Η χαρακτική τής ταίριαξε από την πρώτη στιγμή. «Από την πρώτη ημέρα των σπουδών μου», μας εξομολογείται, «από την πρώτη μεταλλική πλάκα που μου έδωσαν να ετοιμάσω στο εργαστήριο, χωρίς καμιά επιπλέον οδηγία».
Κράτησε τη βελόνα στο χέρι, τη βύθισε στο μαλακό κερί και άρχισε να σχεδιάζει πάνω της γοητευμένη μια μικρή γοργόνα. Μετά προστέθηκε και το οξύ, που έδωσε την τονικότητα ανάλογα με το βάθος των χαράξεων. Εκτοτε αυτή η απόλαυση ποτέ δεν μειώθηκε, μολονότι δουλεύει το σίδερο από το 1989. «Εμείς οι χαράκτες έχουμε τη χαρά της ανακάλυψης με κάθε νέα δουλειά, έχουμε το παιχνίδι με τα υλικά που καλύπτει τις νέες αναζητήσεις μας. Η χαρακτική είναι μια καλλιτεχνική χειρονομία με πολλές “γραφές”», λέει, καθώς κουβεντιάζουμε στο μικρό καθιστικό του εργαστηρίου της.
Είναι ισόγειο και ο κήπος τριγύρω απομονώνει τον μεγάλο ενιαίο χώρο από τη φασαρία του δρόμου. Με ξεναγεί στο ατελιέ και είναι πρόθυμη να διηγηθεί την έμπνευση που βρίσκεται πίσω από κάθε έργο, να μου εξηγήσει την τεχνική της δουλειάς του χαράκτη. Εδώ βρίσκονται οι μεταλλικές μήτρες, στο κέντρο οι δυο μεγάλες πρέσες. Αυτός είναι ο κόσμος της και τον γνωρίζει πολύ καλά. «Το εργαστήριο είναι το σπίτι του καλλιτέχνη. Εκεί περνάει τις περισσότερες ώρες, εκεί δουλεύει, διαβάζει, εκεί δέχεται τους φίλους του», λέει.
Η Βίκυ Τσαλαματά, η διακριτική αλλά επίμονη χαράκτρια, η ενθουσιώδης ερευνήτρια, η συνεπής και γενναιόδωρη διευθύντρια του Β΄ Εργαστηρίου Χαρακτικής της ΑΣΚΤ, όπου δίδαξε χαρακτική επί 16 χρόνια, τιμήθηκε πρόσφατα στο Μιλάνο με το «5ο Διεθνές Βραβείο Leonardo da Vinci 2023» ως αναγνώριση του έργου της και της πολυετούς πορείας της στην τέχνη της. Ξεκινώντας από την Academia di Belle Arti της Μπολόνια και τις μεταπτυχιακές σπουδές χαρακτικής στο περίφημο Slade School of Fine Arts του Λονδίνου, που ολοκληρώθηκαν το 1983, πέρασαν τέσσερις δεκαετίες παραγωγικών πειραματισμών, εικαστικών προβληματισμών και καλλιτεχνικής εξέλιξης.
Τα χρόνια της διδασκαλίας τα θεωρεί ευλογία, μια γόνιμη περίοδο που αγάπησε όπως και οι πρώην φοιτητές της, με τους οποίους διατηρεί επαφή. Αναρωτιέμαι αν εξακολουθεί να εργάζεται καθημερινά. «Φυσικά», απαντάει. «Ακόμη όταν βρίσκομαι στο εργαστήριο, χάνω την αίσθηση του χρόνου».
Επίσης ταξιδεύει συχνά. «Πιστεύω ότι ζούμε μια έκρηξη της χαρακτικής ως μια εντελώς γόνιμη εικαστική γλώσσα», λέει και εξηγεί ότι εδώ και περισσότερα από 20 χρόνια διαρκώς αυξάνεται ο αριθμός των διεθνών Μπιενάλε και Τριενάλε χαρακτικής σε όλο τον κόσμο, τα εργαστήρια και τα residencies που διοργανώνονται από εκπαιδευτικά ιδρύματα, μουσεία και δήμους στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και την Ασία. «Οι συμμετοχές σε τέτοιες διοργανώσεις, μας δίνουν τη δύναμη να συνεχίζουμε. Η χαρακτική εξελίσσεται ραγδαία, επειδή η έρευνα ταιριάζει στη φύση της. Οι τεχνικές και εννοιολογικές εξελίξεις την έχουν κάνει μια αναμφισβήτητη περιοχή της σύγχρονης τέχνης», προσθέτει.
Και στην Ελλάδα; «Δεν γίνονται πολλά πράγματα», αποκρίνεται. «Οι μεγάλες εκθέσεις χαρακτικής είναι σπάνιες και επίσης δεν έχουμε πολλούς ιστορικούς τέχνης οι οποίοι να διαθέτουν τις γνώσεις να την ερευνήσουν και να την αναδείξουν. Οι γκαλερί σπάνια ασχολούνται με τη χαρακτική –κάτι που δεν ισχύει έξω– και δεν υπάρχει γρήγορη και καλή ενημέρωση για όσα συμβαίνουν στο καλλιτεχνικό πεδίο μας στο εξωτερικό».
Θα μπορούσαμε να δούμε μια εμπεριστατωμένη, ενδιαφέρουσα έκθεση για τη σύγχρονη ελληνική χαρακτική στην Εθνική Πινακοθήκη; «Απολύτως. Είναι θέμα επιμελητή», απαντάει η κ. Τσαλαματά.
Καθώς κοιτάζουμε τα έργα, μου μιλάει για την αγάπη της στη θάλασσα, την ποίηση του Σεφέρη, στη σταθερή πρόκληση να «βάλει» το φως μέσα στα χαρακτικά της. Η σειρά με το έντονο γαλάζιο χρώμα, που δημιουργήθηκε σε ένα residency στη Δρέσδη, αναφέρεται στον ποταμό Ελβα, αλλά και στο Αιγαίο, με συσχετισμούς από το έργο Dream Land του Εντγκαρ Αλαν Πόε. Οι «Ουτοπικές πόλεις» μοιάζει να βγαίνουν μέσα από τις «Αόρατες πόλεις» του Ιταλο Καλβίνο – «Από τις σελίδες του βιβλίου έμοιαζε να ξεπηδούν εικόνες από τη δική μου παρακαταθήκη», θυμάται. Οσο για τη σειρά με τα ιδεογράμματα πόλεων, οι λαβύρινθοι θυμίζουν τα λαξεμένα ναόσχημα ταφικά μνημεία της Μικράς Ασίας και τον πολιτισμό της Ιωνίας.
«Κάθε θεματική μου ενότητα “πατάει” στην ιστορία ή στη λογοτεχνία, έτσι δημιουργείται ένα πλαίσιο, μια ατμόσφαιρα. Στη συνέχεια δουλεύω κατευθείαν το υλικό. Στη χαρακτική αυτή η πράξη κουβαλάει τη συγκίνηση της δημιουργίας κι αυτό το τόνιζα πάντοτε στα παιδιά της σχολής».
