ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ
Ακου το λιοντάρι
εκδ. Πατάκη, 2023, σελ. 352
Υπήρξε ένα ισχυρό λογοτεχνικό αξίωμα. Παρά τον αποφθεγματικό χαρακτήρα της, άρα μια γενίκευση που πάντα χρήζει δεύτερων σκέψεων, η αρχική φράση στην «Aννα Καρένινα» του Τολστόι ήταν μια μορφή αποκάλυψης του οικογενειακού μυστηρίου. «Oλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους. Κάθε δυστυχισμένη οικογένεια, όμως, είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο», έγραφε ο Ρώσος συγγραφέας.
Τι γίνεται, όμως, σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου μέσα στους κόλπους της οικογένειας δεν γεννιούνται μόνο δυστυχίες ή ευτυχίες; Τι συμβαίνει όταν αυτές οι αντίθετες διαθέσεις συγχωνεύονται από τη ζωή και μας προσφέρουν ακόμη και τραγικωμωδίες;
Η Σώτη Τριανταφύλλου στο τελευταίο της μυθιστόρημα, «Aκου το λιοντάρι» (εκδ. Πατάκη), αντιμετωπίζει την οικογένεια των Λεοντάρηδων, μια τυπική φαμίλια της ελληνικής κοινωνίας από τη δεκαετία του ’50 έως τις μέρες μας, με ένα πιο ανθρώπινο μέτρο. Καμία εξιδανίκευση ως προς τον θετικό ή τον αρνητικό πόλο της. Ουδεμία προσπάθεια να την τοποθετήσει σε ένα βάθρο εξαιρετικής περιπτωσιολογίας. Κοινώς: οι Λεοντάρηδες θα μπορούσαν να ήμασταν εμείς όλοι που συγκροτούμε τη μεγάλη χοάνη της μεσαίας τάξης.
Ανθρώπων έργα
Τι παράγει αυτή την καταγραφή; Ετερόκλιτα, αλλά με ευφάνταστο τρόπο, ενοποιητικά στοιχεία.
Καταρχάς δράμα, αφ’ ης στιγμής ο ένας γιος της οικογένειας, ο Ηλίας, βρίσκεται στο κρεβάτι του πόνου έπειτα από σφοδρό ατύχημα με τη μηχανή του. Η κατάστασή του είναι βεβαρημένη. Βρίσκεται σε κώμα και οι πιθανότητες να επιζήσει είναι ελάχιστες. Τελικά πεθαίνει. Ναι, ο θάνατος κυκλώνει όλο το μυθιστόρημα, αλλά δεν το βαραίνει. Δεν γίνεται η κεντρομόλος δύναμή του.
Την ίδια στιγμή, με τρόπο επιδέξιο, η Τριανταφύλλου ανοίγει το «πλάνο» του βιβλίου τοποθετώντας στο κάδρο τον εκ διαμέτρου διαφορετικό –σε στάση ζωής και φιλοσοφία– αδελφό του Ηλία, τον Σαράντη, τις δύο γυναίκες τους, Μυρτώ και Μάντυ, τους γονείς τους, Χρήστο και Φραγκίσκη, και την ξεχωριστή περσόνα της θείας Καρολίνας.
Οι διαυγείς στιγμές πηγαίου γέλιου ή και λεπταίσθητης ειρωνείας δεν οδηγούν σε κάποιο κατηγορώ από άμβωνος, αλλά προσπαθούν να καταδείξουν τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής κοινωνίας.
Αυτά είναι τα κεντρικά πρόσωπα που συνθέτουν την οικογένεια των Λεοντάρηδων, ενώ τριγύρω υπάρχουν και άλλοι ήρωες οι οποίοι παίζουν μεν μικρότερο ρόλο στην πλοκή, εντούτοις προσθέτουν τις απαραίτητες πινελιές στην προσπάθεια να ενοποιηθεί το ατομικό με το συλλογικό.
Η οικογένεια των Λεοντάρηδων είναι η αφορμή για να δούμε το πανόραμα της ελληνικής κοινωνίας, έτσι όπως αυτή εξελίχθηκε αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και φτάνοντας έως τις μέρες μας.
