«Γεννημένος την ημέρα των νεκρών και νεκρός πέντε μήνες πριν από τα εικοστά ένατα γενέθλιά του, ο Στίβεν Κρέιν έζησε πέντε μήνες και πέντε μέρες από τον εικοστό αιώνα, πέθανε από φυμα-τίωση προτού του δοθεί η ευκαιρία να οδηγήσει αυτοκίνητο ή να δει αεροπλάνο, να παρακολουθήσει μια ταινία να προβάλλεται στη μεγάλη οθόνη ή να ακούσει ραδιόφωνο, μια φιγούρα από έναν κόσμο ξεπερασμένο, ένας άντρας ο οποίος δεν αξιώθηκε το μέλλον που περίμενε τους συνομηλίκους του, κι όχι μόνο τις νέες εφευρέσεις και την κατασκευή των θαυμαστών εκείνων μηχανών, αλλά και τα φριχτά γεγονότα της εποχής, μεταξύ των οποίων ο αφανισμός δεκάδων εκατομμυρίων ζωών σε δύο παγκόσμιους πολέμους. Συγκαιρινοί του ήταν ο Ανρί Ματίς (είκοσι δύο μήνες μεγαλύτερός του), ο Βλαντίμιρ Λένιν (δεκαεπτά μήνες μεγαλύτερος), ο Μαρσέλ Προυστ (τέσσερις μήνες μεγαλύτερος) και Αμερικανοί συγγραφείς όπως ο Γ. Ε. Μπ. Ντι Μπόις, ο Θίοντορ Ντράιζερ, η Γουίλα Κάθερ, η Γερτρούδη Στάιν, ο Σέργουντ Aντερσον και ο Ρόμπερτ Φροστ, όλοι εκ των οποίων συνέχισαν για καιρό την πορεία τους στον νέο αιώνα. Ωστόσο το έργο του Κρέιν, μακριά από την παράδοση αυτών που είχαν προηγηθεί, ήταν τόσο ριζοσπαστικό για την εποχή του, ώστε να θεωρείται πλέον ο πρώτος Αμερικανός μοντερνιστής, ο άνθρωπος στον οποίο κατά κύριο λόγο οφείλουμε την αλλαγή στη θέαση του κόσμου μέσα από το πρίσμα του γραπτού λόγου».
Ετσι ξεκινάει το «Φλεγόμενο αγόρι», το τελευταίο βιβλίο του Πολ Οστερ που δεν είναι μυθιστόρημα αλλά βιογραφία ενός συγγραφέα που έζησε πολύ λίγο (1871-1900) μα όσο έζησε έζησε στο κόκκινο. Στον Κρέιν οφείλουμε το πρώτο σύγχρονο αντιπολεμικό μυθιστόρημα («Το κόκκινο σήμα του θάρρους») αλλά και ένα μυθιστόρημα εμπνευσμένο από τις ανταποκρίσεις του στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 («Στην πρώτη γραμμή»). Ο Οστερ μοιάζει να αναζητά στο πρόσωπό του το Μεγάλο Αμερικανικό Μυθιστόρημα (ΜΑΜ). «Μα υπήρξε ποτέ;» μου έλεγε με μια ένταση το καλοκαίρι του 2013 στο σπίτι του στο Μπρούκλιν ο Οστερ. Τότε, είχα φέρει σαν παράδειγμα το «Μόμπι Ντικ» και ο Οστερ είχε αντιδράσει: «Ο “Μόμπι Ντικ” ήταν στα αζήτητα ενόσω ζούσε ο Μέλβιλ. Μετά τον θάνατό του ανακαλύφθηκε ουσιαστικά. Αν είναι αυτό το ΜΑΜ, τότε σίγουρα η Αμερική δεν του συμπεριφέρθηκε όπως πρέπει». Μου είχε πει τότε ότι θα ήθελε κάποτε να γράψει ένα αφήγημα για τη ζωή ενός άλλου παραγνωρισμένου, του Στίβεν Κρέιν. Ο Κρέιν δεν έγραψε ποτέ το ΜΑΜ· μοιάζει όμως να ήταν ο ίδιος ένα μεγάλο, γνήσια αμερικανικό, μυθιστόρημα.
Το «Φλεγόμενο αγόρι» δεν είναι μια τυπική βιογραφία. Είναι η αφήγηση ενός μυθιστοριογράφου, όπως η ανορθόδοξη βιογραφία του Τ. Σ. Ελιοτ από την Εντνα Ο’ Μπράιεν (εκδ. Νεφέλη) ή του Φίλιπ Ντικ από τον Εμμανουέλ Καρέρ (αμετάφραστη, δυστυχώς, στα ελληνικά…).
Βεβαίως, ο Κρέιν δεν υπήρξε μόνο λογοτέχνης. Και αυτό είναι που, επιπροσθέτως, ελκύει τον Οστερ. Ο ποιητικός οίστρος που συμβαδίζει διαρκώς με το ρεπορτάζ του πεζοδρομίου: το πρώτο του μυθιστόρημα «Μάγκι: ένα κορίτσι του δρόμου» (1893), που διαδραματίζεται στο κακόφημο τότε Μπόουερι της Νέας Υόρκης, εμπνέεται από τα επιτόπια ρεπορτάζ του…
Το έχουμε ξαναγράψει: ο Κρέιν υπήρξε ορμητικός και παρορμητικός, επιπόλαιος μα και απρόσμενα βαθύς: αφέθηκε στις αντιφάσεις του συνδυάζοντας την επιδερμική προσέγγιση του δημοσιογραφικού λόγου (μολονότι ο ίδιος ήταν μανιακός απέναντι στη λεπτή επεξεργασία της κάθε του πρότασης) με μια γνήσια λογοτεχνική σπίθα, που τον οδηγούσε στο να τραβάει τα πράγματα σε βάθος.
