Ο Μεσοπόλεμος στην Αθήνα και στον Πειραιά μπορεί να σε οδηγήσει βαθιά μέσα στην αστική ενδοχώρα. Στην κατανόηση της πόλης. Στον Κορυδαλλό συνάντησα εκείνα τα σπαράγματα των πρώτων κύκλων της αστικής ζωής του, από τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, όταν όλες οι συνοικίες της Δυτικής Αττικής ενσωματώνονταν σταδιακά στη ζωή της πρωτεύουσας. Ο ανεκτίμητος πλούτος εκείνου του λαϊκού αστικού πολιτισμού έχει αφήσει ακόμη μερικά ίχνη…
Στα νοικοκυρεμένα δρομάκια γύρω από τον Αγιο Γεώργιο στον Κορυδαλλό βλέπεις μια άλλη πόλη. Ηρεμη και καθαρή, ήταν σαν μια συνάντηση με κάτι οικείο και καθησυχαστικό. Με σελίδες περασμένης ζωής. Εκεί, στους δρόμους ολόγυρα, Κοραή, Αβέρωφ, Ασκληπιού, Μετσόβου, Πόντου, η καθημερινότητα δίνει ένα μέτρο. Και εκεί ανάμεσα, τα λίγα παλιά σπίτια που διασώζονται απαντούν σε ερωτήματα για εκείνο το θαύμα που λέγεται αστική αναγέννηση του Μεσοπολέμου. Και πίστη στην προκοπή.
Σε συνοικίες, όπως είναι ο Κορυδαλλός, που βρίσκονται σχετικά μακριά από το κέντρο της Αθήνας (που όμως έχουν έρθει κοντά λόγω του μετρό) μπορεί να δει κανείς τα σπίτια που χτίστηκαν πριν από τον πόλεμο, σφηνωμένα ανάμεσα σε πολυκατοικίες ή τριώροφα. Και εκείνο που μου έκανε εντύπωση ήταν τα μικρά κηπάκια σε ορισμένα παλιά σπίτια, κήποι συγκινητικοί σαν περιβολάκια και όχι συνηθισμένες αυλές.
Στη γωνία, Πόντου και Ασκληπιού, έχει αναρτηθεί το αγγελτήριο για νέα οικοδομή. Εκεί, όμως, επιζεί ακόμη η αυλόπορτα που οδηγεί σε μυστικό κήπο. Επί της Πόντου στέκει η υπόλευκη ξύλινη νεοκλασική εξώθυρα. Από το άνοιγμα βλέπει κανείς το χολ με τις πόρτες προς τα δωμάτια. Το ίδιο θέαμα, ενός παρατημένου και μισοκρυμμένου κήπου και παρόμοια αίσθηση ξεχασμένου παραδείσου, σε μια ακόμη στάση της διαδρομής, στην οδό Μαλαγαρδή κοντά στην Κοραή… Αυλές, κηπάρια, πουλιά, γάτες, νεραντζιές, ευκάλυπτοι, παράθυρα κλειστά…
Ολόγυρα, τα παλιά σπίτια που επιζούν φέρουν εκείνον τον πολιτισμό, που είναι ήδη καταχωνιασμένος σε θυρίδες μνήμες, ξεθωριασμένος και εν πολλοίς υποτιμημένος. Τα σπίτια του Κορυδαλλού, που είδα, σε εκείνη τη γειτονιά του Αγίου Γεωργίου, λαϊκά και αστικά, φανερώθηκαν όλα αυθεντικά και χαρακτηριστικά ενός τρόπου κατοίκησης, και ενός ήθους συμβίωσης. Εχουν μείνει λίγα, σκόρπιες νησίδες ενός αστικού πολιτισμού που σαρώθηκε.
Πολλοί είναι όσοι έχουν μνήμες και βιώματα από τις παλαιότερες εποχές όταν ο Κορυδαλλός ήταν μια μικρή πόλη, ένα προάστιο, ένας συνοικισμός με τους ιδιαίτερους κώδικές του, με τα σινεμά του και τις ενορίες του, τον αθλητισμό του και τα σωματεία του, τους φούρνους και τα σχολεία του, με όλα όσα, δηλαδή, συγκροτούν την ταυτότητα ενός τόπου. Περπατώντας στα στενά στάθηκα σε αυτά τα ίχνη, τις πόρτες του Μεσοπολέμου, κομψοτεχνήματα ξυλουργικής και μεταλλοτεχνίας, σε λιθοδομές, σε μαντρότοιχους, σε πορτοπαράθυρα συγκινητικής μαστοριάς. Αυτά είναι τα ελάχιστα που απέμειναν.
Αλλά, η ατμόσφαιρα υπάρχει. Πάντα συνθέτω νοερά τα σπαράγματα της περιόδου 1920-1940 που βλέπω στις γειτονιές και τις συνοικίες και κάθε φορά είναι πιο έντονη η πεποίθηση πως έχουμε στα πόδια μας ένα σπάνιο αποθησαύρισμα λαϊκού πολιτισμού μέσα στα όρια του αστικού βίου.
Ο Κορυδαλλός, όπως και η γειτονική Νίκαια (είναι ένα «νησί», δεν είναι συνοικία, μου είπε μια παλιά κάτοικος), έχει ένα απόθεμα γοητευτικά γνήσιο, που χάνεται ολοταχώς. Οπως χάσαμε τον λαϊκό νεοκλασικισμό, χάνουμε μπροστά στα μάτια μας, σε όλες τις συνοικίες, όσα μας άφησε ο Μεσοπόλεμος στις γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά.