Ούτε ένας μήνας δεν είχε περάσει από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όταν η Μαρία Ντέσκουρ, συγγραφέας, εκδότρια και πρόεδρος του ιδρύματος για την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας στην Πολωνία Fundacja Powszechnego Czytania, περιέγραφε στην «Κ» (17.3.2022) έναν δύσκολο στόχο: να συγκεντρώσει παιδικά βιβλία και να τα στείλει στους χώρους συγέντρωσης Ουκρανών προσφύγων στη χώρα της, προκειμένου να ανακουφίσει το στρες και το ψυχολογικό τραύμα που προκάλεσε ο πόλεμος στα παιδιά τους.
Ηδη τότε η Μαρία Ντέσκουρ είχε κινητοποιήσει αρκετούς Πολωνούς εκδότες, οι οποίοι, λαμβάνοντας τα σχετικά αρχεία από τους Ουκρανούς συναδέλφους τους, τύπωσαν δωρεάν 20.000 παιδικά βιβλία στα ουκρανικά. Αναμένονταν άλλα 25.000 βιβλία από την εμπόλεμη χώρα, που θα διανέμονταν επίσης όπου υπήρχαν παιδιά πρόσφυγες. Μέχρι που, ένα χρόνο αργότερα, ο συνολικός αριθμός των βιβλίων έχει σχεδόν τετραπλασιαστεί.
«Μέχρι στιγμής έχουμε διανείμει πάνω από 160.000 βιβλία», μας λέει η Μαρία Ντέσκουρ. Οπως εξηγεί, τα περισσότερα προήλθαν από Ουκρανούς εκδότες (που έστειλαν δύο φορτηγά με παιδικά αναγνώσματα), από Πολωνούς (που συνέχισαν να τυπώνουν τα αρχεία των Ουκρανών και που τύπωσαν και δικά τους μπεστ σέλερ στα ουκρανικά), καθώς και από ιδρύματα όπως τα Book Aid International και International Book Project (που έστειλαν αγγλικούς και αμερικανικούς τίτλους).
Ειδικά εκείνα τα δύο φορτηγά αντιμετώπισαν διάφορες δυσκολίες. Εφτασαν όμως στον προορισμό τους, χάρη στη συμβολή ιδιωτών αλλά και «καταπληκτικών ανθρώπων» από τους αρμόδιους οργανισμούς μεταφορών. Οι δυσκολίες γενικώς δεν έλειψαν. «Από πού να αρχίσω…», λέει η Μαρία Ντέσκουρ και αναφέρεται πριν από όλα στις πρώτες ημέρες του πολέμου, όταν ήταν αναγκαίο έστω ένα στοιχειώδες δίκτυο διανομής βιβλίων.
«Χάρη σε θαυμάσιους φίλους και σε πρόθυμους ανθρώπους, διαθέτουμε πλέον δύο επαγγελματικά κέντρα διανομής βιβλίων, που τα ταξινομούν, τα πακετάρουν και τα στέλνουν για λογαριασμό μας», εξηγεί η Μαρία Ντέσκουρ και συνεχίζει: «Συνεργαζόμαστε επίσης με τον μεγαλύτερο εκδότη εκπαιδευτικών εγχειριδίων της Πολωνίας –τον Nowa Era–, ο οποίος έχει μια ομάδα σαράντα αντιπροσώπων που ταξιδεύουν στα σχολεία και στα νηπιαγωγεία όλης της χώρας. Ο οίκος συμφώνησε να επιφορτίσει τους αντιπροσώπους του με την παράδοση βιβλίων σε παιδιά από την Ουκρανία τα οποία βρίσκονται σε σχολεία, αλλά και σε χώρους φροντίδας και κέντρα υποδοχής προσφύγων. Για μας είναι μια τεράστια βοήθεια».
«Διαθέτουμε πλέον δύο επαγγελματικά κέντρα διανομής βιβλίων», λέει η Πολωνή Μαρία Ντέσκουρ, που είχε την ιδέα να προσφέρει παιδικά βιβλία.
Πόσο μάλλον για τα παιδιά από την Ουκρανία. Τα οποία στέλνουν στο πολωνικό ίδρυμα ευχαριστήρια μηνύματα και φωτογραφίες, εκφράζοντας τη χαρά τους για κάποιο βιβλίο που έλαβαν – «ειδικά για εκείνα που αναγνωρίζουν από την πατρίδα τους», λέει η Μαρία Ντέσκουρ. Σε μια περίπτωση, τα βιβλία του ιδρύματος στάλθηκαν σε ένα κέντρο προσφύγων, τοποθετήθηκαν σε τραπέζια και προσέλκυσαν τόσο κόσμο που η υπεύθυνη της πρωτοβουλίας συγκινήθηκε μέχρι δακρύων. Μια μητέρα που εγκαταστάθηκε στην Κρακοβία, χαρακτήρισε «ανεκτίμητα» τα βιβλία, γιατί με τη βοήθειά τους τα παιδιά της είχαν πλέον στιγμές ηρεμίας.
Ο Ουκρανός εκδότης Ντμίτρο Ντροζντόβσκι, τον οποίο το ίδρυμα υποστήριξε αγοράζοντας βιβλία του, κατόρθωσε να κρατήσει ζωντανό το λογοτεχνικό περιοδικό Vsesvit που εκδίδει και είναι το παλιότερο της χώρας του.
Πλήγμα σε βιβλιοθήκες
«Γνωρίζουμε ότι πάνω από 200 βιβλιοθήκες έχουν καταστραφεί. Είμαστε σίγουροι ότι δεν συνέβη τυχαία», υπογραμμίζει η Μαρία Ντέσκουρ, προσθέτοντας ότι η ανάγνωση συμβάλλει καθοριστικά στην ανεξαρτησία της συνείδησης ενός έθνους, εξ ου και η τάση των ολοκληρωτικών καθεστώτων να καταστρέφουν βιβλία. «Πολλοί εκδότες είχαν τα κεντρικά τους στο Χάρκοβο, επομένως ξέρουμε και ότι καταστράφηκαν κάποιες από τις αποθήκες του, όπως για παράδειγμα των εκδόσεων Ranok. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι Ουκρανοί εκδότες έχουν χάσει κατ’ εκτίμηση το 90% των πωλήσεών τους. Το να τους βοηθήσουμε είναι θέμα ζωτικής σημασίας», λέει και τονίζει την ανάγκη μιας στρατηγικής με άμεσες δωρεές σε εκδότες και δημοκρατικά think tanks της Ουκρανίας, καθώς και με προγράμματα φιλαναγνωσίας.
«Το να ενισχύσουμε τη φιλαναγνωσία στην Ουκρανία», καταλήγει, «όσο γρηγορότερα μπορούμε, είναι ο καλύτερος τρόπος για να αναθρέψουμε τους συνειδητοποιημένους, νοήμονες και ενεργούς πολίτες του αύριο».