«Ισως έχει έρθει η στιγμή να ξεθάψουμε αυτό το φλεγόμενο αγόρι και να αρχίσουμε να το θυμόμαστε πάλι. Η πρόζα του εξακολουθεί να πετάει σπίθες».
Ας αναλογιστούμε εκείνη την απίθανη φράση από το αριστούργημά του, το «Κόκκινο σήμα του θάρρους» (1895), όπου αναφέρεται στην άτακτη φυγή του κεντρικού ήρωα από το πεδίο της μάχης χωρίς να τον καταλάβει κανένας: «Είχε επιτελέσει τα σφάλματά του στο σκοτάδι, οπότε παρέμενε ακόμα άνδρας». Θα μπορούσε να την έχει γράψει ο Χέμινγουεϊ, τριάντα χρόνια μετά, ή και μεταγενέστερα ακόμα, ο Τζέιμς Τζόουνς και ο Νόρμαν Μέιλερ. Ή, ας αναλογιστούμε εκείνο το σύντομο, σαν Ζεν γρίφο, στιχούργημα που σκάρωσε ένα μόλις χρόνο προτού πεθάνει: «Ενας άνδρας είπε στο σύμπαν:/ «Κύριε, υπάρχω!»// «Ωστόσο», απάντησε το σύμπαν,/ «Το γεγονός αυτό δεν έχει δημιουργήσει μέσα μου/ Ενα αίσθημα υποχρέωσης». Θα μπορούσε να είχε γραφεί στα 1950, στο αποκορύφωμα του υπαρξισμού, κι όμως ο Κρέιν το έγραψε στα 1899. Ηταν πιο μπροστά από την εποχή του; Ή ήταν η εποχή του; Ο Οστερ μοιάζει να στέκεται κάπου ανάμεσα στα δύο.
Είχε γεννηθεί στο Νιούαρκ, όπως και ο Οστερ. Ηδη από τα τέσσερά του, όντας αυτοδίδακτος, διάβαζε μυθιστορήματα, ενώ στα έξι του κάπνισε τσιγάρο και ήπιε μπίρα (τα έκανε όλα τόσο γρήγορα, πώς να μην πεθάνει στα είκοσι εννέα του;). Ονειρευόταν στρατιωτική καριέρα. Την ονειρευόταν σαν κάτι εξωτικό, περιπετειώδες. Ο Οστερ γράφει πως όντως γύρευε να πάει στην περιώνυμη στρατιωτική ακαδημία του Γουέστ Πόιντ αλλά του άλλαξε γνώμη ο αδελφός του επειδή είναι μάλλον απίθανο να γίνει πόλεμος στην εποχή τους – οπότε τι νόημα είχε να γίνει στρατιωτικός; Οπως σημειώνει ο Οστερ, αυτό δεν εμπόδισε τον Κρέιν από το να συνεχίσει να τον απασχολούν οι στρατιώτες και ο πόλεμος. Πέρα από το εμβληματικό «Το κόκκινο σήμα του θάρρους», πέρα από την «Πρώτη γραμμή» (1899), με θέμα τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 (τον οποίο κάλυψε ως ανταποκριτής), έγραψε δεκάδες διηγήματα με τέτοια θεματολογία συν εξήντα και πλέον πολεμικές ανταποκρίσεις από την Κούβα, το Πουέρτο Ρίκο και την Ελλάδα.
Τον Κρέιν θα μπορούσε να τον έχει επινοήσει ο Οστερ. Είναι, κατά το γνωστό στερεότυπο, φιγούρα, μυθιστορηματική. Εξ ου και φλεγόμενος. Γιατί «αγόρι» όμως και όχι «άνδρας;». Μα πέθανε στα 29 του μόλις! Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Παρέμεινε αγόρι με κέλυφος άνδρα. Γράφει ο Οστερ: «Δεν ήταν κανένας, κι ύστερα ήταν κάποιος. Τον λάτρεψαν πολ-λοί, τον μίσησαν πολλοί, κι ύστερα εξαφανίστηκε. Τον ξέχασαν. Τον θυμήθηκαν. Τον ξέχασαν ξανά. Τον θυμήθηκαν ξανά, και τώρα, καθώς γράφω τις τελευταίες προτάσεις αυτού του βιβλίου τις πρώτες μέρες του 2020, τα βιβλία του λησμονιούνται και πάλι. Οι καιροί είναι σκοτεινοί στην Αμερική, οι καιροί είναι σκοτεινοί παντού, και καθώς συμβαίνουν τόσο πολλά που διαβρώνουν τις βεβαιότητές μας σχετικά με το ποιοι είμαστε και προς τα πού πηγαίνουμε, ίσως έχει έρθει η στιγμή να ξεθάψουμε αυτό το φλε-γόμενο αγόρι και να αρχίσουμε να το θυμόμαστε πάλι. Η πρόζα του εξακολουθεί να πετάει σπίθες, η ματιά είναι ακόμη κοφτερή, το έργο του αιχμηρό».
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Ιωάννας Ηλιάδη.