Αυτές τις μέρες, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης», στο Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας παρουσιάζεται η εγκατάσταση «7 Στήλες» του 71χρονου Γερμανού Χάινερ Γκέμπελς, καινοτόμου του μουσικού θεάτρου και πρωτοποριακού συνθέτη. Δεν είναι η πρώτη φορά που εμπλέκεται στη χώρα μας μέσω κάποιου καλλιτεχνικού πρότζεκτ, αφού το 1997 είχε δημιουργήσει το μουσικοθεατρικό κομμάτι «Schliemann’s Scaffolding», βασισμένο στο ημερολόγιο του Ερρίκου Σλήμαν, που παρουσιάστηκε σε Αθήνα και Βόλο με τη θεατρική ομάδα «Διπλούς Eρως» του Μιχαήλ Μαρμαρινού.
Στο τελευταίο του δισκογραφικό άλμπουμ-διπλό cd «Α House of Call – My Imaginary Notebook» (ECM, 2022), στην τέταρτη ενότητα, που αναφέρεται στα ξόρκια «When words gone» (τίτλος δανεισμένος από κείμενο του Σάμιουελ Μπέκετ), βρίσκουμε το αριστουργηματικό δεκάλεπτο κομμάτι «Kalimerisma» όπου ο Γκέμπελς συνθέτει ένα εμπνευσμένο ηχητικό-μουσικό πλαίσιο στο οποίο ξεδιπλώνεται η ηχογραφημένη, σπάνιας αλήθειας και χρωματισμού, συγκλονιστική, αυθεντική φωνητική ερμηνεία της Αικατερίνης Μανγκούλη από την Κάλυμνο του 1930. Στην υποδειγματική μουσική εκτέλεση αναδεικνύεται η συνταρακτική ελεγειακή ανάπτυξη και εσωτερικότητα ενός τελετουργικού θέματος με θρηνητικό χαρακτήρα και μυστηριακή ατμόσφαιρα. Πρόκειται για έναν πρωινό χαιρετισμό, μια «καλημέρα» με το βάρος του θρήνου για όσους πνίγηκαν στα ανοιχτά της θάλασσας.
Ο Γκέμπελς δεν αρκείται στο εθνογραφικό ενδιαφέρον και στην καταγραφή μιας πηγής. Δημιουργεί τον σύνδεσμο για τη συνομιλία μουσικής και φωνής. Σχεδιάζει το σκηνικό και το υλοποιεί κεντρίζοντας τη φαντασία μας. Η φωνή χωρίς να αποποιείται τη φυσική και ιστορική της προέλευση, χωρίς τυποποίηση, παρουσιάζεται σε λούπα και εντάσσεται στο μουσικό σύμπαν παραμένοντας στο επίκεντρο αλλά ενσωματωμένη σε αυτό το ευρηματικό κολάζ που ο Γκέμπελς επιχειρεί και μας έχει συνηθίσει και στο παρελθόν. Ο ήχος πυκνώνει και αραιώνει και η βαθιά φορτισμένη ατμόσφαιρα διατηρείται έως το τέλος.
Στο αριστουργηματικό δεκάλεπτο κομμάτι «Kalimerisma» ακούγεται η αυθεντική φωνητική ερμηνεία της Αικατερίνης Μανγκούλη από την Κάλυμνο του 1930.
