Αφήνοντας πίσω μας τον ποταμό Στρυμόνα, ο δρόμος για τον Τύμβο Καστά περνάει από τη Νέα Μεσολακκιά, ένα μικρό χωριό, μόλις 200 κατοίκων. Μικρές πινακίδες με κόκκινα βέλη δείχνουν έναν χωματόδρομο στο τέλος του οποίου βρίσκεται το διάσημο ταφικό μνημείο της Αμφίπολης. Στην είσοδο μας περιμένει η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών Δημητρία Μαλαμίδου. Περνώντας κάτω από τις πασίγνωστες πλέον Σφίγγες, που κοσμούν την πύλη εισόδου του ταφικού μνημείου, κατεβαίνουμε τη σκάλα και βλέπουμε τον μακρύ διάδρομο που οδηγεί προς τον ταφικό θάλαμο. Δεξιά και αριστερά, τον διάδρομο κοσμούν δύο Καρυάτιδες, εντυπωσιακά διατηρημένες στο πέρασμα τόσων αιώνων, ενώ ένα μέρος του δαπέδου καλύπτεται από ψηφιδωτό.
Εννέα χρόνια μετά την ανασκαφή του, τα αναρίθμητα δημοσιεύματα και τις συζητήσεις, ο τύμβος Καστά ανοίγει για πρώτη φορά τις πύλες του σε μια σειρά ειδικών και ολιγομελών ομάδων κοινού. Το μνημείο χρονολογείται μεταξύ του τέλους του 4ου και αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. «Η ιδιαιτερότητά του είναι οι μεγάλες διαστάσεις του, ο γλυπτός διάκοσμος στο εσωτερικό, η χρήση του μαρμάρου για τις επενδύσεις των επιφανειών εσωτερικά αλλά και ο κυκλικός τοίχος που περιβάλλει τον λόφο Καστά», μας λέει η κ. Μαλαμίδου. Ο ταφικός θάλαμος που βρίσκεται στο τέλος του διαδρόμου έχει τις μεγαλύτερες ζημιές, οι οποίες είναι εμφανείς πολύ γρήγορα από τις πληγές στα μάρμαρα. Οπως εξηγεί η αρχαιολόγος, τα λαγούμια αυτά είχαν ήδη σκαφτεί από την αρχαιότητα και είχαν χρησιμοποιηθεί από τους τυμβωρύχους. Δίπλα στην κ. Μαλαμίδου βρίσκεται ο Νίκος Φούρλιος, ένας εκ των φυλάκων του τύμβου. Χαμογελάει βλέποντάς μας να σιωπούμε τα πρώτα λεπτά και να παρατηρούμε τον διάκοσμο αλλά και τις εντυπωσιακές διαστάσεις του μνημείου. «Για εμάς, είναι χαρά μας να βλέπουμε το δέος που αισθάνεστε βλέποντας το μνημείο πρώτη φορά. Αυτό το δέος αισθανόμαστε εμείς κάθε ημέρα», σημειώνει, προσθέτοντας ότι ακόμα και τώρα, κάθε φορά παρατηρεί κάτι διαφορετικό. «Στην αρχή, κάθε ημέρα βρίσκαμε και κάτι που μας έκανε να αναφωνούμε», συμπληρώνει ο αρχιφύλακας Γιώργος Γκάλιος.
Αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θαυμάζουν οι φύλακες και οι καινοτομίες που εμφανίζει το μνημείο, όπως ο γλυπτός διάκοσμος, φέρνουν ξανά την κουβέντα στην ταυτότητα του ενοίκου του τύμβου. «Η ένδειξη δεν είναι άμεση, από μια επιγραφική μαρτυρία, αλλά το μέγεθος, και τα χαρακτηριστικά του τάφου υποδεικνύουν έναν σημαντικό άνθρωπο ή μάλλον μια σημαντική οικογένεια της Αμφίπολης των ελληνιστικών χρόνων, η οποία θα είχε τα μέσα να φτιάξει ένα τέτοιο μνημείο», σημειώνει η κ. Μαλαμίδου, επισημαίνοντας ότι εκείνη την περίοδο επέστρεφαν στρατιωτικοί του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Αμφίπολη φέρνοντας μαζί τους μεγάλο πλούτο από τις εκστρατείες στις οποίες συμμετείχαν και ήθελαν να τον επιδείξουν. Η ίδια μάλιστα δεν αποκλείει το μνημείο να ανήκει σε κάποιον Εταίρο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Ο Μέγας Αλέξανδρος
Σύμφωνα με το επίσημο χρονοδιάγραμμα, το μνημείο θα είναι επισκέψιμο στο ευρύ κοινό το 2027.
