Στα χαρτιά τον έλεγαν Μιχάλη Δημόπουλο, όμως όλοι τον φώναζαν «Μισέλ» λόγω της ευρύτερης γαλλομάθειας και των σπουδών του στην πατρίδα του κινηματογράφου. Διότι ο Μισέλ Δημόπουλος, που έφυγε χθες από τη ζωή σε ηλικία 74 ετών, ήταν ακριβώς ένας άνθρωπος που η ταυτότητά του θα έπρεπε κάπου να γράφει «πολίτης του σινεμά». Γοητευμένος με την έβδομη τέχνη ήδη από νεαρή ηλικία, έμεινε στο Παρίσι για να εμβαθύνει περισσότερο σε αυτή και να δεθεί για πάντα μαζί της. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του 1970, αναλαμβάνει χρέη κριτικού στην «Αυγή» αλλά και στο θρυλικό περιοδικό «Σύγχρονος Κινηματογράφος», όπου διετέλεσε αρχισυντάκτης και διευθυντής από το 1975 έως το 1982.
Επόμενος σταθμός του ήταν η ΕΡΤ, στην οποία υπηρέτησε ως υπεύθυνος ξένου προγράμματος έως το 1991, φροντίζοντας μέσα από τις επιλογές του να συστήσει στο πιο ανήσυχο κομμάτι του κοινού ένα διαφορετικό σινεμά από όλο τον κόσμο, πρακτικά απρόσιτο προηγουμένως στη χώρα μας. Το ίδιο διάστημα και μέχρι το τέλος της, το 2010, υπήρξε προγραμματιστής της, επίσης εμβληματικής, «Κινηματογραφικής Λέσχης», όπου μαζί με τον Γιάννη Μπακογιαννόπουλο γαλούχησαν γενιές θεατών στη νουβέλ βαγκ, στον ιταλικό νεορεαλισμό, στο σινεμά του Μπέργκμαν, του Αϊζενστάιν, του Ορσον Ουέλς και τον υπόλοιπων γιγάντων της μεγάλης οθόνης.
Σπουδαία ονόματα
Διεθνοποίησε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και γνώρισε στο κοινό δημιουργούς, όπως οι Κιαροστάμι, Βαρντά, Μπερτολούτσι, Σαμπρόλ κ.ά.
Η πιο μακροχρόνια –ισόβια ουσιαστικά– σχέση του ήταν αυτή με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, τη διεθνοποίηση του οποίου υπέγραψε στην πράξη με το που ανέλαβε τα ηνία το 1992. Ως διευθυντής του επί 12 χρόνια (μέχρι το 2004), ο Δημόπουλος οδήγησε το φεστιβάλ σε μονοπάτια πρωτοφανούς εξωστρέφειας και μαζί με τον Δημήτρη Εϊπίδη (τον άνθρωπο που δημιούργησε το ανήσυχο τμήμα «Ανοιχτοί Ορίζοντες») έδωσαν στη διοργάνωση τον χαρακτήρα και το ειδικό βάρος που έχει έως σήμερα. Με έμφαση στις πρώτες ταινίες των δημιουργών και «κυνήγι» των τάσεων που εμφανίζονται στο διεθνές κινηματογραφικό στερέωμα, τακτική που σε μεγάλο βαθμό υιοθέτησαν και οι διάδοχοί του. Οχι βέβαια πως είχε και… αλλεργία στους καταξιωμένους. Στα χρόνια της θητείας του έφτασαν στη Θεσσαλονίκη σπουδαία ονόματα του παγκόσμιου σινεμά, όπως ο Αμπάς Κιαροστάμι, η Ανιές Βαρντά, ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, ο Κλοντ Σαμπρόλ, η Ιζαμπέλ Ιπέρ, η Φέι Ντάναγουεϊ και πολλοί άλλοι.
Περισσότερο ίσως από όλα, ο Μισέλ Δημόπουλος αγαπούσε να γράφει για όλους αυτούς τους «ήρωες» πίσω και μπροστά από τις κάμερες. Στην ειδική έκδοση του 44ου ΦΚΘ, αφιερωμένη στον Γουόνγκ Καρ-Γουάι, ο ίδιος, δείχνοντας και την καλλιτεχνική του ευρυμάθεια, τον προλογίζει ως εξής: «Ο δικός του κινηματογράφος κατάγεται από την Αμερική του Σκορσέζε και του Νίκολας Ρέι, την Ευρώπη του Γκοντάρ και της νουβέλ βαγκ, το σκοτάδι του Ζαν-Πιερ Μελβίλ, την έκρηξη του ροκ, την πυκνότητα του Μπόρχες, τον μαγικό ρεαλισμό του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, τη λεπτή ευαισθησία του Μανουέλ Πούιγκ […] οι απόψεις μπορεί να διαφέρουν, αλλά κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη γοητεία που εκπέμπει αυτή η μορφική περίσσεια, η υπερχείλιση της εικόνας, της σκηνής, της κίνησης· η υπερχείλιση του πλάνου και της μνήμης, η εκρηκτική χρήση του χώρου και του χρόνου, η σπειροειδής αφήγηση που σκάβει την περίσσεια του κόσμου, η εναλλαγή της μελαγχολίας και της κάθαρσης, ο αισθησιασμός των μετέωρων επαφών και ο ερωτισμός που διαπερνάει, σαν κεραυνός, τους ήρωες».