Το 100 λεπτών «A House of Call» (τίτλος δανεισμένος από φράση του «Finnegan’s Wake» του Τζέιμς Τζόις, που o Γκέμπελς εντόπισε στο «Roaratorio» (1979) του Τζον Κέιτζ), χωρίζεται σε δεκαπέντε συνθέσεις, κατανεμημένες σε τέσσερις ενότητες (η δεύτερη «Grain de la voix» – «Ο κόκκος της φωνής» εμπνευσμένη από δοκίμιο του Ρολάν Μπαρτ για την τραχύτητα της φωνής και τη δύναμή της πάνω στον θάνατο). Δεκαπέντε φωνές που συνέλεξε ο συνθέτης από αρχεία, θεατρικούς μονολόγους, φωνογραφικές ηχογραφήσεις με τις ατέλειες – φθορές του χρόνου χαραγμένες, ειδησεογραφικές αναφορές, αλλά και ηχογραφήσεις στα ταξίδια του στον κόσμο. Διάλογοι, στιγμιότυπα δρόμου, προσευχές, επικλήσεις, προστακτικές, εκκλήσεις, τραγούδια, ξόρκια, θρήνοι επιστρατεύονται προκαλώντας τη δαιμόνια μουσική προσέγγιση. Ανάμεσα στα φωνητικά δείγματα, οι φωνές των Χάινερ Μίλερ, Σάμιουελ Μπέκετ, Γερμανών αιχμαλώτων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, παιδικής χορωδίας από τη Ναμίμπια σε παλαιό γερμανικό ύμνο, της σοπράνο Ζαμπέλ Πανοσιάν σε μελωδία του Αρμένιου συνθέτη και συλλέκτη λαϊκών σκοπών Κομίτας, οι ξέφρενοι λαρυγγισμοί του Χαμιντρέζα Νουρμπάκς σε στίχους του Πέρση σούφι ποιητή Ρουμί, επιτόπιες ηχογραφήσεις από τελετουργίες του Αμαζόνιου, οι ήχοι ενός βερολινέζικου εργοταξίου κ.ά. Και εδώ έρχεται η μουσική του Γκέμπελς, απόλυτα σύγχρονη και πρωτοποριακή, να σχολιάσει, να υπογραμμίσει, να διαλεχθεί, να υπονομεύσει, να διαφωνήσει, να προεκτείνει, να ανατρέψει, να δυναμιτίσει, να δώσει «άλλη» διάσταση, εν τέλει να παρακολουθήσει ενεργά την «τραγουδισμένη γραφή της γλώσσας». Μια πραγματική σκηνοθεσία της προσέγγισης της μουσικής στην ανθρώπινη φωνή.
Το εναρκτήριο κομμάτι είναι μια ματιά στο «Repons» (1981) του Πιερ Μπουλέζ με τις ορχηστρικές μελωδικές νύξεις να στρώνουν χαλί στην καταιγιστική ηλεκτρική jazz-rock κιθάρα της εποχής των Cassiber, art rock σχήματος του οποίου ο Γκέμπελς ήταν μέλος (1982-1992). Ενας εκκωφαντικός ηχητικός κεραυνός κλείνει το κομμάτι παραπέμποντας στην ιστορική διακοπή της παγκόσμιας πρεμιέρας του έργου λόγω διακοπής ρεύματος. Το τελευταίο κομμάτι με αποσπάσματα έργου του Μπέκετ αποδίδεται έξοχα μόνο από τις φωνές των μελών της Ensemble Modern Orchestra, σφραγίζοντας τη φιλοσοφία του πρότζεκτ. Ενδιάμεσα η ορχήστρα (με έδρα τη Φρανκφούρτη, πόλη του συνθέτη, πολλάκις συνεργαζόμενη μαζί του), άλλοτε με το συνολικό πυκνό της σώμα (πνευστά, έγχορδα, κρουστά), άλλοτε τμηματικά (ευρηματικοί οργανικοί συνδυασμοί: κιθάρα, ακορντεόν, νταούλι) ή με μεμονωμένα σόλο (ένα μανιασμένο σαξόφωνο, μια υπόκωφη πιανιστική ανησυχητική μελωδία, ένα μοναχικό κρουστό, ένας συριγμός εγχόρδου) υποστηρίζει το όραμα και αφήγημα του Γκέμπελς. Σχήμα με ανοιχτό πνεύμα και ορίζοντες υπό την καθοδήγηση του Βιμπάγι Καζιμπόνι από τη Ζιμπάμπουε, απογειώνει τις συνθέσεις άλλοτε μέσα από απανωτές ανατροπές, ατονικές παρεκτροπές, ιλιγγιώδη ξαφνιάσματα κι άλλοτε μέσα από λυρικά μέρη απίστευτης ομορφιάς, ελεγειακούς μελωδικούς τρόπους.
Η ακρόαση του άλμπουμ είναι μια σπάνια εμπειρία. Ενα μουσικό σύμπαν εφιαλτικό όσο και μαγευτικό, πάντα συναρπαστικό στο φως και στο σκοτάδι του που περιβάλλει την ανθρώπινη φωνή, έμπνευση και πυρήνα του ξεχωριστού αυτού πρότζεκτ.