Η απάντηση αυτή βεβαίως δεν ικανοποιεί τους ντόπιους, που ακόμα ελπίζουν πως πίσω από το μνημείο αυτό κρύβεται κάτι πολύ πιο σημαντικό, όπως ένα συγγενικό πρόσωπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή ακόμα και ο ίδιος ο στρατηλάτης. «Αυτές είναι η Ρωξάνη και η Ολυμπιάδα», λέει ο φύλακας Νίκος Παπαϊωαννίδης δείχνοντάς μας τις δύο σκυλίτσες που έχει υιοθετήσει η ομάδα των φυλάκων. «Ολος ο κόσμος περιμένει και κάτι άλλο, κάτι μεγαλύτερο», αναφέρει ενθυμούμενος πως στην αρχή όταν έσκαβαν το μνημείο και εργαζόταν εδώ, δεν μπορούσε να εμφανιστεί ούτε στο καφενείο του χωριού γιατί τον βομβάρδιζαν με ερωτήσεις. «Πάντα αναρωτιόμαστε αν υπάρχει και κάτι άλλο», προσθέτει ο Νίκος Φούρλιος. «Είναι η συνήθης μαζική υστερία που προκαλεί ο Μέγας Αλέξανδρος. Είναι δικαιολογημένο για την κοινή γνώμη να παρασύρεται από τέτοιες ωραίες και ελκυστικές ιδέες», σχολιάζει η κ. Μαλαμίδου.
Η φήμη του μνημείου ωστόσο δεν περιορίστηκε στην Ελλάδα. Οι φύλακες περιγράφουν ότι έχουν αναλάβει τον άχαρο ρόλο να διώχνουν τους επισκέπτες από όσο μακριά και να έρχονται. «Είμαστε υποχρεωμένοι να τους διώξουμε», αναφέρουν προσθέτοντας ότι συναντούν, ειδικά το καλοκαίρι, τουρίστες από κάθε άκρη της Γης, όπως την Αυστραλία, την Κίνα και την Ιαπωνία. Το επόμενο διάστημα, το μνημείο θα μπορούν να επισκέπτονται εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης, επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό στην περιφερειακή ενότητα Σερρών, επιστήμονες και εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων. Το ενδιαφέρον είναι ήδη μεγάλο και τα τηλέφωνα για το κλείσιμο ξεναγήσεων δεν σταματούν να χτυπούν, ενώ η πρώτη εβδομάδα έχει σχεδόν κλείσει από γκρουπ. Σύμφωνα με το επίσημο χρονοδιάγραμμα ωστόσο, το μνημείο θα είναι επισκέψιμο στο ευρύ κοινό το 2027.
Η κ. Μαλαμίδου αναφέρει πως η διαδικασία αναστήλωσης και συντήρησης του μνημείου ώστε να αναδειχθεί είναι βασανιστική και αργή και έχει πολλές προκλήσεις καθώς χρειάζεται προσοχή και τον συντονισμό τόσο για την ασφάλεια του μνημείου όσο και του κοινού που το επισκέπτεται.
Η τοπική κοινωνία που είδε την έκρηξη του ενδιαφέροντος του κόσμου το 2014 πιστεύοντας ότι το μνημείο θα αλλάξει για πάντα την περιοχή, έχει απογοητευθεί με την καθυστέρηση. «Μέχρι και η αξία των χωραφιών είχε αυξηθεί τότε. Εγινε ένα μπαμ και ξεφούσκωσε. Ακόμα και για την επίσκεψη σήμερα από τα ΜΜΕ το μάθαμε», αναφέρει με πικρία ο Βασίλης Μπακάλης, ιδιοκτήτης αναψυκτηρίου στην περιοχή. Η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων ωστόσο υπογραμμίζει πως τα μνημεία δεν αποτελούν ένα προϊόν τουρισμού και απαιτούν τον σεβασμό μας ώστε να τα παραδώσουμε στην κοινωνία και στις επόμενες γενιές έτσι όπως πρέπει.