Το μυθιστόρημα έχει, όμως, και διαυγείς στιγμές πηγαίου γέλιου ή και λεπταίσθητης ειρωνείας που δεν οδηγούν σε κάποιο κατηγορώ από άμβωνος, αλλά προσπαθούν να καταδείξουν τις ιδιαιτερότητες και τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας. Πράγματα δικά μας, που μας συνέβησαν, τα αποδεχθήκαμε ως κοινωνία και τους δώσαμε μεγαλύτερη σημασιολογική βαρύτητα από όση θα έπρεπε.
Η μουσική υπόκρουση του βιβλίου είναι ολότελα πρόδηλη. Τόσο που άνετα στο τέλος μπορείς να φτιάξεις το σάουντράκ του. Είναι κυρίως εμβληματικά ροκ τραγούδια της δεκαετίας του ’60-70 έως και ελαφρές μπαλάντες σαν κι αυτές που τραγουδούσε ο Τόνι Πινέλι (ναι, μετέχει κι αυτός με κάποιο τρόπο στην πλοκή).
Και ροκ και Φ. Νέγρη
Υπάρχει μια χροιά ανάμνησης του «αθώου» παρελθόντος της χώρας και των ανθρώπων της σε σχέση με το στενεμένο παρόν. Η θεία Καρολίνα υπήρξε ένα κορίτσι των λουλουδιών, είχε την τύχη να δει από κοντά τα σπουδαία συγκροτήματα της ροκ, να γευτεί τον έρωτα, να ξεφύγει από το περιοριστικό πλαίσιο των «πρέπει» της ελληνικής κοινωνίας.
Την ίδια στιγμή που η αδελφή της, Φραγκίσκη, έζησε σε μια οικογένεια που ξεκίνησε από το μηδέν και έφτασε να μένει στο αστικό περιβάλλον της Φωκίωνος Νέγρη, χάρη στην οικονομική ανέλιξη του άνδρα της, Χρήστου.
Η περιοχή της Κυψέλης, τότε και τώρα, γίνεται ο τόπος μέσα στον οποίο υφαίνεται η εσωτερική μετανάστευση που, όντως, συνέβη στη χώρα μας. Η αύρα της ανάμνησης που σκέπει το βιβλίο, αν και δεν στερείται ενός πηγαίου ρομαντισμού για τα πράγματα που χάθηκαν ανεπιστρεπτί, δεν λειτουργεί παραμυθητικά. Δεν φιλοδοξεί να βάλει το παρόν σε μια χρονοκάψουλα, αλλά να δείξει τη διαδρομή, τους σταθμούς και τις μεταλλάξεις της κοινωνίας μας μέσα στα χρόνια. Ακόμη και το αστικό περιβάλλον έχει αλλάξει και όχι απαραίτητα επί τα βελτίω.
Κατανόηση
Το «Ακου το λιοντάρι» είναι ένα ώριμο βιβλίο από μια συγγραφέα που έχει τον τρόπο να συμμαζεύει τα σημαντικά χωρίς να τα κάνει να δείχνουν περισπούδαστα. Επίσης, είναι ένα ειλικρινές και βαθύτατα ανθρώπινο μυθιστόρημα. Ακόμη και στις στιγμές του οικογενειακού αλληλοφαγώματος για τα περιουσιακά, τις εξωσυζυγικές σχέσεις, τις κόντρες και τις απογοητεύσεις, η οπτική της Τριανταφύλλου είναι αυτή της κατανόησης.
Δευτερεύον, αλλά όχι άσχετο: οι σκηνές στο δημόσιο νοσοκομείο που βρίσκεται ο Ηλίας είναι από τις πλέον ενδεικτικές του τι είναι πραγματικά η ελληνική κοινωνία. Ναι, προκαλούν γέλιο. Ναι, δείχνουν το παράλογο που κυριαρχεί σε ένα ολόκληρο σύστημα. Ωστόσο, αν το σκεφτούμε με ψυχραιμία, όλοι εμείς οι… Λεοντάρηδες ήμασταν και είμαστε μέρη αυτού του συστήματος. Εξημερωμένα λιοντάρια, αλλά όχι και απαραίτητα λεοντόκαρδοι.