Ελεγε ο κύριος Γκρι τον Ιανουάριο του 2014: «Η Εύα είναι μια γυναίκα που θέλει να μάθει, θέλει να γνωρίζει. Δεν είναι η μόνη: σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Σεμέλη ποθεί να δει τον Δία σε όλη του τη θεϊκή μεγαλοπρέπεια, όπως εμφανίζεται μόνο στην Ηρα. Η δε Ελσα, κατά τη γερμανική μυθολογία, επιθυμεί να θέσει όλες τις απαγορευμένες ερωτήσεις σχετικά με το όνομα και την καταγωγή του Λόενγκριν.
»Μα γιατί όλες αυτές οι γυναίκες τιμωρούνται επειδή ο μοναδικός τους πόθος είναι η απόκτηση γνώσης;». Ο κύριος Γκρι αναρωτιέται ακούγοντας στη διαπασών τη μονόπρακτη όπερα του Μπέλα Μπάρτοκ, «Ο πύργος του Κυανοπώγωνα»: καθώς εισέρχεται στο σκοτεινό, γοτθικό κάστρο, η νέα σύζυγος του Κυανοπώγωνα, η Ιουδήθ, αναρωτιέται γιατί οι τοίχοι είναι υγροί. Μήπως κλαίει το κάστρο; Δεν είναι όμως δάκρυα, είναι αίμα αυτό που κυλάει. Και όμως η Ιουδήθ πιστεύει πως με την αγάπη της θα φέρει το φως και τη χαρά. Μπαίνοντας πιο βαθιά στον σκοτεινό κόσμο του συζύγου της, ανακαλύπτει επτά κλειδωμένες πόρτες. “Κρύβουν τα μυστικά μου”, λέει ο Κυανοπώγων. Η Ιουδήθ απαιτεί να ανοίξουν, η μία μετά την άλλη, ώσπου το κάστρο να πλημμυρίσει με φως.
Μα γιατί όλες αυτές οι γυναίκες τιμωρούνται επειδή ο μοναδικός τους πόθος είναι η απόκτηση γνώσης;
»Τι ανακαλύπτει καθώς τις ανοίγει; Οργανα βασανιστηρίων, όπλα, πλούτη, κήπους και λιβάδια – όλα μουσκεμένα στο αίμα. Ο Κυανοπώγων αξιώνει η τελευταία πόρτα να μην ανοίξει και τότε η Ιουδήθ τού ζητάει να μάθει πώς ήταν οι προηγούμενες σύζυγοι, αν ήταν ομορφότερες από εκείνη κτλ. Είναι ήδη σαν να ξέρει τι κρύβει η έβδομη πόρτα: τις γυναίκες που έσφαξε ο άνδρας της. Κι εφόσον ανοίξει και η τελευταία πόρτα, η Ιουδήθ θα πάρει και αυτή τη θέση της εκεί μέσα, μαζί με τις άλλες νεκρές γυναίκες. Καθώς η ορχήστρα επαναλαμβάνει το ανησυχαστικό θέμα της εισαγωγής, τα πάντα σκοτεινιάζουν και ο Κυανοπώγων απομένει ολομόναχος. Η δική του κόλαση φαίνεται πως είναι ένας κόσμος χωρίς γυναίκες. Χωρίς περιέργεια» («Η γυναίκα που γνώριζε πολλά», 26.1.14).
Εννέα χρόνια μετά, με τη νέα παραγωγή της Λυρικής (δείτε σελίδα 15 στο σημερινό ένθετο), ο κύριος Γκρι επιστρέφει στον «τόπο του εγκλήματος». Αν ο Κάφκα ήταν μουσική θα ήταν Μπάρτοκ. Ομως δεν ήταν πεσιμιστής. Σε μια επιστολή του το 1907 εκφράζει αυτό που συμβολίζουν οι γυναίκες στον σκοτεινό πύργο του Κυανοπώγωνα: «Πρέπει να έχουμε μια μεγάλη επιθυμία για τη ζωή και ένα μεγάλο ενδιαφέρον για το υπάρχον σύμπαν». Δεν λησμονεί την πρώτη φορά που είδε τη θάλασσα, «της οποίας ο ψίθυρος, μέσα στη μοναξιά, θα τον ελκύει πάντοτε», όπως γράφει ο Πιερ Σιτρόν («Μπάρτοκ», μτφρ. Θωμάς Σλιώμης, Πατάκης, 2008). Ο τελευταίος, σχολιάζοντας τον «Πύργο», λέει: «Μια όπερα, ίσως, στατική, όμως γεμάτη σημασίες». Στον καιρό του, ο «Πύργος» θα απορριφθεί από την κριτική. Ο Μπάρτοκ δεν θα ξαναγράψει όπερα. Πήρε όμως την εκδίκησή του από τον χρόνο.