Σημαντικό μνημείο της περιφερειακής ενότητας Θεσσαλονίκης και ευρύτερα της Κεντρικής Μακεδονίας αποτελεί ο αποκατεστημένος Ιερός Ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στον Χορτιάτη. Αρχιτεκτόνημα του 12ου αιώνα (ο παλαιότερος στην περιοχή), εκκλησιαστικό κτίσμα ειδικού κάλλους και αρμονίας, ο ναός αποκαταστάθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης με μια ευτυχή συνέργεια Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, ΥΠΠΟΑ και Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη. Τα πρόσφατα εγκαίνια από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και τον περιφερειάρχη Απόστολο Τζιτζικώστα είχαν ως οικοδεσπότες στην περιοχή τον μητροπολίτη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Βαρνάβα και τον δήμαρχο Πυλαίας-Χορτιάτη Ιγνάτιο Καϊτεζίδη. Υπήρξε μια πανηγυρική υποδοχή του επί σειράν ετών ερειπωμένου ναού σε νέο κύκλο ζωής.
Ο βυζαντινός ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος έχει σχεδιασμό απλού οκταγωνικού τρουλαίου ναού. Ο τρούλος είχε καταρρεύσει, όπως και ο νάρθηκας, ενώ στο εσωτερικό υπήρχαν σπαράγματα του αρχικού τοιχογραφικού διακόσμου. Οπως αναφέρεται, διακρίνονται ολόσωμες ή στηθαίες μορφές ιεραρχών και αγίων, ενώ σώζονται δύο σκηνές, το Γενέσιο και τα Εισόδια της Θεοτόκου, από το δεύτερο ήμισυ του 12ου αιώνα. Η κόγχη της Πρόθεσης είναι διακοσμημένη με τη σκηνή της Ακρας Ταπείνωσης, η οποία χρονολογείται τον 18ο αιώνα.
Η νέα όψη του ναού αποκαλύπτει ένα μνημείο σε όλη του τη λαμπρότητα. Η χάρη και η απλότητα της αρχιτεκτονικής γραμμής προκαλούν ευχαρίστηση στον θεατή, ενώ το σύνολο αποπνέει πνευματικότητα.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό που η Κεντρική Μακεδονία απέκτησε άλλο ένα αξιοθέατο το οποίο ενισχύει ακόμη περισσότερο την περιοχή του Χορτιάτη. Δίπλα στον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος υπάρχει ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου, κτίσμα των αρχών του 19ου αιώνα. Ο μεταξύ τους διάλογος ενισχύει την αίσθηση του πολιτισμικού αποτυπώματος στον Χορτιάτη, σε συνδυασμό με παρακείμενα κτίσματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Ο ναός έχει πλέον αποδοθεί τόσο ως επισκέψιμο μνημείο όσο και ως χώρος λατρείας. Το έργο της αποκατάστασης (και του περιβάλλοντος χώρου) εντάχθηκε στο επιχειρησιακό πρόγραμμα «Κεντρική Μακεδονία 2014-2020» με επιπλέον ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ύψους 500.000 ευρώ. Ο ναός αναδεικνύει παράλληλα την ιστορία της περιοχής του Χορτιάτη, που γνώριζε ακμή τον 12ο αιώνα. Χτίστηκε σε περιοχή όπου υπήρχαν παλαιοχριστιανικός ναός, βυζαντινό υδραγωγείο και η μονή του Χορταΐτου, της οποίας ήταν κοιμητηριακός ναός. Η αρχιτεκτονική του ιερού ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος έχει μοναδικότητα για την Κεντρική Μακεδονία, γι’ αυτό και το έργο της λεπτομερούς αποκατάστασης θεωρείται πολυσήμαντο.
Ζητούμενο αποτελεί η σταδιακή διασύνδεση όλων των μνημείων και των αξιόλογων κτιρίων λαϊκής και αστικής αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Μακεδονίας σε ένα δίκτυο που να γεννάει υπεραξία για όλη την περιφερειακή ενότητα. Η απόδοση μνημείων αυτής της ιστορικής, θρησκευτικής και αρχιτεκτονικής αξίας στην κοινωνία ενισχύει αισθήματα τοπικής περηφάνιας και δημιουργεί αξιοθέατα σε τουριστικές διαδρομές. Πρωτίστως είναι ένδειξη σεβασμού στην Ιστορία της περιοχής.