στην άκρη τους άνδρες, αλλά να επιτρέψει στις γυναίκες να εκτοξευθούν μπροστά».
Στερεότυπα φύλου, κακοποίηση, συναίνεση, αόρατη εργασία
Η σεξιστική γλώσσα και τα στερεότυπα φύλου, η σεξουαλικότητα, η κακοποίηση γυναικών, το κίνημα #MeToo, η συναίνεση, τα ανδροκρατούμενα επαγγέλματα, η αόρατη εργασία, η γονεϊκότητα. «Για να καταλήξουμε στις θεματικές, κάναμε συζητήσεις με εκπροσώπους ομάδων από διάφορους χώρους που κατέθεσαν τις ιδέες τους. Εχουμε υλικό για πέντε φεστιβάλ!» λέει η Ελλη Ανδριοπούλου, που δεν κρύβει ότι αυτό είναι το αγαπημένο της πρότζεκτ – όπως και όλων των γυναικών του ΚΠΙΣΝ. Ολες μαζί έχουν ετοιμάσει μια μεγάλη γιορτή ενδυνάμωσης των γυναικών και των θηλυκοτήτων προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα εμπόδια και τις ανισότητες που συναντούν καθημερινά. Μεταξύ άλλων θα παρακολουθήσουμε:
• Ομιλία και έκθεση: The Guerrilla Girls. Η ομάδα Guerrilla Girls αποτελείται από ανώνυμες καλλιτέχνιδες-ακτιβίστριες, οι οποίες χρησιμοποιούν τίτλους, σκανδαλώδες οπτικό υλικό και συγκλονιστικά στατιστικά στοιχεία για να αναδείξουν τις διακρίσεις λόγω φύλου ή καταγωγής, και τη διαφθορά στην τέχνη, τον κινηματογράφο, την πολιτική και την ποπ κουλτούρα.
• Συνομιλία με την Elena Favilli (Ιταλίδα δημοσιογράφο και συγγραφέα της σειράς βιβλίων «Goodnight Stories for Rebel Girls»), για τη δημιουργία ενός έργου αφιερωμένου στην ανατροφή μιας γενιάς κοριτσιών με μεγαλύτερη έμπνευση και αυτοπεποίθηση.
Οι θεματικές μιας μεγάλης γιορτής ενδυνάμωσης που θα λάβει χώρα στο Κέντρο Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος», 1-3 Απριλίου.
• Maryland: Θεατρικό αναλόγιο του έργου της Lucy Kirkwood σε μετάφραση της Αλεξάνδρας Κ. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο Royal Court Theatre και στη συνέχεια στο WOW London 2022 και αποτελεί μια κραυγή ως απάντηση στην κανονικοποίηση των φρικιαστικών ενεργειών που διαπράττονται εναντίον όλων των γυναικών και των θυμάτων της έμφυλης βίας.
• Εκθεση φωτογραφίας «Γυναίκα» της Dana Kyndrová σε συνεργασία με το Athens Photo World: Ο ρόλος της γυναίκας από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 μέχρι και τις αρχές του 2000. Μητρότητα, τρυφερότητα, φροντίδα, εργασία, ψυχαγωγία, γοητεία, αντοχή.
• Πάνελ συζήτησης σε συνεργασία με τη «Διοτίμα»: «Δικαιοσύνη VS Δικαίωση: Η σεξουαλική βία μέσα και έξω από τις δικαστικές αίθουσες».