Η παραπάνω ποιητική σχεδόν διατύπωση δεν είναι απλώς αυτή ενός ειδικού, βαθύ γνώστη του κινηματογράφου, αλλά κυρίως εκείνη του αφοσιωμένου σινεφίλ, του μαγεμένου από τη γοητεία της οθόνης θεατή, που συνέχισε να είναι μέχρι το τέλος της ζωής του.
ΑΠΟΨΕΙΣ
Ακριβός και σπάνιος φίλος
Του Τέλη Σαμαντά*
Πριν απ’ όλα μιλάμε για έναν ακριβό, σπάνιο φίλο που χάσαμε. Και μετράω τις λέξεις μου: «σπάνιο» γιατί δεν είναι κάτι συνηθισμένο να βρίσκεις σε έναν και μόνο άνθρωπο την ποσότητα πραγματικής γνώσης, την κριτική ικανότητα να αναλύει και να ξεδιαλέγει αυτά που αξίζουν από αυτά που δεν μετράνε και ταυτόχρονα να διαθέτει τα ανακλαστικά όλες αυτές τις ιδιότητες να τις μετατρέπει άμεσα σε γραπτό κείμενο ή σε οργανωμένη πράξη. Αυτό δηλαδή που έκανε μια ζωή ο Μισέλ, είτε ως κριτικός –στην «Αυγή» ή στον «Σύγχρονο Κινηματογράφο»– είτε ως εμπνευστής και οργανωτής του ξένου προγράμματος της ΕΡΤ, της Κινηματογραφικής Λέσχης της δημόσιας τηλεόρασης ή του μεγάλου του επιτεύγματος, της αναδημιουργίας εκ βάθρων του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Και «ακριβό» γιατί είναι ανυπολόγιστη η αξία της διάχυσης σε πάμπολλους όλης αυτής της γνώσης, μαζί με την ευαισθησία που τον διέκρινε, και που οδήγησε τόσους και τόσους να μπορούν σήμερα να πουν πως «χάρη στον Μισέλ Δημόπουλο μάθαμε να βλέπουμε πραγματικά κινηματογράφο». Οσο για την προσωπική απώλεια, ενός αγαπημένου φίλου για πάνω από μισόν αιώνα, απλώς δεν μετριέται.
* Ο κ. Τέλης Σαμαντάς είναι δημοσιογράφος.
Είχε τις κατάλληλες λέξεις
Της Μαρίας Κατσουνάκη
«Ο κινηματογράφος ήταν και είναι μια βιομηχανία διαφυγής, ανώδυνων φαντασιώσεων, πλαστών ονείρων· ένας μαζικός εκμαυλιστής. Ταυτόχρονα, ήταν και είναι μια τέχνη που ενισχύει την κοινωνική ευαισθησία και διευρύνει τα όρια της ατομικής εμπειρίας ζωής».
Μπορούσε να περιγράψει καλύτερα από τον καθένα ό,τι αφορούσε την τέχνη του κινηματογράφου. Να αναλύσει (κυρίως) αλλά και να συνοψίσει, να εστιάσει σε ένα πλάνο και ύστερα να απομακρυνθεί, να δει το σύνολο, να συνδυάσει, να ανασυνθέσει. Και πάνω απ’ όλα να βρει τις κατάλληλες λέξεις για να το κάνει αυτό. Η λεξιλογική παλέτα του είχε όλους τους χρωματικούς τόνους και τα ημιτόνια.
Το βλέμμα του, το κριτήριό του, η ικανότητά του να διακρίνει το ταλέντο πριν καν εκδηλωθεί, να ρισκάρει, να προτείνει, να διαπαιδαγωγήσει. Αυτό, το τελευταίο, το επιδίωκε. Οχι μόνον επειδή το δήλωνε, αλλά επειδή το έκανε.
Από αμηχανία πρόταξα απόσπασμα από κείμενό του, στα 40ά γενέθλια του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το 1999. Για να αποφύγω το απολογιστικό συναίσθημα μιας ολόκληρης εποχής να αναβλύσει τόσο ορμητικό και καθοριστικό, όσο καθοριστική ήταν και η παρουσία του Μισέλ Δημόπουλου στις ζωές όσων διαμορφωθήκαμε κινηματογραφικά μέσα από τις δικές του επιλογές.